ಯದುದ್ದಿಶ್ಯ ಮಂಗಲಮಾಚರಿತಂ ತತ್ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತುಂ ಪ್ರತೀಕಮಾದತ್ತೇ —
ಉಷಾ ವಾ ಇತಿ ।
ಏತೇನ ಚಿಕೀರ್ಷಿತಾಯಾ ವೃತ್ತೇರ್ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಭಾಷ್ಯೇಣಾಗತಾರ್ಥತ್ವಮುಕ್ತಮ್ । ತದ್ಧಿ ‘ದ್ವಯಾ ಹೇ’(ಬೃ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧) ತ್ಯಾದಿಮಾಧ್ಯಂದಿನಶ್ರುತಿಮಧಿಕೃತ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತಮ್ । ಇಯಂ ಪುನಃ ‘ಉಷಾ ವಾ ಅಶ್ವಸ್ಯ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಕಾಣ್ವಶ್ರುತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯೇತಿ ।
ಅಥೋದ್ದೇಶ್ಯಂ ನಿರ್ದಿಶತಿ —
ತಸ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಭರ್ತೃಪ್ರಪಂಚಭಾಷ್ಯಾದ್ವಿಶೇಷಾಂತರಮಾಹ —
ಅಲ್ಪಗ್ರಂಥೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾ ಗ್ರಂಥತೋಽಲ್ಪತ್ವೇಽಪಿ ನಾರ್ಥತಸ್ತಥಾತ್ವಮಿತಿ ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಗ್ರಹಣಮ್ । ವೃತ್ತಿಶಬ್ದೋ ಭಾಷ್ಯವಿಷಯಃ । ಸೂತ್ರಾನುಕಾರಿಭಿರ್ವಾಕ್ಯೈಃ ಸೂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಸ್ವಪದಾನಾಂ ಚೋಪವರ್ಣನಸ್ಯ ಭಾಷ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ಯಾತ್ರ ಭಾವಾದಿತಿ ।
ನನು ಕರ್ಮಕಾಂಡಾಧಿಕಾರಿಣೋ ವಿಲಕ್ಷಣೋಽಧಿಕಾರೀ ನ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡೇ ಸಂಭವತಿ ಅರ್ಥಿತ್ವಾದೇಃ ಸಾಧಾರಣತ್ವಾದ್ವೈರಾಗ್ಯಾದೇಶ್ಚ ದುರ್ವಚನತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ನಿರಧಿಕಾರಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಾರಂಭಮರ್ಹತೀತ್ಯತ ಆಹ —
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಕರ್ಮಕಾಂಡೇ ಹಿ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಕಾಮಃ ಸಂಸಾರಪರವಶೋ ನರಪಶುರಧಿಕಾರೀ । ಇಹ ತು ಸಂಸಾರಾದ್ವ್ಯಾವೃತ್ತಿಮಿಚ್ಛವೋ ವಿರಕ್ತಾಃ । ನ ಚ ವೈರಾಗ್ಯಂ ದುರ್ವಚಂ ಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರ್ವಿವೇಕಿನೋ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾಂತೇ ಸಂಸಾರೇ ತತ್ಸಂಭವಾತ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ಶೋಧ್ಯಮಾನಂ ತು ತಚ್ಚಿತ್ತಮೀಶ್ವರಾರ್ಪಿತಕರ್ಮಭಿಃ ।
ವೈರಾಗ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾದೌ ವ್ಯನಕ್ತ್ಯಾಶು ಸುನಿರ್ಮಲಮ್ ॥“ ಇತಿ ।
