ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಂ ಸಂಬಂಧಂ ಪ್ರಕಟಯಿತುಮಸಿದ್ಧಪ್ರಮಾಣಭಾವಾನಾಂ ವೇದಾಂತಾನಾಂ ಸಂಬಂಧಾಭಿಧಾನಾವಸರಾಭಾವಾತ್ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಪಶ್ಚಾತ್ತೇಷಾಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ಸಂಬಂಧವಿಶೇಷವಚನಮುಚಿತಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಸ್ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಸಾಧಯತಿ —

ಸರ್ವೋಽಪೀತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾನುಮಾನಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯಾಗಮಾತಿರಿಕ್ತಪ್ರಮಾಣೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಏಷೋಽರ್ಥೋಽಧ್ಯಯನವಿಧ್ಯುಪಾತ್ತಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕಾಂಡದ್ವಯಾತ್ಮಕೋ ವೇದೋ ಮಾನಾಂತರಾನಧಿಗತಂ ಯದಿಷ್ಟೋಪಾಯಾದಿ ತಜ್ಜ್ಞಾಪನಪರಸ್ತಥಾ ಚಾಜ್ಞಾತಜ್ಞಾಪಕತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ತುಲ್ಯಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಕಾಂಡಯೋರಿತಿ । ಅಥವಾ ವೇದನಂ ವೇದೋಽನುಭವಃ । ಸ ಚ ಶಬ್ದೇತರಮಾನಾಯೋಗ್ಯೋ ರೂಪಾದಿಹೀನತ್ವಾತ್ । ‘ಏತದಪ್ರಮಯಮ್’ ಇತಿ ಹಿ ಶ್ರುತಿಃ । ಸ ಚೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಪರಿಹಾರೋಪಾಯಸ್ತಸ್ಯೈವ ತತ್ತದಾತ್ಮನಾಽವಸ್ಥಾನಾತ್ । ‘ಸಚ್ಚ ತ್ಯಚ್ಚಾಭವತ್’(ತೈ. ಉ. ೨ । ೬ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಚ ಪ್ರಕಾಶನಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾತ್ । ‘ತಮೇವ ಭಾಂತಮನುಭಾತಿ ಸರ್ವಮ್’ (ಕ. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೫) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಸ ಚ ಪರೋಽವಿದ್ಯಾತತ್ಕಾರ್ಯಾತೀತತ್ವಾತ್ । ‘ವಿರಜಃ ಪರ ಆಕಾಶಾತ್’(ಶ.ಬ್ರಾ.೧೪.೭.೨.೨೩ ) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ । ಏವಂರೂಪೋ ವೇದಪದವೇದನೀಯಶ್ಚಿದೇಕರಸಃ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಧಾತುರೈವ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾತ್ಮಕಃ ಪ್ರಪಂಚಃ । ‘ಆತ್ಮೈವೇದಂ ಸರ್ವಮ್’(ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೫ । ೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ತಥಾ ಚ ಯಥೋಕ್ತಂ ವಸ್ತು ಪ್ರಕಾಶಯಂತೋ ವೇದಾಂತಾ ವಿಧಿವಾಕ್ಯವತ್ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ । ಅಥವಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿನಾಽನವಗತೋ ಯೋಽಸಾವಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾದ್ಯುಪಾಯೋ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮಾ ತಸ್ಯ ಪ್ರಕಾಶನಪರಃ ಸರ್ವೋಽಪ್ಯಯಂ ವೇದಃ । ತಸ್ಯೈವಾಜ್ಞಾತತ್ವಾತ್ತತ್ರ ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಪ್ರಯುಕ್ತಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಬ್ರಹ್ಮಾಧಿಗತಾವಾರಾದುಪಕಾರಕಮ್ । ‘ವಿವಿದಿಷಂತಿ ಯಜ್ಞೇನ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಂ ತು ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ತತ್ರೋಪಯುಕ್ತಮ್ । ಪರಮಪುರುಷಸ್ಯೌಪನಿಷದತ್ವಶ್ರವಣಾತ್ । ‘ಸರ್ವೇ ವೇದಾ ಯತ್ಪದಮಾಮನಂತಿ’ (ಕ. ಉ. ೧ । ೨ । ೧೫) ಇತಿ ಚ ಶ್ರುತೇಃ । ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡವಜ್ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ।

ಅಧಿಕಾರಿಸೌಲಭ್ಯಪ್ರತಿಪಾದನದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಸರ್ವಪುರುಷಾಣಾಮಿತಿ ।

