అసత్కార్యవాదే దోషాన్తరమాహ —
కిఞ్చేతి ।
స్వహేతుసంబన్ధః సత్తాసంబన్ధో వా జన్మేతి తార్కికాః । న చ ప్రాగుత్పత్తేరసతః సంబన్ధస్తస్య సతోర్వృత్తేరిత్యర్థః ।
యుతసిద్ధయో రజ్జుఘటయోర్మిథఃసంయోగే పృథక్సిద్ధిరపేక్ష్యతేఽయుతసిద్ధానాం పరస్పరపరిహారేణ ప్రతీత్యనర్హాణాం కార్యకారణాదీనాం మిథోయోగే పృథక్సిద్ధ్యభావో న దోషమావహతీతి శఙ్కతే —
అయుతేతి ।
పరిహరతి —
నేతి ।
ఉక్తమేవ స్ఫోరయతి —
భావేతి ।
వ్యవహారదృష్ట్యా కార్యకారణయోః సాధితాం తుచ్ఛవ్యావృత్తిముపసమ్హరతి —
తస్మాదితి ।
నైవేహేత్యత్ర సర్వస్య ప్రాగుత్పత్తేరసత్త్వశఙ్కా మృత్యునేత్యాదివాక్యవ్యాఖ్యానేన నిరస్తా ।
సంప్రతి మృత్యుశబ్దస్య అర్థాన్తరే రూఢత్వాన్న తేనాఽవరణం జగతః సంభవతీత్యాక్షిపతి —
కింలక్షణేనేతి ।
అనభివ్యక్తనామరూపమధ్యక్షాద్యయోగ్యమపఞ్చీకృతపఞ్చమహాభూతావస్థాతిరిక్తం మాయారూపం సాభాసం మృత్యురిత్యుచ్యతే ।
న హి సర్వం కార్యమవాన్తరకారణాదుత్పత్తుమర్హతీత్యభిప్రేత్యాహ —
అత ఆహేతి ।
కథం యథోక్తో మృత్యురశనాయయా లక్ష్యతే । న హి మూలకారణస్యాశనాయాదిమత్త్వమ్ । అశనాయాపిపాసే ప్రాణస్యేతి స్థితేరితి శఙ్కతే —
కథమితి ।
మూలకారణస్యైవ సూత్రత్వం ప్రాప్తస్య సర్వసంహర్తృత్వాన్మృత్యుత్వే సతి వాక్యశేషోపపత్తిరితి పరిహరతి —
ఉచ్యత ఇతి ।
ప్రసిద్ధమేవ ప్రకటయతి —
యో హీతి ।
తథాపి ప్రసిద్ధం మృత్యుం హిత్వా కథం హిరణ్యగర్భోపాదానమత ఆహ —
బుద్ధ్యాత్మనా ఇతి ।
ఉక్తం హేతుం కృత్వా ఫలితమాహ —
ఇతి స ఇతి ।
నను న తేన జగదావ్రియతే మూలకారణేనైవ తదావరణాత్తత్కథం వాక్యోపక్రమోపపత్తిరత ఆహ —
తేనేతి ।
నను హిరణ్యగర్భే ప్రకృతే కథం స్రష్టరి నపుంసకప్రయోగస్తత్రాఽఽహ —
తదితి మనస ఇతి ।
వాక్యార్థమధునా కథయతి —
స ప్రకృత ఇతి ।
భూతసృష్ట్యతిరేకేణ భౌతికస్య మనసః సృష్టిరయుక్తేతి మత్వా పృచ్ఛతి —
కేనేతి ।
అపఞ్చీకృతానాం భూతానాం హిరణ్యగర్భదేహభూతానాం ప్రాగేవాలబ్ధాత్మకత్వాత్తేభ్యో మనోవ్యక్తిరవిరుద్ధేతి మన్వానో బ్రూతే —
ఉచ్యత ఇతి ।
స్వాత్మవత్త్వస్య స్వాభావికత్వాన్న తదాశంసనీయమిత్యాశఙ్క్య వాక్యార్థమాహ —
అహమితి ।
మనసో వ్యక్తస్యోపయోగమాహ —
స ప్రజాపతిరితి ।
నను తైత్తిరీయకాణామాకాశాదిసృష్టిరుచ్యతే తత్కథమిహాపామాదౌ సృష్టివచనం తత్రాఽఽహ —
అత్రేతి ।
సప్తమ్యా హిరణ్యగర్భకర్తృకసర్గోక్తిః । త్రయాణాం పఞ్చీకృతానామితి యావత్ ।
నన్వాకాశాద్యా తైత్తిరీయే సృష్టిరిహ త్వబాద్యేత్యుదితానుదితహోమవద్వికల్పో భవిష్యతి । నేత్యాహ —
వికల్పేతి ।
పురుషతన్త్రత్వాత్క్రియాయా యుక్తో వికల్పః సిద్ధేర్థే తు పురుషానధీనే నాసౌ సంభవత్యతః సృష్టిర్వివక్షితా చేదాకాశాద్యేవ సా యుక్తా విద్యాప్రధానత్వాత్తు నాఽఽదరః సృష్టావితి భావః ।
అపామాదౌ సృష్టివచనమనుపయుక్తం న స్రష్టుస్తాభిరేవ పూజా సిద్ధ్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽశ్వమేధికాగ్నేరర్కనామసిద్ధ్యర్థం తదుపయోగముపన్యస్యతి —
అర్చత ఇతి ।
కోఽసౌ హేతురిత్యపేక్షాయామర్చతిపదావయవస్యార్కశబ్దేన సంగతిరితి మన్వానః సన్నాహ —
అర్కత్వమితి ।
ఎవం మృత్యోరర్కత్వేఽపి కథమగ్నేరర్కత్వమిత్యాశఙ్క్య మృత్యుసంబన్ధాదిత్యాహ —
అగ్నేరితి ।
కిమర్థమగ్నేరర్కనామనిర్వచనమిత్యాశఙ్క్యాపూర్వసంజ్ఞాయోగస్య ఫలాన్తరాభావాదుపాసనార్థమిత్యాహ —
అగ్నేరితి ।
నిర్వచనమేవ స్ఫోరయతి —
అర్చనాదితి ।
ఫలవత్త్వాచ్చ యథోక్తనామవతోఽగ్నేరుపాస్తిరత్ర వివక్షితేత్యాహ —
య ఎవమితి ॥౧॥