தத இத³முச்யதே — பரமாத்மைவேஹ பூ⁴மா ப⁴விதுமர்ஹதி, ந ப்ராண: । கஸ்மாத் ? ஸம்ப்ரஸாதா³த³த்⁴யுபதே³ஶாத் । ஸம்ப்ரஸாத³ இதி ஸுஷுப்தம் ஸ்தா²நமுச்யதே; ஸம்யக்ப்ரஸீத³த்யஸ்மிந்நிதி நிர்வசநாத் । ப்³ருஹதா³ரண்யகே ச ஸ்வப்நஜாக³ரிதஸ்தா²நாப்⁴யாம் ஸஹ பாடா²த் । தஸ்யாம் ச ஸம்ப்ரஸாதா³வஸ்தா²யாம் ப்ராணோ ஜாக³ர்தீதி ப்ராணோ(அ)த்ர ஸம்ப்ரஸாதோ³(அ)பி⁴ப்ரேயதே । ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வம் பூ⁴ம்ந உபதி³ஶ்யமாநத்வாதி³த்யர்த²: । ப்ராண ஏவ சேத்³பூ⁴மா ஸ்யாத் , ஸ ஏவ தஸ்மாதூ³ர்த்⁴வமுபதி³ஶ்யேதேத்யஶ்லிஷ்டமேவைதத்ஸ்யாத் । ந ஹி நாமைவ ‘நாம்நோ பூ⁴ய:’ இதி நாம்ந ஊர்த்⁴வமுபதி³ஷ்டம் । கிம் தர்ஹி ? நாம்நோ(அ)ந்யத³ர்தா²ந்தரமுபதி³ஷ்டம் வாகா³க்²யம் ‘வாக்³வாவ நாம்நோ பூ⁴யஸீ’ இதி । ததா² வாகா³தி³ப்⁴யோ(அ)பி ஆ ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரமேவ தத்ர தத்ரோர்த்⁴வமுபதி³ஷ்டம் । தத்³வத்ப்ராணாதூ³ர்த்⁴வமுபதி³ஶ்யமாநோ பூ⁴மா ப்ராணாத³ர்தா²ந்தரபூ⁴தோ ப⁴விதுமர்ஹதி । நந்விஹ நாஸ்தி ப்ரஶ்ந: — ‘அஸ்தி ப⁴க³வ: ப்ராணாத்³பூ⁴ய:’ இதி । நாபி ப்ரதிவசநமஸ்தி ‘ப்ராணாத்³வாவ பூ⁴யோ(அ)ஸ்தி’ இதி; கத²ம் ப்ராணாத³தி⁴ பூ⁴மோபதி³ஶ்யத இத்யுச்யதே ? ப்ராணவிஷயமேவ சாதிவாதி³த்வமுத்தரத்ராநுக்ருஷ்யமாணம் பஶ்யாம: — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । தஸ்மாந்நாஸ்தி ப்ராணாத³த்⁴யுபதே³ஶ இதி । அத்ரோச்யதே — ந தாவத்ப்ராணவிஷயஸ்யைவாதிவாதி³த்வஸ்யைதத³நுகர்ஷணமிதி ஶக்யம் வக்தும் , விஶேஷவாதா³த் ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । நநு விஶேஷவாதோ³(அ)ப்யயம் ப்ராணவிஷய ஏவ ப⁴விஷ்யதி । கத²ம் ? யதா² ‘ஏஷோ(அ)க்³நிஹோத்ரீ, ய: ஸத்யம் வத³தி’ இத்யுக்தே, ந ஸத்யவத³நேநாக்³நிஹோத்ரித்வம் । கேந தர்ஹி ? அக்³நிஹோத்ரேணைவ; ஸத்யவத³நம் த்வக்³நிஹோத்ரிணோ விஶேஷ உச்யதே । ததா² ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி, ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இத்யுக்தே, ந ஸத்யவத³நேநாதிவாதி³த்வம் । கேந தர்ஹி ? ப்ரக்ருதேந ப்ராணவிஜ்ஞாநேநைவ । ஸத்யவத³நம் து ப்ராணவிதோ³ விஶேஷோ விவக்ஷ்யத இதி । நேதி ப்³ரூம:; ஶ்ருத்யர்த²பரித்யாக³ப்ரஸங்கா³த் । ஶ்ருத்யா ஹ்யத்ர ஸத்யவத³நேநாதிவாதி³த்வம் ப்ரதீயதே — ‘ய: ஸத்யேநாதிவத³தி ஸோ(அ)திவத³தி’ இதி । நாத்ர ப்ராணவிஜ்ஞாநஸ்ய ஸங்கீர்தநமஸ்தி । ப்ரகரணாத்து ப்ராணவிஜ்ஞாநம் ஸம்ப³த்⁴யேத । தத்ர ப்ரகரணாநுரோதே⁴ந ஶ்ருதி: பரித்யக்தா ஸ்யாத் । ப்ரக்ருதவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ஶ்ச துஶப்³தோ³ ந ஸங்க³ச்சே²த — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி’ இதி । ‘ஸத்யம் த்வேவ விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம்’ (சா². உ. 7 । 