ಅಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಯೋರಪಿ ವ್ಯಷ್ಟಿದೇಹೇಽಪಿ ಕರಣಾಧಿಷ್ಠಾತೃದೇವತಾಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ತಯೋಃ ಪ್ರಶ್ನಮವತಾರಯತಿ –
ಏವಮಿತಿ ।
ನಿರಧಿಷ್ಠಾನೇ ಸತ್ಯಾವಿತಿ ಕಾರಣೀಭೂತೇ ವಿರಾಡ್ದೇಹೇಽಧಿಷ್ಠಾನವಿಶೇಷೋ ಯದಿ ಸ್ಯಾದಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಯೋರಗ್ನ್ಯಾದೀನಾಂ ಮುಖಾದಯ ಇವ ತದಾ ವ್ಯಷ್ಟಿದೇಹೇಽಪಿ ತದೇವ ಸ್ಯಾತ್ತಯೋರಧಿಷ್ಠಾನಂ ತೇಷಾಮಿವ ನ ತ್ವೇತದಸ್ತಿ । ಅತೋ ನಿರಧಿಷ್ಠಾನೇ ತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಧತ್ಸ್ವೇತ್ಯನಂತರಂ ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೇ ಅನ್ನಮದಾವೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತತ್ರಾಧಿಷ್ಠಾನವಿಶೇಷಸ್ತಾವದ್ಯುವಯೋಃ ಕಾರಣೇ ಸಮಷ್ಟಿದೇಹೇಽಭಾವಾದಿಹಾಪಿ ನಾಸ್ತ್ಯೇವ ಕಾರಣಪೂರ್ವಕತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯೇಽಪ್ಯಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯಾದನಂ ತು ಯುವಯೋರ್ಧರ್ಮರೂಪತ್ವಾದ್ಧರ್ಮಿಣಮನಾಶ್ರಿತ್ಯ ಧರ್ಮಸ್ಯ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾಯೋಗಾಚ್ಚೇತನಾವದ್ಧರ್ಮೀಭೂತದೇವತಾಗತಮೇವಾನ್ನಾದನಂ ಯುವಯೋರಿತ್ಯಾಹ –
ಸ ಈಶ್ವರ ಇತಿ ।
ಭಾವರೂಪತ್ವಾದಿತಿ ।
ಧರ್ಮರೂಪತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಧರ್ಮಿಣೋಽಪ್ಯಚೇತನಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾದರ್ಶನಾಚ್ಚೇತನಾವದ್ವಸ್ತ್ವಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮದೇವತಾ ವ್ಯಷ್ಟಿದೇಹಗತದೇವತಾ ಅಧಿದೇವತಾಃ ಸಮಷ್ಟಿವಿರಾಡ್ದೇಹಗತಾ ಹವಿರ್ಭುಜೋಽಗ್ನ್ಯಾದಯಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾಸ್ತಾಸ್ವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವೃತ್ತೀತಿ ।
ಭೋಗೈಕದೇಶದಾನೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಏತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟೀಕರೋತಿ ।
ಏತಾಸು ಭಾಗಿನ್ಯಾವಿತಿ ।
ಸಾಕ್ಷಾದ್ದೇವತಾಸು ಭಾಗವತ್ವಾಯೋಗಾದ್ದೇವತಾಭಾಗೇನ ಭಾಗವತ್ವಮಂಶವತ್ವಮುಕ್ತಮಿತಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಯದ್ದೇವತ್ಯ ಇತಿ ।
ಯದ್ದೇವತ್ಯೋ ಯದ್ದೇವತಾಸಂಬಂಧೀ ಯೋ ಭಾಗಃ ಸ್ಯಾತ್ತಸ್ಯಾ ದೇವತಾಯಾಃ ಸಂಬಂಧಿನಾ ತೇನೈವ ಭಾಗೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಹವಿರಾದೀತ್ಯಾದಿಶಬ್ದೇನ ತತ್ತದಿಂದ್ರಿಯವಿಷಯೋಽಪಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಕರೋಮೀತ್ಯನಂತರಮುಕ್ತ್ವೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಉಕ್ತಮರ್ಥಮಿದಾನೀಂತನವ್ಯವಹಾರೇಣ ದೃಢೀಕರ್ತುಂ ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದ್ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ –
