ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ದ್ವಯಾ ಹ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾ ದೇವಾಶ್ಚಾಸುರಾಶ್ಚ ತತಃ ಕಾನೀಯಸಾ ಏವ ದೇವಾ ಜ್ಯಾಯಸಾ ಅಸುರಾಸ್ತ ಏಷು ಲೋಕೇಷ್ವಸ್ಪರ್ಧಂತ ತೇ ಹ ದೇವಾ ಊಚುರ್ಹಂತಾಸುರಾನ್ಯಜ್ಞ ಉದ್ಗೀಥೇನಾತ್ಯಯಾಮೇತಿ ॥ ೧ ॥
ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿರೇವ ಕೇವಲಾ, ನಾಸ್ತಿ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಚೇತ್ ; — ಏತೇನ ಪ್ರತಿಮಾಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಷು ವಿಷ್ಣ್ವಾದಿದೇವಪಿತ್ರಾದಿದೃಷ್ಟೀನಾಂ ತುಲ್ಯತಾ — ನ, ಋಗಾದಿಷು ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿದೃಷ್ಟಿದರ್ಶನಾತ್ , ವಿದ್ಯಮಾನಪೃಥಿವ್ಯಾದಿವಸ್ತುದೃಷ್ಟೀನಾಮೇವ ಋಗಾದಿವಿಷಯೇ ಪ್ರಕ್ಷೇಪದರ್ಶನಾತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸಾಮಾನ್ಯಾನ್ನಾಮಾದಿಷು ಬ್ರಹ್ಮಾದಿದೃಷ್ಟೀನಾಂ ವಿದ್ಯಮಾನಬ್ರಹ್ಮಾದಿವಿಷಯತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ । ಏತೇನ ಪ್ರತಿಮಾಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿಷು ವಿಷ್ಣ್ವಾದಿದೇವಪಿತ್ರಾದಿಬುದ್ಧೀನಾಂ ಚ ಸತ್ಯವಸ್ತುವಿಷಯತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ । ಮುಖ್ಯಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ಗೌಣತ್ವಸ್ಯ ; ಪಂಚಾಗ್ನ್ಯಾದಿಷು ಚಾಗ್ನಿತ್ವಾದೇರ್ಗೌಣತ್ವಾನ್ಮುಖ್ಯಾಗ್ನ್ಯಾದಿಸದ್ಭಾವವತ್ , ನಾಮಾದಿಷು ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಸ್ಯ ಗೌಣತ್ವಾನ್ಮುಖ್ಯಬ್ರಹ್ಮಸದ್ಭಾವೋಪಪತ್ತಿಃ ॥

ಕರ್ಮಮೀಮಾಂಸಕೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ವೇಷಂ ಪ್ರಕಟಯನ್ಪ್ರತ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ —

ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।

ಕೇವಲಾ ತದ್ದೃಷ್ಟಿರೇವ ನಾಮ್ನಿ ಚೋದ್ಯತೇ ಚೋದನಾವಶಾಚ್ಚ ಫಲಂ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ತು ನಾಸ್ತಿ ಮಾನಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಥ ಯಥಾ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತಿಮಾದಿಷೂಪಾಸ್ಯಮಾನಾನಾಮನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ಯಥಾ ಚ ವಸ್ವಾದ್ಯಾತ್ಮನಾಂ ಪಿತೃಣಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾದಿದೇಹೇ ತರ್ಪ್ಯಮಾಣಾನಾಮನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ತಥಾ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪಿ ನಾಮಾದಾವುಪಾಸ್ಯತ್ವಾದನ್ಯತ್ರ ಸತ್ತ್ವಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏತೇನೇತಿ ।

ನಾಮಾದೌ ಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ । ದೃಷ್ಟಾಂತಾಸಿದ್ಧೇರ್ನ ಕ್ವಾಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ಸತ್ಯಜ್ಞಾನಾದಿಲಕ್ಷಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ ‘ಸದೇವ ಸೋಮ್ಯೇದಮ್’(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇರಿತ್ಯಾಹ —

ನೇತಿ ।

ಕಿಂ ಚ ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿಃ ಸತ್ಯಾರ್ಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯದೃಷ್ಟಿತ್ವಾದಿಯಮೇವರ್ಗಗ್ನಿಃ ಸಾಮೇತಿದೃಷ್ಟಿವದಿತ್ಯಾಹ —

ಋಗಾದಿಷ್ವಿತಿ ।

ತದೇವಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —

ವಿದ್ಯಮಾನೇತಿ ।

ತಾಭಿರ್ದೃಷ್ಟಿಭಿಃ ಸಾಮಾನ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಿತ್ವಂ ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಯತ್ತು ದೃಷ್ಟಾಂತಾಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಏತೇನೇತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟೇಃ ಸತ್ಯಾರ್ಥತ್ವವಚನೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —

ಮುಖ್ಯಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾದಿತಿ ।

ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಪಂಚೇತಿ ।

ಪಂಚಾಗ್ನಯೋ ದ್ಯುಪರ್ಜನ್ಯಪೃಥಿವೀಪುರುಷಯೋಷಿತಃ । ಆದಿಪದಂ ವಾಗ್ಧೇನ್ವಾದಿಗ್ರಹಾರ್ಥಮ್ ।