ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರ್ದ್ವಯೋರಪಿ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸತ್ತ್ವಮನುಮೇಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಯ ಕಾರಣಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಿತಮಿದಾನೀಂ ಕಾರ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವಾನುಮಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ ಸದ್ಭಾವಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಇತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ —
ಕಾರ್ಯಸ್ಯೇತಿ ।
ಹೇತುಭಾಗಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —
ಕಥಮಿತಿ ।
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ಲಿಂಗಮಸ್ಯೇತಿ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಕಥಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿಲಿಂಗತ್ವಾದಿತಿ ಕಾರ್ಯಸತ್ತ್ವೇ ಹೇತುರುಚ್ಯತೇ ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಸತ್ತ್ವೇಽಭಿವ್ಯಕ್ತಿರ್ಲಿಂಗಮಸ್ಯೇತಿ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ತದ್ಬಲಾಚ್ಚ ಸತ್ತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನಯಾಽಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯಾ ವಿಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಸಾಧ್ಯತೇ ತನ್ನಾನ್ಯೋನ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿರಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹೀಹಾನುಮಾನಂ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರಥಮಂ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಾಹ —
ಯದ್ಧೀತಿ ।
ಯದಭಿವ್ಯಜ್ಯಮಾನಂ ತತ್ಪ್ರಾಗಭಿವ್ಯಕ್ತೇರಸ್ತಿ ಯಥಾ ತಮೋಂತಃಸ್ಥಂ ಘಟಾದೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಪ್ರತ್ಯನುಮಿನೋತಿ —
ತಥೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಪ್ರಾಗಭಿವ್ಯಕ್ತೇಃ ಸತ್ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಯದ್ಧ್ಯಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ ತತ್ಪ್ರಾಕ್ಸತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ತಮೋಂತಃಸ್ಥೋ ಘಟೋಽಭಿವ್ಯಂಜಕಸಾಮೀಪ್ಯಾದಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ ನ ತತ್ರ ಪ್ರಾಕ್ಕಾಲಿಕಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಉಕ್ತೇಽನುಮಾನೇ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದೋಪಲಬ್ಧಿಪ್ರಸಂಗಂ ವಿಪಕ್ಷೇ ಬಾಧಕಮಾಶಂಕತೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉಕ್ತಾನುಮಾನನಿಷೇಧೋ ನಞರ್ಥಃ । ಅವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ಅನುಮಾನೇ ಬಾಧಕೋಪನ್ಯಾಸಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವರ್ತಮಾನವದತೀತಮಾಗಾಮಿ ಚ ಘಟಾದಿ ಸದೇವ ಚೇದುಪಲಬ್ಧಿಸಾಮಗ್ರ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಂ ತದ್ವತ್ಪ್ರಾಗ್ಜನೇರ್ನಾಶಾಚ್ಚೋರ್ಧ್ವಮುಪಲಭ್ಯೇತ ನ ಚೈವಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತಸ್ಮಾದಯುಕ್ತಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಮೃತ್ಪಿಂಡಗ್ರಹಣಂ ವಿರೋಧಿಕಾರ್ಯಾಂತರೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಅಸನ್ನಿಹಿತೇ ಸತೀತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।