ಅತೋ ಯಥೋಕ್ತವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರಿಭ್ಯೋ ವೃತ್ತೇರಾರಂಭಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಸಂಬಂಧಾನಾಮಭಾವೇ ಕಥಂ ವೃತ್ತಿರಾರಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಸಂಸಾರಹೇತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾತೃತಾಪ್ರಮುಖಃ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿರನರ್ಥಃ ಸಂಸಾರಸ್ತಸ್ಯ ಹೇತುರಾತ್ಮಾವಿದ್ಯಾ ತನ್ನಿವೃತ್ತೇಃ ಸಾಧನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವವಿದ್ಯಾ ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಪ್ರತಿಬದ್ಧಾಯಾಃ ಪ್ರಾಪ್ತಿಸ್ತದರ್ಥಂ ವೃತ್ತಿರಾರಭ್ಯತ ಇತಿ ಯೋಜನಾ । ಏತದುಕ್ತಂ ಭವತಿ – ಸನಿದಾನಾನರ್ಥನಿವೃತ್ತಿಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯವಿದ್ಯಾ ತದುಪಾಯಃ । ತದೈಕ್ಯಂ ವಿಷಯಃ । ಸಂಬಂಧೋ ಜ್ಞಾನಫಲಯೋರುಪಾಯೋಪೇಯತ್ವಮ್ । ಶಾಸ್ತ್ರತದ್ವಿಷಯಯೋರ್ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಂ ತದಾರಭ್ಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ ।
ಪ್ರಯೋಜನಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಂಗತಯೋಕ್ತೇಷ್ವಪಿ ಸರ್ವವ್ಯಾಪಾರಾಣಾಂ ಪ್ರಯೋಜನಾರ್ಥತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮ್ । ಉಕ್ತಂ ಹಿ –
“ಸರ್ವಸ್ಯೈವ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ವಾಽಪಿ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ।
ಯಾವತ್ಪ್ರಯೋಜನಂ ನೋಕ್ತಂ ತಾವತ್ತತ್ಕೇನ ಗೃಹ್ಯತೇ ॥“ಇತಿ ।
ತಥಾ ಚ ಶಾಸ್ತ್ರಾರಂಭೌಪಯಿಕಂ ಪ್ರಯೋಜನಮೇವ ನಾಮವ್ಯುತ್ಪಾದನದ್ವಾರಾ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ —
ಸೇಯಮಿತಿ ।
ಅಧ್ಯಾತ್ಮಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ಪ್ರಸಿದ್ಧಾ ಸನ್ನಿಹಿತಾ ಚಾತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕ್ಯವಿದ್ಯಾ ತನ್ನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ಸನಿದಾನಸ್ಯ ಸಂಸಾರಸ್ಯಾತ್ಯಂತನಾಶಕತ್ವಾದ್ಭವತ್ಯುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಾ । ‘ಉಪನಿಷದಂ ಭೋ ಬ್ರೂಹಿ’ (ಕೇ. ಉ. ೪ । ೭) ಇತ್ಯಾದ್ಯಾ ಚ ಶ್ರುತಿಃ । ತಸ್ಮಾದುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧೇರ್ವಿದ್ಯಾಯಾಸ್ತತೋ ಯಥೋಕ್ತಫಲಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಸ್ತಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವೇಽಪ್ಯೇತಾವಾನರ್ಥೋ ಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಹ —
ಉಪನಿಪೂರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।