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯಸ್ಮಾತ್ಸೃಷ್ಟ್ಯಾದಾವೇವಂ ವ್ಯದಧಾತ್ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಹವಿರ್ಗ್ರಹಣಮುಪಲಕ್ಷಣಮಧಿದೈವತಂ ಹವಿರ್ಗೃಹ್ಯತೇಽಧ್ಯಾತ್ಮದೇವತಾಯೈ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯೋ ಗೃಹ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜ್ಯಮ್ । ಭಾಗಿನ್ಯಾವೇವೇತಿ । ಯದ್ಯಪಿ ಶಬ್ದಾದಿವಿಷಯೇಣ ಹವಿಷಾ ಚಾಗ್ನ್ಯಾದಿದೇವತಾತೃಪ್ತೌ ತಯೋರ್ನಾಶ ಏವ ದೃಶ್ಯತೇ ನ ತು ತದ್ಭಾಗೇನ ಭಾಗಿತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ತಯೋಃ ಸರ್ವಾತ್ಮನಾ ನಾಶೇ ಪುನಃ ಕಾಲಾಂತರೇ ತೇ ನ ಸ್ಯಾತಾಮ್ । ಅತಃ ಸ್ವರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಯೋರೇವ ತಯೋಃ ಕದಾಚಿದಿಂದ್ರಿಯದೇವತಾನಾಂ ವಿಷಯೋನ್ಮುಖತಯಾ ಪ್ರೇರಕತ್ವರೂಪಂ ಕಾರ್ಯೌನ್ಮುಖ್ಯಂ ಕದಾಚಿತ್ತದಭಾವರೂಪೋಪಶಾಂತಿರಿತ್ಯಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯಮ್ । ತಥಾ ಚ ಹವಿಷಾ ದೇವತಾತೃಪ್ತಾವಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಯೋರಪಿ ತೃಪ್ತಿರುಪಶಾಂತಿರ್ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ತದ್ಭಾಗೇನ ಭಾಗವತ್ತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ನ ಚ ಚಕ್ಷುರಾದಿನಾ ರೂಪಾದಿಗ್ರಹಣದಶಾಯಾಮಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಾಯೋರ್ನಶಾಂತಿರ್ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ನ ಸರ್ವತ್ರ ಭಾಗವತ್ತ್ವಂ ತಯೋರಿತಿ ಶಂಕ್ಯಮ್ । ಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸಾರ್ತಸ್ಯಾನ್ನಪಾನದರ್ಶನಶ್ರವಣಾದಿನಾಽನ್ನಪಾನಪ್ರತ್ಯಾಸತ್ತಿಪರಿತೋಷೇಣ ಮನಸಿ ತೃಷ್ಣಾ ಶಾಂತೇವ ಭಾತಿ । ನ ತು ಯಥಾಪೂರ್ವಂ ಬಾಧತ ಇತಿ ಚಕ್ಷುರಾದಿಷ್ವಪಿ ತಯೋರ್ಭಾಗವತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಂ ಸಾಯಣೀಯದೀಪಿಕಾಯಾಮ್ । ವಸ್ತುತಸ್ತ್ವಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಾಶಬ್ದೇನೇಂದ್ರಿಯಾಣಾಂ ಸ್ವಸ್ವವಿಷಯಗೋಚರೌ ತೃಷ್ಣಾಕಾಮಾವುಚ್ಯೇತೇ । ಅನ್ನಮದಾಮೇತ್ಯತ್ರಾಪ್ಯನ್ನಾದನಂ ಸ್ವಸ್ವವಿಷಯಗ್ರಹಣಮೇವ ಚಕ್ಷುರಾದೀಂದ್ರಿಯದೇವತಾನಾಂ ಮುಖ್ಯಾದನಾಸಂಭವಾತ್ । ತಥಾ ಚ ರೂಪಾದಿವಿಷಯಗ್ರಹಣೇನ ತತ್ತದ್ವಿಷಯಗೋಚರಯೋಸ್ತಯೋಃ ಶಾಂತಿರಸ್ತೀತಿ ಸರ್ವೇಂದ್ರಿಯೇಷ್ವಪಿ ತಯೋರ್ಭಾಗವತ್ತ್ವಂ ಯುಕ್ತಮಿತಿ । ನ ಚೇಂದ್ರಿಯದೇವತಾತೃಪ್ತಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ನ ತಯೋಃ ಪೃಥಕ್ತೃಪ್ತಿರ್ದೃಶ್ಯತ ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ । ಇಂದ್ರಿಯದೇವತಾನಾಂ ಸ್ವಸ್ವವಿಷಯೋನ್ಮುಖತಯಾ ಪ್ರೇರಕತ್ವರೂಪಕಾರ್ಯೌನ್ಮುಖ್ಯನಿವೃತ್ತಿರೂಪೋಪಶಾಂತಿರೇವ ಪೃಥಕ್ತಯೋಸ್ತೃಪ್ತಿರಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾತ್ । ಯದ್ಯಪ್ಯರ್ಣವಪ್ರವೇಶನಮಶನಾಯಾದಿಮತ್ತ್ವಂ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಮನ್ನಾದನಮಿತ್ಯಾದಿ ಸರ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಪಂಜರಾಧ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ಭೋಕ್ತುರೇವ ನೇಂದ್ರಿಯದೇವತಾನಾಮಶನಾಯಾಪಿಪಾಸಾದಿ ತಥಾಽಪಿ ತಸ್ಯ ವಸ್ತುತೋಽಭೋಕ್ತೃಬ್ರಹ್ಮಭೂತಸ್ಯ ಸ್ವತೋ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾಯೋಗಾದಿಂದ್ರಿಯದೇವತಾದ್ಯುಪಾಧಿಕೃತಮೇವ ತಸ್ಯ ಭೋಕ್ತೃತ್ವಾದಿಸರ್ವಸಂಸಾರ ಇತಿ ವಕ್ತುಂ ತೇಷ್ವೇವ ತಮಾರೋಪ್ಯ ಶ್ರುತ್ಯೋಚ್ಯತ ಇತಿ ನ ದೋಷಃ ॥೫॥