ಜ್ಞಾನಮಿಹ ಪರೀಕ್ಷ್ಯಮಾಣಮಿತ್ಯೇತತ್ಪ್ರಸಂಗಾಗತಂ ವಿಚಾರಂ ಪರಿಸಮಾಪ್ಯ ತೇ ಹ ವಾಚಮಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತೇ ದೇವಾ ಇತಿ ।
ಅಚೇತನಾಯಾ ವಾಚೋ ನಿಯೋಜ್ಯತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —
ವಾಗಭಿಮಾನಿನೀಮಿತಿ ।
ನಿಯೋಕ್ತೄಣಾಂ ದೇವಾನಾಮಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ —
ವಾಗ್ದೇವತೇತಿ ।
ನನ್ವೌದ್ಗಾತ್ರಂ ಕರ್ಮ ಜಪಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯಾ ದೇವತಾ ನಿರ್ವರ್ತಯಿಷ್ಯತಿ ನ ತು ವಾಗ್ದೇವತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಾಮೇವೇತಿ ।
ಅಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತಿ ಜಪಮಂತ್ರಾಭಿಧೇಯಾಂ ದೃಷ್ಟವಂತ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ —
ವಾಗಾದ್ಯಾಶ್ರಯಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ ದರ್ಶಯತೋಽರ್ಥವಾದಸ್ಯ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಆತ್ಮಾಶ್ರಯೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಾವವಭಾಸಮಾನೇ ತಸ್ಯ ವಾಗಾದ್ಯಾಶ್ರಯತ್ವಮಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಪರಸ್ಯ ಜೀವಸ್ಯ ವಾ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿಚಾರದಶಾಯಾಂ ವಾಗಾದಿಸಂಘಾತಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾದಿಶಕ್ತಿಮತ್ತ್ವಾತ್ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಸ್ತದಾಶ್ರಯೋ ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರತೀತಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪರಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಃ ಸ್ವತಸ್ತಚ್ಛಕ್ತಿಶೂನ್ಯಸ್ಯ ನ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚಾವಿದ್ಯಾಶ್ರಯಃ ಸರ್ವೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ನ ತದ್ಧೀನೇ ಪರಸ್ಮಿನ್ನವತರತೀತ್ಯಾಹ —
ತದ್ವಿಷಯ ಇತಿ ।
“ಕರ್ತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾತ್” ಇತಿ ನ್ಯಾಯೇನ ಕರ್ತೃತ್ವಮಾತ್ಮನೋಽಂಗೀಕರ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಯಥಾ ಚ ತಕ್ಷೋಭಯಥಾ’(ಬ್ರ. ಸೂ. ೨.೩.೪೦) ಇತಿ ನ್ಯಾಯಾದೌಪಾಧಿಕಂ ತಸ್ಮಿನ್ಕರ್ತೃತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಹೀತಿ ।
ಯದುಕ್ತಮವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ ಸರ್ವೋ ವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಇಹಾಪೀತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಪರಸ್ಮಿನ್ನಾತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿವ್ಯವಹಾರೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —
ಅವ್ಯಾಕೃತಾತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅನಾಮರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕಮಿತ್ಯಸ್ಮಾದುಪರಿಷ್ಟಾತ್ತತ್ಪದಮಧ್ಯಾಹರ್ತವ್ಯಂ ಪೃಥಗವಿದ್ಯಾವಿಷಯಾತ್ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಜಾತಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ಮಾ ಭೂತ್ಪರಮಾತ್ಮಾ ಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಾಶ್ರಯೋ ಜೀವಸ್ತು ಸ್ಯಾದಿತಿ ದ್ವಿತೀಯಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಜೀವಶಬ್ದವಾಚ್ಯಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾನ್ನ ತಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಕಂ ಕಿಂತು ತದ್ದ್ವಾರಾ ಸ್ವರೂಪೇ ಸಮಾರೋಪಿತಮಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಆತ್ಮನಿ ತಾತ್ತ್ವಿಕಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಭಾವೇ ಫಲಿತಮರ್ಥವಾದತಾತ್ಪರ್ಯಮುಪಸಮ್ಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಾತ್ಪರ್ಯಮರ್ಥವಾದಸ್ಯೋಕ್ತ್ವಾ ನಿಯುಕ್ತಯಾ ವಾಗ್ದೇವತಯಾ ಯತ್ಕೃತಂ ತದುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಉದ್ಗಾತೃತ್ವಂ ಜಪಮಂತ್ರಪ್ರಕಾಶ್ಯತ್ವಂ ಚಾಽಽತ್ಮನೋಽಂಗೀಕೃತ್ಯ ವಾಗುದ್ಗಾನೇ ಪ್ರವೃತ್ತಾ ಚೇತ್ತಯಾ ಕಶ್ಚಿದುಪಕಾರೋ ದೇವಾನಾಮುದ್ಗಾನೇನ ನಿರ್ವರ್ತನೀಯಃ ಸ ಚ ನಾಸ್ತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।
ವದನಾದಿವ್ಯಾಪಾರೇ ಸತಿ ಯಃ ಸುಖವಿಶೇಷಸಂಘಾತ್ಸ ನಿಷ್ಪದ್ಯತೇ ಸ ಏವ ಕಾರ್ಯವಿಶೇಷ ಇತ್ಯಾಹ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಯೋ ವಾಚೀತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇ ಕಥಂ ಪುನರ್ವಾಚೋ ವಚನಂ ಚಕ್ಷುಷೋ ದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ನಿಷ್ಪನ್ನಂ ಫಲಂ ಸರ್ವಸಾಧಾರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನುಭವಮನುಸೃತ್ಯಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಕಿಂಚ ದೇವಾರ್ಥಮುದ್ಗಾಯಂತ್ಯಾ ವಾಚಃ ಸ್ವಾರ್ಥಮಪಿ ಕಿಂಚಿದುದ್ಗಾನಮಸ್ತಿ । ತಥಾ ಚ ಜ್ಯೋತಿಷ್ಟೋಮೇ ದ್ವಾದಶ ಸ್ತೋತ್ರಾಣಿ ತತ್ರ ತ್ರಿಷು ಪವಮಾನಾಖ್ಯೇಷು ಸ್ತೋತ್ರೇಷು ಯಾಜಮಾನಂ ಫಲಮುದ್ಗಾನೇನ ಕೃತ್ವಾ ಶಿಷ್ಟೇಷು ನವಸು ಸ್ತೋತ್ರೇಷು ಯತ್ಕಲ್ಯಾಣವದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ತದಾತ್ಮನೇ ಸ್ವಾರ್ಥಮೇವಾಽಽಗಾಯದಿತ್ಯಾಹ —
ತಂ ಭೋಗಮಿತಿ ।
ಋತ್ವಿಜಾಂ ಕ್ರೀತತ್ವಾನ್ನ ಫಲಸಂಬಂಧಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ವಾಚನಿಕಮಿತಿ ।
’ಅಥಾಽಽತ್ಮನೇಽನ್ನಾದ್ಯಮಾಗಾಯತ್’ ಇತಿ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಲ್ಯಾಣವದನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾರ್ಥತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ತದ್ಧೀತಿ ।
