ப்³ரஹ்மஸூத்ரபா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:த்³விதீய: பாத³:
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
பா⁴மதீவ்யாக்²யா
 
கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்³த³ர்ஶநாத் ॥ 11 ॥
கட²வல்லீஷ்வேவ பட்²யதே — ‘ருதம் பிப³ந்தௌ ஸுக்ருதஸ்ய லோகே கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டௌ பரமே பரார்தே⁴ । சா²யாதபௌ ப்³ரஹ்மவிதோ³ வத³ந்தி பஞ்சாக்³நயோ யே ச த்ரிணாசிகேதா:’ (க. உ. 1 । 3 । 1) இதி । தத்ர ஸம்ஶய: — கிமிஹ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ நிர்தி³ஷ்டௌ, உத ஜீவபரமாத்மாநாவிதி । யதி³ பு³த்³தி⁴ஜீவௌ, ததோ பு³த்³தி⁴ப்ரதா⁴நாத்கார்யகரணஸங்கா⁴தாத்³விலக்ஷணோ ஜீவ: ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி । தத³பீஹ ப்ரதிபாத³யிதவ்யம் , ‘யேயம் ப்ரேதே விசிகித்ஸா மநுஷ்யே(அ)ஸ்தீத்யேகே நாயமஸ்தீதி சைகே । ஏதத்³வித்³யாமநுஶிஷ்டஸ்த்வயாஹம் வராணாமேஷ வரஸ்த்ருதீய:’ (க. உ. 1 । 1 । 20) இதி ப்ருஷ்டத்வாத் । அத² ஜீவபரமாத்மாநௌ, ததோ ஜீவாத்³விலக்ஷண: பரமாத்மா ப்ரதிபாதி³தோ ப⁴வதி । தத³பீஹ ப்ரதிபாத³யிதவ்யம் — ‘அந்யத்ர த⁴ர்மாத³ந்யத்ராத⁴ர்மாத³ந்யத்ராஸ்மாத்க்ருதாக்ருதாத் । அந்யத்ர பூ⁴தாச்ச ப⁴வ்யாச்ச யத்தத்பஶ்யஸி தத்³வத³’ (க. உ. 1 । 2 । 14) இதி ப்ருஷ்டத்வாத் । அத்ராஹாக்ஷேப்தா — உபா⁴வப்யேதௌ பக்ஷௌ ந ஸம்ப⁴வத: । கஸ்மாத் ? ருதபாநம் கர்மப²லோபபோ⁴க³:, ‘ஸுக்ருதஸ்ய லோகே’ இதி லிங்கா³த் । தச்ச சேதநஸ்ய க்ஷேத்ரஜ்ஞஸ்ய ஸம்ப⁴வதி, நாசேதநாயா பு³த்³தே⁴: । ‘பிப³ந்தௌ’ இதி ச த்³விவசநேந த்³வயோ: பாநம் த³ர்ஶயதி ஶ்ருதி: । அதோ பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபக்ஷஸ்தாவந்ந ஸம்ப⁴வதி । அத ஏவ க்ஷேத்ரஜ்ஞபரமாத்மபக்ஷோ(அ)பி ந ஸம்ப⁴வதி । சேதநே(அ)பி பரமாத்மநி ருதபாநாஸம்ப⁴வாத் , ‘அநஶ்நந்நந்யோ(அ)பி⁴சாகஶீதி’ (மு. உ. 3 । 1 । 1) இதி மந்த்ரவர்ணாதி³தி । அத்ரோச்யதே — நைஷ தோ³ஷ:; ச²த்ரிணோ க³ச்ச²ந்தீத்யேகேநாபி ச்ச²த்ரிணா ப³ஹூநாமச்ச²த்ரிணாம் ச²த்ரித்வோபசாரத³ர்ஶநாத் । ஏவமேகேநாபி பிப³தா த்³வௌ பிப³ந்தாவுச்யேயாதாம் । யத்³வா ஜீவஸ்தாவத்பிப³தி । ஈஶ்வரஸ்து பாயயதி । பாயயந்நபி பிப³தீத்யுச்யதே, பாசயிதர்யபி பக்த்ருத்வப்ரஸித்³தி⁴த³ர்ஶநாத் । பு³த்³தி⁴க்ஷேத்ரஜ்ஞபரிக்³ரஹோ(அ)பி ஸம்ப⁴வதி; கரணே கர்த்ருத்வோபசாராத் । ‘ஏதா⁴ம்ஸி பசந்தி’ இதி ப்ரயோக³த³ர்ஶநாத் । ந சாத்⁴யாத்மாதி⁴காரே(அ)ந்யௌ கௌசித்³த்³வாவ்ருதம் பிப³ந்தௌ ஸம்ப⁴வத: । தஸ்மாத்³பு³த்³தி⁴ஜீவௌ ஸ்யாதாம் ஜீவபரமாத்மாநௌ வேதி ஸம்ஶய: ॥

கு³ஹாம் ப்ரவிஷ்டாவாத்மாநௌ ஹி தத்³த³ர்ஶநாத் ।

ஸம்ஶயமாஹ -

தத்ரேதி ।

பூர்வபக்ஷே ப்ரயோஜநமாஹ -

யதி³ பு³த்³தி⁴ஜீவாவிதி ।

ஸித்³தா⁴ந்தே ப்ரயோஜநமாஹ -

அத² ஜீவபரமாத்மாநாவிதி ।

ஔத்ஸர்கி³கஸ்ய முக்²யதாப³லாத்பூர்வஸித்³தா⁴ந்தபக்ஷாஸம்ப⁴வேந பக்ஷாந்தரம் கல்பயிஷ்யத இதி மந்வாந: ஸம்ஶயமாக்ஷிபதி -

அத்ராஹாக்ஷேப்தேதி ।

ருதம் ஸத்யம் । அவஶ்யம்பா⁴வீதி யாவத் ।

ஸமாத⁴த்தே -

அத்ரோச்யத இதி ।

அத்⁴யாத்மாதி⁴காராத³ந்யௌ தாவத்பாதாராவஶக்யௌ கல்பயிதும் । ததி³ஹ பு³த்³தே⁴ரசைதந்யேந பரமாத்மநஶ்ச போ⁴க்த்ருத்வநிஷேதே⁴ந ஜீவாத்மைவைக: பாதா பரிஶிஷ்யத இதி “ஸ்ருஷ்டீருபத³தா⁴தி” இதிவத் த்³விவசநாநுரோதா⁴த³பிப³த்ஸம்ஸ்ருஷ்டதாம் ஸ்வார்த²ஸ்ய பிப³ச்ச²ப்³தோ³ லக்ஷயந்ஸ்வார்த²மஜஹந்நிதரேதரயுக்தபிப³த³பிப³த்பரோ ப⁴வதீத்யர்த²: ।

அஸ்து வா முக்²ய ஏவ, ததா²பி ந தோ³ஷ இத்யாஹ -

யத்³வேதி ।

ஸ்வாதந்த்ர்யலக்ஷணம் ஹி கர்த்ருத்வம் தச்ச பாதுரிவ பாயயிதுரப்யஸ்தீதி ஸோ(அ)பி கர்தா । அத ஏவ சாஹு: - “ய: காரயதி ஸ கரோத்யேவ” இதி । ஏவம் கரணஸ்யாபி ஸ்வாதந்த்ர்யவிவக்ஷயா கத²ஞ்சித்கர்த்ருத்வம், யதா² காஷ்டா²நி பசந்தீதி । தஸ்மாந்முக்²யத்வே(அ)ப்யவிரோத⁴ இதி ।