ಅಯಮರ್ಥಃ – ಸುಖಂ ಮೇ ಸ್ಯಾದ್ದುಃಖಂ ಮಾ ಭೂದಿತಿ ಸ್ವಭಾವತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವಿನಾ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪುರುಷಾಣಾಮನವಚ್ಛಿನ್ನಸುಖಾದಿಮಾತ್ರೇಽಭಿಲಾಷೋಪಲಂಭಾತ್ತನ್ಮಾತ್ರಸ್ಯ ಚ ಮೋಕ್ಷತ್ವಾತ್ತಕಾಮಿನೋ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಸುಲಭತ್ವಾತ್ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಮಾಂ ಸ್ವಾರ್ಥವಿಷಯಾಮಾದಧತ್ಕಥಂ ತದಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ।

ನನು ವೇದಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಪರತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡವತ್ಕಾಂಡಾಂತರಸ್ಯಾಪಿ ಕಾರ್ಯಪರತಯಾ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —

ದೃಷ್ಟವಿಷಯ ಇತಿ ।

ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲೇತಿಕರ್ತವ್ಯತಾನಾಮನ್ಯತಮಸ್ಮಿನ್ಕಾರ್ಯೇ ಸಮೀಹಿತಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಾದ್ಯುಪಾಯಭೂತೇ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಸಿದ್ಧೇ ತಥಾವಿಧಕಾರ್ಯಧಿಯೋಽನ್ಯಥಾಲಬ್ಧತ್ವಾತ್ತತ್ರ ನಾಽಽಗಮೋಽನುಸಂಧೇಯಃ । ನ ಹಿ ಲೋಕವೇದಯೋಸ್ತದ್ಭಿದ್ಯತೇ ಅಲೌಕಿಕೇ ತಸ್ಮಿನ್ನವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನಚಾವ್ಯುತ್ಪನ್ನಾನಿ ಪದಾನಿ ಬೋಧಕಾನ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ನ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಪಿ ತುಲ್ಯಾ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತಿಃ । ತಸ್ಮಿನ್ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇನಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ । ತತ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯೋಪಾಧೌ ವಿಜ್ಞಾನಾದಿಪದಾನಾಂ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸುಕರತ್ವಾತ್ । ತಾನಿ ಚಾಲೌಕಿಕಮಖಂಡಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮ ನಿರ್ಲುಂಠಿತಸಾಮಾನ್ಯವಿಶೇಷಂ ಲಕ್ಷಣಯಾ ಬೋಧಯಂತಿ । ತಸ್ಮಾದ್ಬ್ರಹ್ಮೈವ ವೇದಪ್ರಮಾಣಕಂ ನ ಕಾರ್ಯಮಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಕಿಂ ಚ ತಿಷ್ಠತು ವೇದಾಂತಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇಽಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಾದೌ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಾವಶ್ಯಕಮ್ । ತದಭಾವೇ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾತ್ । ನ ಹಿ ಭವಿಷ್ಯದ್ದೇಹಸಂಬಂಧ್ಯಾತ್ಮಸದ್ಭಾವಾನಧಿಗಮೇ ಪಾರಲೌಕಿಕಪ್ರವೃತ್ತಿವಿಶ್ರಂಭಃ । ತಸ್ಮಾತ್ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿಚ್ಛತಾ ಸಿದ್ಧೇಽರ್ಥೇ ಭವಿಷ್ಯದ್ದೇಹಸಂಬಂಧಿನ್ಯಾತ್ಮನಿ ಸ್ವರ್ಗಾದೌ ಚ ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯಾಭ್ಯುಪೇಯತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯೇ ವೇದಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾನಿಯಮಾದ್ವೇದಾಂತಾನಾಮಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ನನು ದೇಹಾಂತರಸಂಬಂಧ್ಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾಽಪಿ ವಿಧಿವಶಾದದೃಷ್ಟಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —

ಸ್ವಭಾವೇತಿ ।

ಯದಾಽಽತ್ಮಾ ದೇಹಾಂತರಸಂಬಂಧೀ ಶಾಸ್ತ್ರಾನ್ಮಾನಾಂತರಾಚ್ಚ ನ ಪ್ರಮಿತಸ್ತದಾ ಭೋಕ್ತುರನವಗಮಾನ್ನ ಪ್ರೇಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಾರೀ ಯಾಗಾದ್ಯನುತಿಷ್ಠೇತ್ । ಲೋಕಾಯತಸ್ಯ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಜಾನತೋ ಜನ್ಮಾಂತರೇಷ್ಟಾನಿಷ್ಟಪ್ರಾಪ್ತಿಹಾನೀಚ್ಛಯಾ ವೈದಿಕಕ್ರಿಯಾಸ್ವಪ್ರವೃತ್ತೇರ್ದರ್ಶನಾತ್ । ಅತೋ ನಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಸಾಂಪರಾಯಿಕೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ವಿಧಯಃ ಸಾಧನವಿಶೇಷಂ ಬೋಧಯಂತೋ ನಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ತ್ವವಾದೌ ಮಾನಂ ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯತ ಆಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಅತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಧಿಯಂ ವಿನಾ ಪಾರಲೌಕಿಕಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಕರ್ಮಕಾಂಡಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾಯೋಗಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ವಿಧೀನಾಂ ಶ್ರುತ್ಯರ್ಥಾಭ್ಯಾಮುಭಯಾರ್ಥತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನ ಕೇವಲಂ ವಿಧಿಭಿರೇವಾರ್ಥಾದಾಕ್ಷಿಪ್ತಮತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಕಿಂತು ಶ್ರುತ್ಯಾಽಪಿ ಸ್ವಮುಖೇನೋಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —

ಯೇಯಮಿತಿ ।

ನಿರ್ಣಯದರ್ಶನಾದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತತ್ರೈವ ಪ್ರಕೃತೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನೋಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರಾಂತರೇ ದರ್ಶಯತಿ —

ಯಥಾ ಚೇತಿ ।

ಪೂರ್ವವದೇವ ಸಂಬಂಧದ್ಯೋತನಾರ್ಥಂ ಚಕಾರಃ ಉಪಕ್ರಮೋಪಸಂಹಾರೈಕರೂಪ್ಯಾತ್ಕಠವಲ್ಲೀನಾಮತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕವಾಕ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ತತ್ರ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಸ್ವಯಮಿತಿ ।

ನ ಹಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಜಡತ್ವಸ್ಯ ದೇಹಾದೇಃ ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಮಿತಿ ಜ್ಯೋತಿರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣಗತೋಪಕ್ರಮಸ್ತದ್ವಿಷಯೋ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾನಮಧಿಕರೋತಿ । ತಂ ಪ್ರೇತಂ ವಿದ್ಯಾಕರ್ಮಣೀ ಪೂರ್ವೋಪಾರ್ಜಿತೇ ಫಲದಾನಾಯಾನುಗಚ್ಛತಃ । ಸ ಚ ಗತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಾನುಗುಣಂ ಫಲಮನುಭವತೀತಿ ಶಾರೀರಕಬ್ರಾಹ್ಮಣಗತೋಪಸಂಹಾರೋಽಪಿ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧವಿಷಯಃ । ನ ಚಾತ್ರೈವ ಭಸ್ಮೀಭವತೋ ದೇಹಾದೇರ್ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧೋ ಯುಕ್ತಃ । ತೇನಾಽಽತ್ಮಾ ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧೀ ಸಿದ್ಧೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಜಾತಶತ್ರುಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಚ ವ್ಯೇವ ತ್ವಾ ಜ್ಞಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯುಪಕ್ರಮೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವವಿಷಯಃ । ನ ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ದೇಹಾದೌ ಜಿಜ್ಞಾಸಾಽಸ್ತಿ । ತತ್ರೈವೋಪಸಂಹಾರೇ ‘ಯ ಏಷ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪುರುಷಃ’(ಬೃ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧೬) ಇತಿ ವಿಜ್ಞಾನಮಯವಿಶೇಷಣಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ದರ್ಶಿತಂ ನ ಹಿ ದೇಹಾದೇರ್ವಿಜ್ಞಾನಮಯತ್ವಮಸ್ತಿ ತಸ್ಮಾತ್ತದಪ್ಯುಪಕ್ರಮೋಪಸಮ್ಹಾರಾಭ್ಯಾಂ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಗಮಯತೀತ್ಯಾಹ —

ಜ್ಞಪಯಿಷ್ಯಾಮೀತ್ಯುಪಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ।

ನಚೋದಾಹೃತಾನಾಂ ವಾಕ್ಯಾನಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ । ತತ್ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯೌತ್ಪತ್ತಿಕಸೂತ್ರಹೇತ್ವವಿಶೇಷಾದಭ್ಯುಪೇಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮನ್ಯಹಂಪ್ರತ್ಯಯೋ ಮಾನಂ ತತ್ರ ದೇಹಾಕಾರಾಸ್ಫುರಣಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಸ್ಯ ತೇನೈವ ಸ್ಫೂರ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇರತೋ ನ ತತ್ರ ಶ್ರುತಿಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ತತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಷಯೋಽವಕಾಶೋ ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ।