ನ ತಾವದ್ವಿದ್ಯಮಾನತ್ವಮಾತ್ರಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದೋಪಲಂಭಾಪಾದಕಂ ಸತೋಽಪಿ ಘಟಾದೇರಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯನಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯೋರುಪಲಬ್ಧತ್ವಾದಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —
ನೇತಿ ।
ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸಾಮಗ್ರೀಸತ್ತ್ವಂ ತ್ವಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸಾಧಕಂ ನ ತು ಸತಸ್ತತ್ಸಾಮಗ್ರೀನಿಯಮೋಽಸ್ತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ದ್ವಿವಿಧತ್ವಾದಿತಿ ।
ಉತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ಕುಡ್ಯಾದ್ಯಾವರಣಮನುತ್ಪನ್ನಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಂ ಕಾರಣಮಿತಿ ದ್ವೈವಿಧ್ಯಮೇವ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಘಟಾದೀತಿ ।
ಯದೋಪಲಭ್ಯಮಾನಕಾರಣಾವಯವಾನಾಂ ಕಾರ್ಯಾಂತರಾಕಾರೇಣ ಸ್ಥಿತಿಸ್ತದಾ ನೇದಂ ಕಾರ್ಯಮುಪಲಭ್ಯತೇ ತತ್ರಾನ್ಯಥಾ ಚೋಪಲಭ್ಯತ ಇತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಸಿದ್ಧಂ ಕಾರಣಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾಂತರರೂಪೇಣ ಸ್ಥಿತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಾವರಕತ್ವಮಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕಾರಣಸ್ಯಾಽಽವರಕತ್ವಸಿದ್ಧೌ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಕ್ಕಾರ್ಯಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಸದಾ ತದುಪಲಬ್ಧಿಪ್ರಸಂಗಬಾಧಕಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ನಷ್ಟೋ ಘಟೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾದಿಪ್ರಯೋಗಪ್ರತ್ಯಯಭೇದಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಬಾಧಕಾಂತರಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನಷ್ಟೇತಿ ।
ಕಪಾಲಾದಿನಾ ತಿರೋಭಾವೇ ನಷ್ಟವ್ಯವಹಾರಃ ಪಿಂಡಾದ್ಯಾವರಣಭಂಗೇನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಾವುತ್ಪನ್ನವ್ಯವಹಾರೋ ದೀಪಾದಿನಾ ತಮೋನಿರಾಸೇನಾಭಿವ್ಯಕ್ತೌ ಭಾವವ್ಯವಹಾರಃ ಪಿಂಡಾದಿನಾ ತಿರೋಭಾವೇಽಭಾವವ್ಯವಹಾರಃ । ತದೇವಂ ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಯೋಗಪ್ರತ್ಯಯಭೇದಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥
ಪಿಂಡಾದಿ ನ ಘಟಾದ್ಯಾವರಣಂ ತೇನ ಸಮಾನದೇಶತ್ವಾತ್ । ಯದ್ಯಸ್ಯಾಽಽವರಣಂ ನ ತತ್ತೇನ ಸಮಾನದೇಶಂ ಯಥಾ ಕುಡ್ಯಾದೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಪಿಂಡೇತಿ ।
ವ್ಯತಿರೇಕ್ಯನುಮಾನಂ ವಿವೃಣೋತಿ —
ತಮ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ನಿಗಮಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಮಿದಂ ಸಮಾನದೇಶತ್ವಂ ಕಿಮೇಕಾಶ್ರಯತ್ವಂ ಕಿಂವೈಕಕಾರಣತ್ವಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ವಿರುದ್ಧತ್ವೇನ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕ್ಷೀರೇಣ ಸಂಕೀರ್ಣಸ್ಯೋದಕಾದೇರಾವ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಘಟಾದೀತಿ ।
ಯಸ್ಯೇದಂ ಕಾರ್ಯಂ ತಸ್ಮಿನ್ಮೃದಾತ್ಮನಿ ತೇಷಾಮವಸ್ಥಾನಾತ್ತದ್ವತ್ತೇಷಾಮನಾವರಣತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ಘಟಾವಸ್ಥಮೃನ್ಮಾತ್ರವೃತ್ತಿಕಪಾಲಾದೇರ್ಘಟಾನಾವರಣತ್ವಮಿಷ್ಟಮೇವೇತಿ ಸಿದ್ಧಸಾಧ್ಯತಾ ।
ಅವ್ಯಕ್ತಘಟಾವಸ್ಥಮೃದ್ವೃತ್ತಿಕಪಾಲಾದೇರನಾವರಣತ್ವಸಾಧನೇ ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿರ್ಘಟಸ್ಯ ಕಪಾಲಾದೇಶ್ಚಾಽಽಶ್ರಯಮೃದವಯವಭೇದಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನ, ವಿಭಕ್ತಾನಾಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಮಾನಸ್ಯೈವಾಽಽವೃತತ್ವಾದನುಪಲಬ್ಧಿಶ್ಚೇದಾವರಣತಿರಸ್ಕಾರೇ ಯತ್ನಃ ಸ್ಯಾನ್ನ ಘಟಾದೇರುತ್ಪತ್ತಾವತೋಽನುಭವವಿರೋಧಃ ಸತ್ಕಾರ್ಯವಾದಿನಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಆವರಣೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪಿಂಡೇತಿ ।
ಯತ್ರಾಽವೃತಂ ವಸ್ತು ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽವರಣಭಂಗ ಏವ ಯತ್ನ ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾನ್ನಾನುಭವವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ದೂಷಯತಿ —
ನಾನಿಯನ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅನಿಯಮಂ ಸಾಧಯತಿ —
ನ ಹೀತಿ ।
ತಮಸಾಽವೃತೇ ಘಟಾದೌ ದೀಪೋತ್ಪತ್ತೌ ಯತ್ನೋಽಸ್ತೀತ್ಯತ್ರ ಚೋದಯತಿ —
ಸೋಽಪೀತಿ ।
ಅನುಭವವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯೋಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ —
ದೀಪಾದೀತಿ ।
ದೀಪಸ್ತಮಸ್ತಿರಯತಿ ಚೇತ್ಕಥಂ ಕುಂಭೋಪಲಬ್ಧಿರತ ಆಹ —
ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ಅನುಭವಮನುಸೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕಿಮಿದಾನೀಮಾವರಣಭಂಗೇ ಪ್ರಯತ್ನೋ ನೇತ್ಯೇವ ನಿಯಮೋಽಸ್ತು ನೇತ್ಯಾಹ —
ಕ್ವಚಿದಿತಿ ।
ಅನಿಯಮಂ ನಿಗಮಯನ್ನನುಭವವಿರೋಧಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕಿಂಚಾಭಿವ್ಯಂಜಕವ್ಯಾಪಾರೇ ಸತಿ ನಿಯಮೇನ ಘಟೋ ವ್ಯಜ್ಯತೇ ತದಭಾವೇ ನೇತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾವಧಾರಿತೋ ಘಟಾರ್ಥಃ ।
ಕುಲಾಲಾದಿವ್ಯಾಪಾರಸ್ತಸ್ಯಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾರ್ಥಮಭಿವ್ಯಕ್ತ್ಯರ್ಥ ಏವ ಪ್ರಯತ್ನೋ ವಕ್ತವ್ಯಃ ಆವರಣಭಂಗಸ್ತ್ವಾರ್ಥಿಕ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಿಯಮೇತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯನ್ನೇತದೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಕಾರಣ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಆವೃತ್ತಿಭಂಗಾರ್ಥೇ ಯತ್ನೇ ಯತೋ ಘಟಾನುಪಲಬ್ಧಿರತಸ್ತದುಪಲಬ್ಧ್ಯರ್ಥತ್ವೇನ ನಿಯತಃ ಸನ್ಯತ್ನಃ ಸಫಲಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮಭಿವ್ಯಕ್ತಿಲಿಂಗಕಮನುಮಾನಂ ನಿರ್ದೋಷತ್ವಾದಾದೇಯಂ ಮನ್ವಾನಸ್ತತ್ಫಲಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಗಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇ ಯುಕ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅತೀತೇತಿ ।
ವಿಮತಂ ಸದರ್ಥಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾತ್ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದೇವಾನುಮಾನಂ ವಿಶದಯತಿ —
ಅತೀತ ಇತಿ ।
