अचेतनं चेदं जगदिति ।
व्यभिचारं चोदयति
ननु चेतनमपीति ।
परिहरति
न स्वामिभृत्ययोरपीति ।
ननु मा नाम साक्षाच्चेतनश्चेतनान्तरस्योपकार्षीत् , तत्कार्यकरणबुद्ध्यादिनियोगद्वारेण तूपकरिष्यतीत्यत आह
निरतिशया ह्यकर्तारश्चेतना इति ।
उपजनापायवद्धर्मयोगोऽतिशयः, तदभावो निरतिशयत्वम् । अत एव निर्व्यापारत्वादकर्तारः । तस्मात्तेषां बुद्ध्यादिप्रयोक्तृत्वमपि नास्तीत्यर्थः । चोदकोऽनुशयबीजमुद्धाटयति
योपीति ।
अभ्युपेत्यापाततः समाधानमाह
तेनापि कथञ्चिदिति ।
परमसमाधानं तु सूत्रावयवेन वक्तुं तमेवावतारयति
न चेतरदपि विलक्षणत्वमिति ।
सूत्रावयवाभिसन्धिमाह
अनवगम्यमानमेव हीदमिति ।
शब्दार्थात्खलु चेतनप्रकृतित्वाच्चैतन्यं पृथिव्यादीनामवगम्यमानमुपोद्बलितं मानान्तरेण साक्षाच्छ्रूयमाणमप्यचैतन्यमन्यथयेत् । मानान्तराभावे वार्थोऽर्थः श्रुत्यर्थेनापबाधनीयः, न तु तद्बलेन श्रुत्यर्थोऽन्यथयितव्य इत्यर्थः ॥ ४ ॥