ಯದ್ಯಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಂ ತ್ವದಭಿಪ್ರಾಯೇಣಾಹಂಧೀಗೋಚರ ತಥಾಽಪಿ ನ ಸಾ ವ್ಯತಿರೇಕಮಾತ್ಮನೋ ಗೋಚರಯತಿ ಯುಕ್ತ್ಯಾಗಮವಿವೇಕಶೂನ್ಯಾನಾಮಹಂಪ್ರತ್ಯಯಭಾಜಾಂ ವ್ಯತಿರೇಕಪ್ರತ್ಯಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಪಶ್ಚಿತಾಂ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ನ ವಾದೀತಿ ।

ವೇದಪ್ರತಿಕೂಲಾ ವಾದಿನೋ ನಾಸ್ತಿಕಾ ನೈವ ವಿವಾದಂ ಮುಂಚಂತೀತ್ಯಾಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ತೇಷು ಪ್ರಾತಿಕೂಲ್ಯಸಂಭಾವನಾರ್ಥಂ ವಿಶೇಷಣಂ ನೇತ್ಯಾದಿ । ಇತಿ ವದಂತಃ ಸಂತೋ ನೋಽಸ್ಮಾಕಂ ಪ್ರತಿಕೂಲಾ ನ ಹಿ ಸ್ಯುರೇವಂ ವೇದನಸ್ಯೈವಾಸಂಭವಾದಧ್ಯಕ್ಷವಿರೋಧಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಷಯೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ತತ್ರ ವ್ಯಭಿಚಾರಂ ಶಂಕತೇ —

ಸ್ಥಾಣ್ವಾದಾವಿತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ಧರ್ಮಿಣಿ ಸ್ಥಾಣುರ್ವಾಪುರುಷೋ ವೇತಿ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತೇರುಪಲಂಭಾನ್ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವೋ ವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿತಿ ಶಂಕಾರ್ಥಃ । ಆದಿಪದೇನ ಪಾಷಾಣಾದೌ ಗಜಾದಿವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಸಂಗೃಹ್ಯತೇ ।

ಕಿಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಾತ್ರೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಕಿಂ ವಾ ತೇನ ವಿವಿಕ್ತೇ ಪ್ರತಿಪನ್ನೇ । ನಾಽಽದ್ಯೋಽಂಗೀಕಾರಾತ್ । ನಚೈವಮಾತ್ಮನಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಾವಪಿ ನಾಽಽಗಮಾನ್ವೇಷಣಾ । ತೇನೈವ ತನ್ನಿರಾಸೇನ ತನ್ನಿರ್ಣಯಾದಿತಿ । ಮನ್ವಾನೋ ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ವಿವಿಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ಸ್ಥೂಲದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಂ ನ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮಪಿ ನಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯಗ್ರಾಹ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —

ವೈನಾಶಿಕಾಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ತೇ ಖಲ್ವಹಮಿತಿ ಧಿಯಮನುಭವಂತಿ । ತಥಾಽಪಿ ದೇಹಾಂತರಂ ಸ್ಥೂಲದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಂ ತತ್ರ ಪ್ರಧಾನಭೂತಾಯಾ ಬುದ್ಧೇರತಿರಿಕ್ತಸ್ಯಾಽತ್ಮನೋ ನಾಸ್ತಿತ್ವಮೇವ ಪಶ್ಯಂತಿ । ತನ್ನಾಹಂಧಯಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮದೇಹಾತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಿಂ ಚ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಸ್ಯ ವಿಷಯೋ ರೂಪಾದಿಸ್ತದ್ರಾಹಿತ್ಯಂ ತದ್ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ತದಾತ್ಮನೋಽಸ್ತಿ । ‘ಅಶಬ್ದಮಸ್ಪರ್ಶಮರೂಪಮ್’(ಕ. ಉ. ೧ । ೩ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ನ ಹಿ ರೂಪಾದಿ ತದಾಧಾರಂ ವಿನಾ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಂ ಕ್ರಮತೇ । ಅತೋ ನ ದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತೋ ವಿವಿಕ್ತೇ ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ । ಪ್ರಕೃತೇ ಚ ತದ್ದರ್ಶನಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಅಥೇಚ್ಛಾದಯಃ ಕ್ವಚಿದಾಶ್ರಿತಾ ಗುಣತ್ವಾದ್ರೂಪವದಿತ್ಯನುಮಾನಾದತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —

ತಥೇತಿ ।

ನಾಽಽತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಾರ್ಥಸ್ತಥಾಶಬ್ದಃ । ಅಯಂ ಭಾವಃ – ಇಚ್ಛಾದೀನಾಂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇ ಸ್ವರೂಪಾಸಿದ್ಧಿಃ ಪಾರತಂತ್ರ್ಯೇ ಪರಸ್ಪರಾಶ್ರಯತ್ವಮಾಧಾರಸ್ಯೇದಾನೀಮೇವ ಸಾಧ್ಯಮಾನತ್ವಾತ್ । ಕ್ವಚಿಚ್ಛಬ್ದೇನ ಚಾಽಶ್ರಯಮಾತ್ರವಚನೇ ಸಿದ್ಧಸಾಧನತ್ವಂ ಮನಸ್ತದಾಶ್ರಯಸ್ಯ ಸಿದ್ಧತ್ವಾದಾತ್ಮೋಕ್ತೌ ಚ ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತೇತಿ ।

’ಯಃ ಪ್ರಾಣೇನ ಪ್ರಾಣಿತಿ’ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಪ್ರಾಣನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾಖ್ಯಸ್ಯ ಲಿಂಗಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಪ್ರದರ್ಶಿತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯ ಚ ವ್ಯಾಪ್ತಿಸಾಪೇಕ್ಷಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಸಿದ್ಧಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾನ್ನ ತಸ್ಯ ಶಬ್ದೈಕಗಮ್ಯತೇತಿ ಶಂಕತೇ —

ಶ್ರುತ್ಯೇತಿ ।

ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೇಣ ಲಿಂಗಗಮ್ಯತ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಲಿಂಗಂ ನೋಪನ್ಯಸ್ತಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ನೇತಿ ।

ಯೋಽಚೇತನವ್ಯಾಪಾರಃ ಸ ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಕೋ ಯಥಾ ರಥಾದಿವ್ಯಾಪಾರಃ । ಪ್ರಾಣನಾದಿವ್ಯಾಪಾರಸ್ಯಾಪ್ಯಚೇತನವ್ಯಾಪಾರತ್ವಾಚ್ಚೇತನಾಧಿಷ್ಠಾನಪೂರ್ವಕತ್ವಮಿತಿ ಸಂಭಾವನಾಮಾತ್ರೇಣ ಲಿಂಗೋಪನ್ಯಾಸಃ ।

ನ ಹಿ ನಿಶ್ಚಾಯಕತ್ವೇನ ತದುಪನ್ಯಸ್ಯತೇ । ಆತ್ಮನೋ ಜನ್ಮಾಂತರಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಪ್ರಮಾಣಾಂತರೇಣಾಗ್ರಹಣಾತ್ತದ್ವ್ಯಾಪ್ತಲಿಂಗಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಹ —

ಜನ್ಮಾಂತರೇತಿ ।

ನನು ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಮಾಗಮೈಕಗಮ್ಯಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮನುಮೇಯಂ ಚೇತಿ ವಾದಿನೋ ವದಂತೀತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಆಗಮೇನ ತ್ವಿತಿ ।

’ಯೇಯಂ ಪ್ರೇತೇ ವಿಚಿಕಿತ್ಸೇ’ತ್ಯಾದ್ಯಾಗಮೇನ ‘ಕೋ ಹ್ಯೇವಾನ್ಯಾತ್’(ತೈ. ಉ. ೨ । ೭ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿವೇದೋಕ್ತೈಶ್ಚ ಪ್ರಾಣನಾದಿಭಿರ್ಲೌಕಿಕೈರ್ಲಿಂಗವಿಶೇಷೈರಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮಸಿದ್ಧಿಮನುಸರಂತೋ ವಾದಿನೋ ವೈದಿಕಮೇವಾಹಂಪ್ರತ್ಯಯಂ ಪ್ರತಿಲಭಮಾನಾ ವೈದಿಕಾನ್ಯೇವ ಚ ಲಿಂಗಾನಿ ಪಶ್ಯಂತಃ ಸ್ವೋತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಾನಿರ್ಮಿತಾನಿ ತಾನೀತಿ ಕಲ್ಪಯಂತೋ ದ್ವಿಧಾಽಽತ್ಮಾನಂ ವದಂತಿ । ವಸ್ತುತಸ್ತ್ವಾತ್ಮಾ ಯಥೋಕ್ತಶ್ರುತ್ಯೈಕಸಮಧಿಗಮ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।