16 । 1) இதி ச ப்ரயத்நாந்தரகரணமர்தா²ந்தரவிவக்ஷாம் ஸூசயதி । தஸ்மாத்³யதை²கவேத³ப்ரஶம்ஸாயாம் ப்ரக்ருதாயாம் , ‘ஏஷ து மஹாப்³ராஹ்மண:, யஶ்சதுரோ வேதா³நதீ⁴தே’ இத்யேகவேதே³ப்⁴யோ(அ)ர்தா²ந்தரபூ⁴தஶ்சதுர்வேத³: ப்ரஶஸ்யதே, தாத்³ருகே³தத்³த்³ரஷ்டவ்யம் । ந ச ப்ரஶ்நப்ரதிவசநரூபயைவார்தா²ந்தரவிவக்ஷயா ப⁴விதவ்யமிதி நியமோ(அ)ஸ்தி; ப்ரக்ருதஸம்ப³ந்தா⁴ஸம்ப⁴வகாரிதத்வாத³ர்தா²ந்தரவிவக்ஷாயா: । தத்ர ப்ராணாந்தமநுஶாஸநம் ஶ்ருத்வா தூஷ்ணீம்பூ⁴தம் நாரத³ம் ஸ்வயமேவ ஸநத்குமாரோ வ்யுத்பாத³யதி — யத்ப்ராணவிஜ்ஞாநேந விகாராந்ருதவிஷயேணாதிவாதி³த்வமநதிவாதி³த்வமேவ தத் — ‘ஏஷ து வா அதிவத³தி, ய: ஸத்யேநாதிவத³தி’ இதி । தத்ர ஸத்யமிதி பரம் ப்³ரஹ்மோச்யதே, பரமார்த²ரூபத்வாத்; ‘ஸத்யம் ஜ்ஞாநமநந்தம் ப்³ரஹ்ம’ (தை. உ. 2 । 1 । 1) இதி ச ஶ்ருத்யந்தராத் । ததா² வ்யுத்பாதி³தாய நாரதா³ய ‘ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வ: ஸத்யேநாதிவதா³நி’ இத்யேவம் ப்ரவ்ருத்தாய விஜ்ஞாநாதி³ஸாத⁴நபரம்பரயா பூ⁴மாநமுபதி³ஶதி । தத்ர யத்ப்ராணாத³தி⁴ ஸத்யம் வக்தவ்யம் ப்ரதிஜ்ஞாதம் , ததே³வேஹ பூ⁴மேத்யுச்யத இதி க³ம்யதே । தஸ்மாத³ஸ்தி ப்ராணாத³தி⁴ பூ⁴ம்ந உபதே³ஶ இதி — அத: ப்ராணாத³ந்ய: பரமாத்மா பூ⁴மா ப⁴விதுமர்ஹதி । ஏவம் சேஹாத்மவிவிதி³ஷயா ப்ரகரணஸ்யோத்தா²நமுபபந்நம் ப⁴விஷ்யதி । ப்ராண ஏவேஹாத்மா விவக்ஷித இத்யேதத³பி நோபபத்³யதே । ந ஹி ப்ராணஸ்ய முக்²யயா வ்ருத்த்யாத்மத்வமஸ்தி । ந சாந்யத்ர பரமாத்மஜ்ஞாநாச்சோ²கவிநிவ்ருத்திரஸ்தி, ‘நாந்ய: பந்தா² வித்³யதே(அ)யநாய’ (ஶ்வே. உ. 6 । 15) இதி ஶ்ருத்யந்தராத் । ‘தம் மா ப⁴க³வாஞ்ஶோகஸ்ய பாரம் தாரயது’ (சா². உ. 7 । 1 । 3) இதி சோபக்ரம்யோபஸம்ஹரதி — ‘தஸ்மை ம்ருதி³தகஷாயாய தமஸ: பாரம் த³ர்ஶயதி ப⁴க³வாந்ஸநத்குமார:’ (சா². உ. 7 । 26 । 2) இதி । தம இதி ஶோகாதி³காரணமவித்³யோச்யதே । ப்ராணாந்தே சாநுஶாஸநே ந ப்ராணஸ்யாந்யாயத்ததோச்யேத । ‘ஆத்மத: ப்ராண:’ (சா². உ. 7 । 26 । 1) இதி ச ப்³ராஹ்மணம் । ப்ரகரணாந்தே பரமாத்மவிவக்ஷா ப⁴விஷ்யதி; பூ⁴மா து ப்ராண ஏவேதி சேத் , ந; ‘ஸ ப⁴க³வ: கஸ்மிந்ப்ரதிஷ்டி²த இதி ஸ்வே மஹிம்நி’ (சா². உ. 7 । 24 । 1) இத்யாதி³நா பூ⁴ம்ந ஏவ ஆ ப்ரகரணஸமாப்தேரநுகர்ஷணாத் । வைபுல்யாத்மிகா ச பூ⁴மரூபதா ஸர்வகாரணத்வாத்பரமாத்மந: ஸுதராமுபபத்³யதே ॥ 8 ॥