ஐதரேயோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²ம: அத்⁴யாய:ப்ரத²ம: க²ண்ட³:
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ஐதரேய)
 
தமப்⁴யதபத்தஸ்யாபி⁴தப்தஸ்ய முக²ம் நிரபி⁴த்³யத யதா²ண்ட³ம் முகா²த்³வாக்³வாசோ(அ)க்³நிர்நாஸிகே நிரபி⁴த்³யேதாம் நாஸிகாப்⁴யாம் ப்ராண: ப்ராணாத்³வாயுரக்ஷிணீ நிரபி⁴த்³யேதாமக்ஷிப்⁴யாம் சக்ஷுஶ்சக்ஷுஷ ஆதி³த்ய: கர்ணௌ நிரபி⁴த்³யேதாம் கர்ணாப்⁴யாம் ஶ்ரோத்ரம் ஶ்ரோத்ராத்³தி³ஶஸ்த்வங் நிரபி⁴த்³யத த்வசோ லோமாநி லோமப்⁴ய ஓஷதி⁴வநஸ்பதயோ ஹ்ருத³யம் நிரபி⁴த்³யத ஹ்ருத³யாந்மநோ மநஸஶ்சந்த்³ரமா நாபி⁴ர்நிரபி⁴த்³யத நாப்⁴யா அபாநோ(அ)பாநாந்ம்ருத்யு: ஶிஶ்நம் நிரபி⁴த்³யத ஶிஶ்நாத்³ரேதோ ரேதஸ ஆப: ॥ 4 ॥ இதி ப்ரத²ம: க²ண்ட³: ॥
தம் பிண்ட³ம் புருஷவித⁴முத்³தி³ஶ்ய அப்⁴யதபத் , தத³பி⁴த்⁴யாநம் ஸங்கல்பம் க்ருதவாநித்யர்த²:, ‘யஸ்ய ஜ்ஞாநமயம் தப:’ (மு. உ. 1 । 1 । 9) இத்யாதி³ஶ்ருதே: । தஸ்ய அபி⁴தப்தஸ்ய ஈஶ்வரஸங்கல்பேந தபஸாபி⁴தப்தஸ்ய பிண்ட³ஸ்ய முக²ம் நிரபி⁴த்³யத முகா²காரம் ஸுஷிரமஜாயத ; யதா² பக்ஷிண: அண்ட³ம் நிர்பி⁴த்³யதே ஏவம் । தஸ்மாச்ச நிர்பி⁴ண்ணாத் முகா²த் வாக் கரணமிந்த்³ரியம் நிரவர்தத ; தத³தி⁴ஷ்டா²தா அக்³நி:, ததோ வாச:, லோகபால: । ததா² நாஸிகே நிரபி⁴த்³யேதாம் । நாஸிகாப்⁴யாம் ப்ராண:, ப்ராணாத்³வாயு: ; இதி ஸர்வத்ராதி⁴ஷ்டா²நம் கரணம் தே³வதா ச — த்ரயம் க்ரமேண நிர்பி⁴ண்ணமிதி । அக்ஷிணீ, கர்ணௌ, த்வக் , ஹ்ருத³யமந்த:கரணாதி⁴ஷ்டா²நம் , மந: அந்த:கரணம் ; நாபி⁴: ஸர்வப்ராணப³ந்த⁴நஸ்தா²நம் । அபாநஸம்யுக்தத்வாத் அபாந இதி பாய்விந்த்³ரியமுச்யதே ; தஸ்மாத் தஸ்யாதி⁴ஷ்டா²த்ரீ தே³வதா ம்ருத்யு: । யதா² அந்யத்ர, ததா² ஶிஶ்நம் நிரபி⁴த்³யத ப்ரஜநநேந்த்³ரியஸ்தா²நம் । இந்த்³ரியம் ரேத: ரேதோவிஸர்கா³ர்த²த்வாத்ஸஹ ரேதஸோச்யதே । ரேதஸ ஆப: இதி ॥