ಅತ್ರೈವೋಪಪತ್ತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ಅನಾಗತೇತಿ ।
ಆಗಾಮಿನಿ ಘಟೇ ತದರ್ಥಿತ್ವೇನ ಲೋಕೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ದೃಷ್ಟಾ ನ ಚಾತ್ಯಂತಾಸತಿ ಸಾ ಯುಕ್ತಾ ತೇನ ತಸ್ಯಾಸದ್ವಿಲಕ್ಷಣತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ಯೋಗಿನಾಮೀಶಸ್ಯ ಚಾತೀತಾದಿವಿಷಯಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಜ್ಞಾನಮಿಷ್ಟಂ ತಚ್ಚ ವಿದ್ಯಮಾನೋಪಲಂಭನಮತೋ ಘಟಸ್ಯ ಸದಾ ಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯೋಗಿನಾಂ ಚೇತಿ ।
ಈಶ್ವರಸಮುಚ್ಚಯಾರ್ಥಶ್ಚಕಾರಃ । ಭವಿಷ್ಯದ್ಗ್ರಹಣಮತೀತೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ । ಐಶ್ವರಂ ಯೌಗಿಕಂ ಚೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಅಧಿಕಬಲಂ ಹಿ ಬಾಧಕಂ ನ ಚಾನತಿಶಯಾದೈಶಾದಿಜ್ಞಾನಾದಧಿಕಬಲಂ ಜ್ಞಾನಂ ದೃಷ್ಟಮತೋ ಬಾಧಕಾಭಾವಾನ್ನ ತನ್ಮಿಥ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಸಮ್ಯಕ್ತ್ವೇಽಪಿ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋರಸದ್ಘಟವಿಷಯತ್ವಂ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಘಟೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋತ್ತರಕಾಲಯೋರಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಘಟಸ್ಯ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ವಿಪ್ರತಿಷೇಧಾದಿತಿ ।
ಸ ಹಿ ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರದಶಾಯಾಮಸನ್ನಿತಿ ಕೋಽರ್ಥಃ ಕಿಂ ತಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿ ತದಾ ನಾಸ್ತಿ ಕಿಂ ವಾಽರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ? ಆದ್ಯೇ ವ್ಯಾಹತಿಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ಘಟಾರ್ಥಂ ಕುಲಾಲಾದಿಷು ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಮಾಣೇಷು ಸತ್ಸು ಘಟೋ ಭವಿಷ್ಯತೀತಿ ಪ್ರಮಾಣೇನ ನಿಶ್ಚಿತಂ ಚೇತ್ಕಥಂ ತದ್ವಿರುದ್ಧಂ ಪ್ರಾಗಸತ್ತ್ವಮುಚ್ಯತೇ । ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರಾವಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಹಿ ಕಾಲೇನ ಘಟಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವೇನಾತೀತತ್ವೇನ ವಾ ಭವಿಷ್ಯತ್ಯಭೂದಿತಿ ವಾ ಸಂಬಂಧೋ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಕಾಲೇ ಘಟಸ್ಯ ತಥಾವಿಧಸತ್ತ್ವನಿಷೇಧೇ ವ್ಯಾಹತಿರತಿವ್ಯಕ್ತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಾಮೇವಾಭಿನಯತಿ —
ಭವಿಷ್ಯನ್ನಿತಿ ।
ಯೋ ಹಿ ಕಾರಕವ್ಯಾಪಾರದಶಾಯಾಂ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪೇಣಾಸ್ತಿ ಸ ತದಾ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತೇ ತಸ್ಯ ತಸ್ಯಾಮವಸ್ಥಾಯಾಂ ತೇನಾಽಽಕಾರೇಣಾಸತ್ತ್ವಮರ್ಥೋ ಭವತಿ । ತಥಾ ಚ ಘಟೋ ಯದಾ ಯೇನಾಽಽಕಾರೇಣಾಸ್ತಿ ಸ ತದಾ ತೇನಾಽಽಕಾರೇಣ ನಾಸ್ತೀತಿ ವ್ಯಾಹತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರ್ಘಟಾರ್ಥಂ ಕುಲಾಲಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತೇಷು ಸೋಽಸನ್ನಿತ್ಯಸಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಂ ಸ್ವಯಮೇವ ವಿವೇಚಯತಿ —
ತತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಬ್ರೂತೇ —
ನ ವಿರುಧ್ಯತ ಇತಿ ।
