ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃದ್ವಿತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸೋಽಕಾಮಯತ ಮೇಧ್ಯಂ ಮ ಇದಂ ಸ್ಯಾದಾತ್ಮನ್ವ್ಯನೇನ ಸ್ಯಾಮಿತಿ । ತತೋಽಶ್ವಃ ಸಮಭವದ್ಯದಶ್ವತ್ತನ್ಮೇಧ್ಯಮಭೂದಿತಿ ತದೇವಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯಾಶ್ವಮೇಧತ್ವಮ್ । ಏಷ ಹ ವಾ ಅಶ್ವಮೇಧಂ ವೇದ ಯ ಏನಮೇವಂ ವೇದ । ತಮನವರುಧ್ಯೈವಾಮನ್ಯತ । ತಂ ಸಂವತ್ಸರಸ್ಯ ಪರಸ್ತಾದಾತ್ಮನ ಆಲಭತ । ಪಶೂಂದೇವತಾಭ್ಯಃ ಪ್ರತ್ಯೌಹತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ಸರ್ವದೇವತ್ಯಂ ಪ್ರೋಕ್ಷಿತಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಮಾಲಭಂತೇ । ಏಷ ಹ ವಾ ಅಶ್ವಮೇಧೋ ಯ ಏಷ ತಪತಿ ತಸ್ಯ ಸಂವತ್ಸರ ಆತ್ಮಾಯಮಗ್ನಿರರ್ಕಸ್ತಸ್ಯೇಮೇ ಲೋಕಾ ಆತ್ಮಾನಸ್ತಾವೇತಾವರ್ಕಾಶ್ವಮೇಧೌ । ಸೋ ಪುನರೇಕೈವ ದೇವತಾ ಭವತಿ ಮೃತ್ಯುರೇವಾಪ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತಿ ನೈನಂ ಮೃತ್ಯುರಾಪ್ನೋತಿ ಮೃತ್ಯುರಸ್ಯಾತ್ಮಾ ಭವತ್ಯೇತಾಸಾಂ ದೇವತಾನಾಮೇಕೋ ಭವತಿ ॥ ೭ ॥
ಸ ತಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಶರೀರೇ ಗತಮನಾಃ ಸನ್ಕಿಮಕರೋದಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ಸೋಽಕಾಮಯತ । ಕಥಮ್ ? ಮೇಧ್ಯಂ ಮೇಧಾರ್ಹಂ ಯಜ್ಞಿಯಂ ಮೇ ಮಮ ಇದಂ ಶರೀರಮ್ ಸ್ಯಾತ್ ; ಕಿಂಚ ಆತ್ಮನ್ವೀ ಆತ್ಮವಾಂಶ್ಚ ಅನೇನ ಶರೀರೇಣ ಶರೀರವಾನ್ ಸ್ಯಾಮಿತಿ — ಪ್ರವಿವೇಶ । ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಚ್ಛರೀರಂ ತದ್ವಿಯೋಗಾದ್ಗತಯಶೋವೀರ್ಯಂ ಸತ್ ಅಶ್ವತ್ ಅಶ್ವಯತ್ , ತತಃ ತಸ್ಮಾತ್ ಅಶ್ವಃ ಸಮಭವತ್ ; ತತೋಽಶ್ವನಾಮಾ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವ ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ಸ್ತೂಯತೇ ; ಯಸ್ಮಾಚ್ಚ ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರವೇಶಾತ್ ಗತಯಶೋವೀರ್ಯತ್ವಾದಮೇಧ್ಯಂ ಸತ್ ಮೇಧ್ಯಮಭೂತ್ , ತದೇವ ತಸ್ಮಾದೇವ ಅಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಅಶ್ವಮೇಧನಾಮ್ನಃ ಕ್ರತೋಃ ಅಶ್ವಮೇಧತ್ವಮ್ ಅಶ್ವಮೇಧನಾಮಲಾಭಃ ; ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಾತ್ಮಕೋ ಹಿ ಕ್ರತುಃ ; ಸ ಚ ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತಿ ಸ್ತೂಯತೇ ॥

ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾಭಾವಾದಾಸಂಗೇ ಸತ್ಯಪಿ ನ ಪುನಸ್ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರವೇಶೋ ಯುಕ್ತಃ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಪರಿಗ್ರಹಾಯೋಗಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ಸ ತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।

ಅಜ್ಞಾನವಶಾತ್ಪರಿತ್ಯಕ್ತಪರಿಗ್ರಹೋಽಪಿ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಹ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ವೀತದೇಹಸ್ಯ ಕಾಮನಾಽಯುಕ್ತೇತಿ ಶಂಕತೇ —

ಕಥಮಿತಿ ।

ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತಿಶಯಾದಶರೀರಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತದುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನೋ ಬ್ರೂತೇ —

ಮೇಧ್ಯಮಿತಿ ।

ಕಾಮನಾಫಲಮಾಹ —

ಇತಿ ಪ್ರವಿವೇಶೇತಿ ।

ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಕೃತನಿರುಕ್ತಿಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಯಚ್ಛಬ್ದೋ ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ।

ದೇಹಸ್ಯಾಶ್ವತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಜಾಪತೇಸ್ತಥಾತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾದಿತ್ಯಾಹ —

ತತ ಇತಿ ।

ಅಶ್ವಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವೇನ ಸ್ತುತತ್ವಾತ್ತಸ್ಯೋಪಾಸ್ಯತ್ವಂ ಫಲತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ತಥಾಪಿ ಕಥಮಶ್ವಮೇಧನಾಮನಿರ್ವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಕ್ರತೋಸ್ತದಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇರಿತಿ ಯಾವತ್ । ದೇಹೋ ಹಿ ಪ್ರಾಣವಿಯೋಗಾದಶ್ವಯತ್ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರವೇಶಾಚ್ಚ ಮೇಧಾರ್ಹೋಽಭೂದತಃ ಸೋಽಶ್ವಮೇಧಸ್ತತ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿರಪಿ ತಥೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಪ್ರಜಾಪತಿತ್ವೇನಾಶ್ವಮೇಧಸ್ಯ ಸ್ತುತಿರ್ನೋಪಯೋಗಿನೀ, ಅಗ್ನೇರುಪಾಸ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರಸ್ತುತತ್ವಾತ್ಕ್ರತೂಪಾಸನಾಭಾವಾದತ ಆಹ —

ಕ್ರಿಯೇತಿ ।