ಅಸ್ಯಾರ್ಥಃ – “ಷದ್ಲೃವಿಶರಣಗತ್ಯವಸಾದನೇಷು” ಇತಿ ಸ್ಮರ್ಯತೇ । ಸದೇರ್ಧಾತೋರುಪನಿಪೂರ್ವಸ್ಯ ಕ್ವಿಬಂತಸ್ಯ ಸಹೇತುಸಂಸಾರನಿವರ್ತಕಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದುಪನಿಷಚ್ಛಬ್ದವಾಚ್ಯಾ ಸಾ ಭವತ್ಯುಕ್ತಫಲವತೀ । ಉಪಶಬ್ದೋ ಹಿ ಸಾಮೀಪ್ಯಮಾಹ । ತಚ್ಚಾಸತಿ ಸಂಕೋಚಕೇ ಪ್ರತೀಚಿ ಪರ್ಯಸ್ಯತಿ । ನಿಶಬ್ದಶ್ಚ ನಿಶ್ಚಯಾರ್ಥಸ್ತಸ್ಮಾದೈಕಾತ್ಮ್ಯಂ ನಿಶ್ಚಿತಂ ತದ್ವಿದ್ಯಾ ಸಹೇತುಂ ಸಂಸಾರಂ ಸಾದಯತೀತ್ಯುಪನಿಷದುಚ್ಯತೇ ಉಕ್ತಂ ಹಿ – ‘ಅವಸಾದನಾರ್ಥಸ್ಯ ಚಾವಸಾದಾತ್’ ಇತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯೈವ ಚೇದುಪನಿಷದಿಷ್ಯತೇ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಗ್ರಂಥೇ ವೃದ್ಧಾಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಂ ಪ್ರಯುಂಜತೇ ನ ಖಲ್ವೇಕಸ್ಯ ಶಬ್ದಸ್ಯಾನೇಕಾರ್ಥತ್ವಂ ನ್ಯಾಯ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾದರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಜನಕತ್ವಾದುಪಚಾರಾತ್ತತ್ರೋಪನಿಷತ್ಪದಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯಥೋಕ್ತವಿದ್ಯಾಜನಕತ್ವೇ ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ಕಿಮಿತಿ ತದಧ್ಯೇತೄಣಾಂ ಸರ್ವೇಷಾಂ ವಿದ್ಯಾ ನ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಶ್ರವಣಾದಿಪರಾಣಾಮೇವಾರಣ್ಯಾನುವಚನಾದಿನಿಯಮಾಧೀತಾಕ್ಷರೇಭ್ಯಸ್ತಜ್ಜನ್ಮೇತಿ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕನಾಮನಿರ್ವಚನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಸೇಯಮಿತಿ ।
ಅಥಾರಣ್ಯಾನುವಚನಾದಿನಿಯಮಾಧೀತವೇದಾಂತಾನಾಮಪಿ ಕೇಷಾಂಚಿದ್ವಿದ್ಯಾನುಪಲಂಭಾತ್ಕುತೋ ಯಥೋಕ್ತಾಕ್ಷರೇಭ್ಯಸ್ತದುತ್ಪತ್ತಿರಿತ್ಯತ ಆಹ —
ಬೃಹತ್ತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉಪನಿಷದಂತರೇಭ್ಯೋ ಗ್ರಂಥಪರಿಮಾಣಾತಿರೇಕಾದಸ್ಯ ಬೃಹತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮರ್ಥತೋಽಪಿ ತಸ್ಯ ತದಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಖಂಡೈಕರಸಸ್ಯಾತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಹೇತೂನಾಂ ಚಾಂತರಂಗಾಣಾಂ ಭೂಯಸಾಮಿಹ ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ । ಅತೋ ಬೃಹತ್ತ್ವಾದಾರಣ್ಯಕತ್ವಾಚ್ಚ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕಮ್ । ನಚೈತದಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇರಧೀತಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಮಾದಧಾತಿ । “ಕಷಾಯೇ ಕರ್ಮಭಿಃ ಪಕ್ವೇ ತತೋ ಜ್ಞಾನಮ್”(ಭಾ.ಶಾಂತಿ.೨೭೦।೩೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಾಧಿಕಾರ್ಯಾದಿವೈಶಿಷ್ಟ್ಯೇಽಪಿ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ನಿಯತಪೂರ್ವಾಪರಭಾವಾನುಪಪತ್ತಿಲಭ್ಯಃ ಸಂಬಂಧೋ ವಕ್ತವ್ಯಃ । ಸ ಚ ಪರೀಕ್ಷಕವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರಶಕ್ಯೋ ವಿಶೇಷತೋ ಜ್ಞಾತುಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ ತಸ್ಯೇತಿ ।