ಕಥಂ ಪುನಃ ಸತ್ಕಾರ್ಯವಾದಿನಸ್ತದಸತ್ತ್ವಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಸ್ತುಚ್ಛವ್ಯಾವೃತ್ತಿರೂಪಂ ಸತ್ತ್ವಂ ಘಟಸ್ಯ ಸಿಷಾಧಯಿಷಿತಂ ತಚ್ಚೇದ್ಭವಾನಪಿ ತಸ್ಯ ಸದಾತನಮನರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ನಿಷೇಧನ್ನನುಮನ್ಯತೇ ನಾಽಽವಯೋರ್ವಿಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸ್ವೇನ ಹೀತಿ ।
ನನು ತ್ವನ್ಮತೇ ಸರ್ವಸ್ಯ ಮೃನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ಪಿಂಡಾದೇರ್ವರ್ತಮಾನತಾ ಘಟಸ್ಯ ಸ್ಯಾತ್ತಸ್ಯ ಚಾತೀತತಾ ಭವಿಷ್ಯತ್ತಾ ಚ ಪಿಂಡಕಪಾಲಯೋಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸಾಂಕರ್ಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಹೀತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರದಶಾಯಾಂ ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಮನಿರ್ವಾಚ್ಯಸಂಸ್ಥಾನಭೇದಾಶ್ರಯಣಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾಯಾಂ ಘಟಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಲಕ್ಷಣಸತ್ತ್ವನಿಷೇಧೇ ವಿರೋಧಾಭಾವಮುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ । ಯದಾ ಕಾರಕಾಣಿ ವ್ಯಾಪ್ರಿಯಂತೇ ತದಾ ಘಟೋಽಸನ್ನಿತಿ ತಸ್ಯ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪಂ ತತ್ಕಾಲೇ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ಚೇದುಕ್ತವಿಧಯಾ ವ್ಯಾಘಾತಃ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಚ ತಸ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಾದಿರೂಪಂ ತತ್ತ್ವಂ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ । ಅರ್ಥಕ್ರಿಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯೈವ ನಿಷೇಧಾತ್ತನ್ನ ತದ್ ವಿರೋಧಾವಕಾಶೋಽಸ್ತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನ ಹಿ ಪಿಂಡಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ಸಾಂಕರ್ಯಸಮಾಧಿರುಕ್ತಸ್ತಮಿದಾನೀಂ ಸರ್ವತಂತ್ರಸಿದ್ಧಾಂತತಯಾ ಸ್ಫುಟಯತಿ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಭವಿಷ್ಯತ್ತ್ವಮತೀತತ್ವಂ ಚೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇರ್ನಾಶಾಚ್ಚೋರ್ಧ್ವಮಸತ್ತ್ವಾಭಾವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ಅಪಿ ಚೇತಿ ।
ತದೇವಾನುಮಾನತಯಾ ಸ್ಪಷ್ಟಯಿತುಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಚತುರ್ವಿಧಾನಾಮಿತಿ ।
ಷಷ್ಠೀ ನಿರ್ಧಾರಣೇ ।
ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಸ್ಯ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವೇ ತತ್ರಾಪ್ಯನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಾಂತರಾಂಗೀಕಾರಾದನವಸ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದೃಷ್ಟ ಇತಿ ।
