బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃతృతీయం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
ద్వయా హ ప్రాజాపత్యా దేవాశ్చాసురాశ్చ తతః కానీయసా ఎవ దేవా జ్యాయసా అసురాస్త ఎషు లోకేష్వస్పర్ధన్త తే హ దేవా ఊచుర్హన్తాసురాన్యజ్ఞ ఉద్గీథేనాత్యయామేతి ॥ ౧ ॥
బ్రహ్మదృష్టిరేవ కేవలా, నాస్తి బ్రహ్మేతి చేత్ ; — ఎతేన ప్రతిమాబ్రాహ్మణాదిషు విష్ణ్వాదిదేవపిత్రాదిదృష్టీనాం తుల్యతా — న, ఋగాదిషు పృథివ్యాదిదృష్టిదర్శనాత్ , విద్యమానపృథివ్యాదివస్తుదృష్టీనామేవ ఋగాదివిషయే ప్రక్షేపదర్శనాత్ । తస్మాత్తత్సామాన్యాన్నామాదిషు బ్రహ్మాదిదృష్టీనాం విద్యమానబ్రహ్మాదివిషయత్వసిద్ధిః । ఎతేన ప్రతిమాబ్రాహ్మణాదిషు విష్ణ్వాదిదేవపిత్రాదిబుద్ధీనాం చ సత్యవస్తువిషయత్వసిద్ధిః । ముఖ్యాపేక్షత్వాచ్చ గౌణత్వస్య ; పఞ్చాగ్న్యాదిషు చాగ్నిత్వాదేర్గౌణత్వాన్ముఖ్యాగ్న్యాదిసద్భావవత్ , నామాదిషు బ్రహ్మత్వస్య గౌణత్వాన్ముఖ్యబ్రహ్మసద్భావోపపత్తిః ॥

కర్మమీమాంసకో బ్రహ్మవిద్వేషం ప్రకటయన్ప్రత్యవతిష్ఠతే —

బ్రహ్మేతి ।

కేవలా తద్దృష్టిరేవ నామ్ని చోద్యతే చోదనావశాచ్చ ఫలం సేత్స్యతి బ్రహ్మ తు నాస్తి మానాభావాదిత్యర్థః ।

అథ యథా దేవానాం ప్రతిమాదిషూపాస్యమానానామన్యత్ర సత్త్వం యథా చ వస్వాద్యాత్మనాం పితృణాం బ్రాహ్మణాదిదేహే తర్ప్యమాణానామన్యత్ర సత్త్వం తథా బ్రహ్మణోఽపి నామాదావుపాస్యత్వాదన్యత్ర సత్త్వం భవిష్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఎతేనేతి ।

నామాదౌ బ్రహ్మదర్శనేనేతి యావత్ । దృష్టాన్తాసిద్ధేర్న క్వాపి బ్రహ్మాస్తీతి భావః ।

సత్యజ్ఞానాదిలక్షణం బ్రహ్మ నాస్తీత్యయుక్తమ్ ‘సదేవ సోమ్యేదమ్’(ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౧) ఇత్యాదిశ్రుతేరిత్యాహ —

నేతి ।

కిం చ బ్రహ్మదృష్టిః సత్యార్థా శాస్త్రీయదృష్టిత్వాదియమేవర్గగ్నిః సామేతిదృష్టివదిత్యాహ —

ఋగాదిష్వితి ।

తదేవం స్పష్టయతి —

విద్యమానేతి ।

తాభిర్దృష్టిభిః సామాన్యం దృష్టిత్వం తస్మాదితి యావత్ ।

యత్తు దృష్టాన్తాసిద్ధిరితి తత్రాఽఽహ —

ఎతేనేతి ।

బ్రహ్మదృష్టేః సత్యార్థత్వవచనేనేతి యావత్ ।

బ్రహ్మాస్తిత్వే హేత్వన్తరమాహ —

ముఖ్యాపేక్షత్వాదితి ।

ఉక్తమేవ వివృణోతి —

పఞ్చేతి ।

పఞ్చాగ్నయో ద్యుపర్జన్యపృథివీపురుషయోషితః । ఆదిపదం వాగ్ధేన్వాదిగ్రహార్థమ్ ।