த³ஹர உத்தரேப்⁴ய: ।

'அத² யதி³த³மஸ்மிந் ப்³ரஹ்மபுரே த³ஹரம்” ஸூக்ஷ்மம் கு³ஹாப்ராயம் புண்ட³ரீகஸம்நிவேஶம் வேஶ்ம “த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶஸ்தஸ்மிந்யத³ந்தஸ்தத³ந்வேஷ்டவ்யம்”(சா². உ. 8 । 1 । 1) ஆக³மாசார்யோபதே³ஶாப்⁴யாம் ஶ்ரவணம் ச, தத³விரோதி⁴நா தர்கேண மநநம் ச, தத³ந்வேஷணம் । தத்பூர்வகேண சாத³ரநைரந்தர்யதீ³ர்க⁴காலாஸேவிதேந த்⁴யாநாப்⁴யாஸபரிபாகேந ஸாக்ஷாத்காரோ விஜ்ஞாநம் । விஶிஷ்டம் ஹி தஜ்ஜ்ஞாநம் பூர்வேப்⁴ய: । ததி³ச்சா² விஜிஜ்ஞாஸநம் ।

அத்ர ஸம்ஶயமாஹ -

தத்ரேதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் தாவதே³வம் ஸம்ஶய: - கிம் த³ஹராகாஶாத³ந்யதே³வ கிஞ்சித³ந்வேஷ்டவ்யம் விஜிஜ்ஞாஸிதவ்யம் ச உத த³ஹராகாஶ இதி । யதா³பி த³ஹராகாஶோ(அ)ந்வேஷ்டவ்யஸ்ததா³பி கிம் பூ⁴தாகாஶ ஆஹோ ஶாரீர ஆத்மா கிம் வா பரமாத்மேதி ।

ஸம்ஶயஹேதும் ப்ருச்ச²தி -

குத இதி ।

தத்³தே⁴துமாஹ -

ஆகாஶப்³ரஹ்மபுரஶப்³தா³ப்⁴யாமிதி ।

தத்ர ப்ரத²மம் தாவத்³பூ⁴தாகாஶ ஏவ த³ஹர இதி பூர்வபக்ஷயதி -

தத்ராகாஶஶப்³த³ஸ்ய பூ⁴தாகாஶே ரூட⁴த்வாதி³தி ।

ஏஷ து ப³ஹுதரோத்தரஸந்த³ர்ப⁴விரோதா⁴த்துச்ச²: பூர்வபக்ஷ இத்யபரிதோஷேண பக்ஷாந்தரமாலம்ப³தே பூர்வபக்ஷீ -

அத²வா ஜீவோ த³ஹர இதி ப்ராப்தம் ।

யுக்தமித்யர்த²: । தத்ர “ஆதே⁴யத்வாத்³விஶேஷாச்ச புரம் ஜீவஸ்ய யுஜ்யதே । தே³ஹோ ந ப்³ரஹ்மணோ யுக்தோ ஹேதுத்³வயவியோக³த:” ॥ அஸாதா⁴ரண்யேந ஹி வ்யபதே³ஶதா ப⁴வந்தி । தத்³யதா² க்ஷிதிஜலபவநபீ³ஜாதி³ஸாமக்³ரீஸமவதா⁴நஜந்மாப்யங்குர: ஶாலிபீ³ஜேந வ்யபதி³ஶ்யதே ஶால்யங்குர இதி । நது க்ஷித்யாதி³பி⁴:, தேஷாம் கார்யாந்தரேஷ்வபி ஸாதா⁴ரண்யாத் । ததி³ஹ ஶரீரம் ப்³ரஹ்மவிகாரோ(அ)பி ந ப்³ரஹ்மணா வ்யபதே³ஷ்டவ்யம் , ப்³ரஹ்மண: ஸர்வவிகாரகாரணத்வேநாதிஸாதா⁴ரண்யாத் । ஜீவபே⁴த³த⁴ர்மாத⁴ர்மோபார்ஜிதம் ததி³த்யஸாதா⁴ரணகாரணத்வாஜ்ஜீவேந வ்யபதி³ஶ்யத இதி யுக்தம் । அபிச ப்³ரஹ்மபுர இதி ஸப்தம்யதி⁴கரணே ஸ்மர்யதே, தேநாதே⁴யேநாநேந ஸம்ப³த்³த⁴வ்யம் । நச ப்³ரஹ்மண: ஸ்வே மஹிம்நி வ்யவஸ்தி²தஸ்யாநாதே⁴யஸ்யாதா⁴ரஸம்ப³ந்த⁴: கல்பதே । ஜீவஸ்த்வாராக்³ரமாத்ர இத்யாதே⁴யோ ப⁴வதி । தஸ்மாத்³ப்³ரஹ்மஶப்³தோ³ ரூடி⁴ம் பரித்யஜ்ய தே³ஹாதி³ப்³ரும்ஹணதயா ஜீவே யௌகி³கே வா பா⁴க்தோ வா வ்யாக்²யேய: । சைதந்யம் ச ப⁴க்தி: । உபாதா⁴நாநுபதா⁴நே து விஶேஷ: । வாச்யத்வம் க³ம்யத்வம் ।