விராடு³த்பத்திமுக்த்வா தத³வயவேப்⁴யோ லோகபாலோத்பத்திமாஹ –

தம் பிண்ட³மித்யாதி³நா ।

தப:ஶப்³தே³நாபி⁴த்⁴யாநஶப்³தி³தம் ஜ்ஞாநமுச்யதே ந க்ருச்ச்²ராதீ³த்யத்ர ஶ்ருதிமாஹ –

யஸ்யேதி ।

யஸ்ய தபோ ஜ்ஞாநமேவ ந க்ருச்ச்²ராதீ³த்யர்த²: । ததோ வாசோ லோகபாலோ(அ)க்³நிர்வாக³தி⁴ஷ்டா²தா நிரவர்ததேத்யந்வய: । யத்³யபி வாகா³தி³கரணஜாதமபஞ்சீக்ருதபூ⁴தகார்யம் ந முகா²தி³கோ³லககார்யம் ததா²(அ)பி முகா²த்³யாஶ்ரயே தத³பி⁴வ்யக்தேர்முகா²த்³வாகி³த்யுக்தம் । நாஸிகாப்⁴யாம் ப்ராண இத்யத்ர ப்ராணஶப்³தே³ந ப்ராணவ்ருத்திஸஹிதம் க்⁴ராணேந்த்³ரியமுச்யதே ।

அதி⁴ஷ்டா²நமிதி ।

கோ³லகமித்யர்த²: । த்வக்³கோ³லகம் । லோமேதி லோமஸஹசரிதம் ஸ்பர்ஶநேந்த்³ரியமுச்யதே । ஓஷதி⁴வநஸ்பதய இத்யோஷத்⁴யாத்³யதி⁴தே³வதா வாயுருச்யதே ।

சித்தம் து சேதோ ஹ்ருத³யம் ஹ்ருத³யஜ்ஞம் சாஹ்ருத³யஜ்ஞம் சேத்யாதௌ³ ஹ்ருத³யஶப்³த³ஸ்யாந்த:கரணார்த²த்வத³ர்ஶநாந்மந:ஶப்³தே³நாபி தஸ்யைவாபி⁴தா⁴நே பௌநருக்த்யமித்யத ஆஹ –

ஹ்ருத³யமிதி ।

அந்த:கரணாதி⁴ஷ்டா²நம் ஹ்ருத³யகமலமுச்யத இத்யர்த²: ।

ஸர்வப்ராணப³ந்த⁴நஸ்தா²நமிதி ।

கு³த³மூலமித்யர்த²: ।

அபாநஶவ்தே³ந பாய்விந்த்³ரியலக்ஷணாயாம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

அபாநேதி ।

நநு ஶிஶ்நம் நிரபி⁴த்³யதேதி பர்யாயே ஶிஶ்நரேதஸோருத்பத்த்யபி⁴தா⁴நே ஸ்த்ரீயோந்யாதே³ருத்பத்திரநுக்தா ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய ஶிஶ்நஶப்³தே³நோபஸ்தே²ந்த்³ரியஸ்தா²நம் லக்ஷ்யதே ரேத இதி தத்³விஸர்கா³ர்த²த்வேந தத்ஸஹிதமுபஸ்தே²ந்த்³ரியமப்யஶவ்தே³ந தல்லக்ஷிதபஞ்சபூ⁴தோபாதி⁴க: ப்ரஜாபதிஶ்சோச்யத இத்யாஹ –

யதே²தி ।

யதா²(அ)ந்யத்ர பர்யாயாந்தரே ஸ்தா²நம் கரணம் தே³வதா சேதி த்ரயமுக்தமேவமிஹாபி ஶிஶ்நாதி³ஶப்³தை³ஸ்த்ரயமப்யுச்யத இத்யர்த²: ।

ரேத இதி ।

இந்த்³ரியமுச்யத இத்யந்வய: ।

தல்லக்ஷணாயாம் ஸம்ப³ந்த⁴மாஹ –

ஸஹ ரேதஸேதி ।

ரேதஸா ஸஹிதம் தத்ஸம்ப³த்³த⁴மித்யர்த²: ।

ஸம்ப³ந்த⁴முபபாத³யதி –

ரேதோவிஸர்கா³ர்த²த்வாதி³தி ॥4॥