ನ ಯೌಕ್ತಿಕಮನ್ಯತ್ವಂ ಕಿಂತು ಘಟೋ ನ ಭವತಿ ಪಟ ಇತಿ ಪ್ರಾತೀತಿಕಂ ತಥಾ ಚ ಘಟಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರೇವೇತಿ ಪಟಾದೇಸ್ತತೋಽನ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಸ್ಯಾಪಿ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಘಟಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರಿತ್ಯಯುಕ್ತಂ ವಿಶೇಷಣತ್ವೇನ ಘಟಸ್ಯಾಪಿ ಪಟಾದಾವಂತರ್ಭಾವಪ್ರಸಂಗಾದಿತಿ ಚೇನ್ಮೈವಂ ದೃಷ್ಟಪದೇನ ನಿರಾಕೃತತ್ವಾತ್ । ಘಟಾಭಾವಸ್ಯ ಪಟಾದಿತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ನ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮಭಾವತ್ವವಿರೋಧಾತ್ । ನಾಪಿ ತದನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಃ ಪಟಾದೇರ್ಧರ್ಮಃ ಸಂಸರ್ಗಾಭಾವಾಂತರ್ಭಾವಾಪಾತಾತ್ । ನ ಚ ಸ ಘಟಸ್ಯೈವ ಧರ್ಮಃ ಸ್ವರೂಪಂ ವಾ ಘಟೋ ಘಟೋ ನ ಭವತೀತಿ ಪ್ರತೀತ್ಯಭಾವಾದಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಘಟಸ್ವರೂಪಮೇವೇತಿ ।
ಯದಿ ಪ್ರತೀತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ಘಟಾನ್ಯೋನ್ಯಾಭಾವಃ ಪಟಾದಿರಿಷ್ಯತೇ ತದಾ ಪಟಾದೇರ್ಭಾವಸ್ಯಾಭಾವತ್ವವಿಧಾನಾದ್ವ್ಯಾಘಾತ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಸ್ವರೂಪಪರರೂಪಾಭ್ಯಾಂ ಸರ್ವಂ ಸದಸದಾತ್ಮಕಮಿತಿ ಹಿ ವೃದ್ಧಾಃ । ತಥಾ ಚ ಪಟಾದೇಃ ಸ್ವೇನಾಽತ್ಮನಾ ಭಾವತ್ವಂ ಘಟತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಭಾವಾತ್ತದಭಾವತ್ವಂ ಚೇತ್ಯವ್ಯಾಹತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಿದ್ಧೇ ಪ್ರತೀತ್ಯನುಸಾರಿಣಿ ದೃಷ್ಟಾಂತೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮನುಮಾನಮಾಹ —
ಏವಮಿತಿ ।
ಕಿಂ ಚ ತೇಷಾಮಭಾವಾನಾಂ ಘಟಾದ್ಭಿನ್ನತ್ವಾತ್ಪಟವದೇವ ಸತ್ತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯನುಮಾನಾಂತರಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ಕಥಯತಿ —
ಏವಂ ಚೇತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಘಟಾದನ್ಯತ್ವೇ ತಸ್ಯಾನಾದ್ಯನಂತತ್ವಮದ್ವಯತ್ವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಂ ಚ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ । ಸತ್ತ್ವೇ ಚ ತೇಷಾಮಭಾವಾಭಾವಾನ್ನ ಭಾವಾಭಾವಯೋರ್ಮಿಥಃ ಸಂಗತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ಪ್ರಸಿದ್ಧೋಽಭಾವೋ ಭಾವವದಶಕ್ಯೋಽಪಹ್ನೋತುಮಿತಿ ಚೇತ್ಸ ತರ್ಹಿ ಘಟಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮರ್ಥಾಂತರಂ ವೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮನೂದ್ಯ ದೂಷಯತೇ —
ಅಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪ್ರಾಗಭಾವಾದೇರ್ಘಟತ್ವೇಽಪಿ ಸಂಬಂಧಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಘಟಸ್ಯೇತ್ಯುಕ್ತಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ಅಥೇತಿ ।
ಸಂಬಂಧಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಸಂಬಂಧಿನೋಽಪ್ಯಭಾವಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ದೂಷಯತಿ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಯತ್ರ ಸಂಬಂಧಂ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ವ್ಯಪದೇಶಸ್ತತ್ರ ನ ವಾಸ್ತವೋ ಭೇದೋ ಯಥಾ ರಾಹುಶಿರಸೋಸ್ತಥಾಽತ್ರಾಪಿ ಕಲ್ಪಿತೇ ಸಂಬಂಧೇ ಭೇದಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಾದ್ವಾಸ್ತವತ್ತ್ವಂ ಸಂಬಂಧಿನೋರನ್ಯತರಸ್ಯ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಚಾಭಾವಸ್ತಥಾ ಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದತೋ ಘಟಸ್ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಪಾಂತರಮನುವದತಿ —
ಅಥೇತಿ ।
ಅನುಮಾನಫಲಂ ವದದ್ಭಿರ್ಘಟಸ್ಯ ಕಾರಣಾತ್ಮನಾ ಧ್ರುವತ್ವವಚನೇನ ಸಮಾಹಿತಮೇತದಿತ್ಯಾಹ —
ಉಕ್ತೋತ್ತರಮಿತಿ ।