ஸ்யாதே³தத் । ஜீவஸ்ய புரம் ப⁴வது ஶரீரம், புண்ட³ரீகத³ஹரகோ³சரதா த்வந்யஸ்ய ப⁴விஷ்யதி, வத்ஸராஜஸ்ய புர இவோஜ்ஜயிந்யாம் மைத்ரஸ்ய ஸத்³மேத்யத ஆஹ -

தத்ர புரஸ்வாமிந இதி ।

அயமர்த²: - வேஶ்ம க²ல்வதி⁴கரணமநிர்தி³ஷ்டாதே⁴யமாதே⁴யவிஶேஷாபேக்ஷாயாம் புரஸ்வாமிந: ப்ரக்ருதத்வாத்தேநைவாதே⁴யேந ஸம்ப³த்³த⁴ம் ஸத³நபேக்ஷம் நாதே⁴யாந்தரேண ஸம்ப³ந்த⁴ம் கல்பயதி ।

நநு ததா²பி ஶரீரமேவாஸ்ய போ⁴கா³யதநமிதி கோ ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகஸ்ய விஶேஷோ யத்ததே³வாஸ்ய ஸத்³மேத்யத ஆஹ -

மநௌபாதி⁴கஶ்ச ஜீவ இதி ।

நநு மநோ(அ)பி சலதயா ஸகலதே³ஹவ்ருத்தி பர்யாயேணேத்யத ஆஹ -

மநஶ்ச ப்ராயேணேதி ।

ஆகாஶஶப்³த³ஶ்சாரூபத்வாதி³நா ஸாமாந்யேந ஜீவே பா⁴க்த: ।

அஸ்து வா பூ⁴தாகாஶ ஏவாயமாகாஶஶப்³தோ³ “த³ஹரோ(அ)ஸ்மிந்நந்தராகாஶ:”(சா². உ. 8 । 1 । 1) இதி, ததா²ப்யதோ³ஷ இத்யாஹ -

ந சாத்ர த³ஹரஸ்யாகாஶஸ்யாந்வேஷ்யத்வமிதி ।

ஏவம் ப்ராப்த உச்யதே - பூ⁴தாகாஶஸ்ய தாவந்ந த³ஹரத்வம், “யாவாந்வாயமாகாஶஸ்தாவாநேஷோ(அ)ந்தர்ஹ்ருத³ய ஆகாஶ:” (சா². உ. 8 । 1 । 3) இத்யுபமாநவிரோதா⁴த் । ததா²ஹி - “தேந தஸ்யோபமேயத்வம் ராமராவணயுத்³த⁴வத் । அக³த்யா பே⁴த³மாரோப்ய க³தௌ ஸத்யாம் ந யுஜ்யதே” ॥ அஸ்தி து த³ஹராகாஶஸ்ய ப்³ரஹ்மத்வேந பூ⁴தாகாஶாத்³பே⁴தே³நோபமாநஸ்ய க³தி: । ந சாநவச்சி²ந்நபரிமாணமவச்சி²ந்நம் ப⁴வதி । ததா² ஸத்யவச்சே²தா³நுபபத்தே: । ந பூ⁴தாகாஶமாநத்வம் ப்³ரஹ்மணோ(அ)த்ர விதீ⁴யதே, யேந “ஜ்யாயாநாகாஶாத்”(ஶ. ப்³ரா. 10 । 6 । 3 । 2) இதி ஶ்ருதிவிரோத⁴: ஸ்யாத் , அபி து பூ⁴தாகாஶோபமாநேந புண்ட³ரீகோபாதி⁴ப்ராப்தம் த³ஹரத்வம் நிவர்த்யதே ।