ಕಲ್ಯಾಣವದನಂ ವಾಚೋಽಸಾಧಾರಣಂ ಚೇತ್ಕಸ್ತರ್ಹಿ ಯೋ ವಾಚೀತ್ಯಾದೇರ್ವಿಷಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ವಾಗ್ದೇವತಾಯಾಮಸುರಾಣಾಮವಕಾಶಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪರಾರ್ಥೇ ಚೋದ್ಗಾನೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಕಲ್ಯಾಣವದನಸ್ಯಾಽಽತ್ಮನಾ ವಾಚೈವ ಸಂಬಂಧೇ ಯೋಽಯಮಾಸಂಗೋಽಭಿನಿವೇಶಃ ಸ ಏವಾವಸರೋ ದೇವತಾಯಾಸ್ತಮವಸರಂ ಪ್ರಾಪ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅವಸರಮೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ರಂಧ್ರಮಿತಿ ।
ಅಸ್ಮಾನತೀತ್ಯೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಕೋಽಸಾವಸುರಾತ್ಯಯಸ್ತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮಿತಿ ।
ತತ್ರೋಪಾಯಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ಅಸುರಾನಭಿಭೂಯ ಕೇನಾತ್ಮನಾ ದೇವಾಃ ಸ್ಥಾಸ್ಯಂತೀತಿ ವಿವಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —
ಜ್ಯೋತಿಷೇತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಾ ಕ್ಷಿಪ್ತೋಽಸುರೈರಿತಿ ಕುತೋಽವಗಮ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಸ ಯಃ ಸ ಪಾಪ್ಮೇತಿ ।
ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧವದನಮೇವ ಪಾಪ್ಮೇತ್ಯಯುಕ್ತಮದೃಷ್ಟಸ್ಯ ಕ್ರಿಯಾತಿರಿಕ್ತತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯೇನೇತಿ ।
ಅಸಭ್ಯಂ ಸಭಾನರ್ಹಂ ಸ್ತ್ರೀವರ್ಣನಾದಿ । ಬೀಭತ್ಸಂ ಭಯಾನಕಂ ಪ್ರೇತಾದಿವರ್ಣನಮ್ । ಅನೃತಮಯಥಾದೃಷ್ಟವಚನಮ್ । ಆದಿಶಬ್ದಾತ್ಪಿಶುನತ್ವಂ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಕಿಮತ್ರ ಪ್ರಜಾಪತೇರ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಸತ್ತ್ವೇ ಮಾನಮುಕ್ತಂ ಭವತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸ ಏವ ಸ ಪಾಪ್ಮೇತಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಅನೇನೇತಿ ।
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಾಸು ಪ್ರಜಾಸು ಪ್ರತಿಪನ್ನೇನಾಸತ್ಯವದನಾದಿನಾ ಲಿಂಗೇನ ತದ್ವಾಚಿ ಪಾಪ್ಮಾಽನುಮೀಯತೇ । ವಿಮತಂ ಕಾರಣಪೂರ್ವಕಂ ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ಘಟವತ್ । ನ ಚ ಪ್ರಜಾಗತಂ ದುರಿತಂ ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯಂ ತದ್ವಿನಾ ಹೇತ್ವಂತರಾದೇವ ಸ್ಯಾತ್ಕಾರಣಾನುವಿಧಾಯಿತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ । ನ ಚ ತತ್ಕಾರಣೇಽಪಿ ಪರಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಸಂಗಃ ‘ಅಪಾಪವಿದ್ಧಮ್’(ಈ. ಉ. ೮) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ನ ಚ ‘ನ ಹ ವೈ ದೇವಾನ್ಪಾಪಂ ಗಚ್ಛತಿ’(ಬೃ.ಉ.೧।೫।೨೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇರ್ನ ಸೂತ್ರೇಽಪಿ ಪಾಪವೇಧಸ್ತಸ್ಯ ಫಲಾವಸ್ಥಸ್ಯಾಪಾಪತ್ವೇಽಪಿ ಯಜಮಾನಾವಸ್ಥಸ್ಯ ತದ್ಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದ್ಯಸಕಾರಾಭ್ಯಾಂ ಕಾರಣಸ್ಥಂ ಪಾಪ್ಮಾನಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಕಾರ್ಯಸ್ಥತ್ವಮುಚ್ಯತೇ । ಉತ್ತರಾಭ್ಯಾಂ ತು ಕಾರ್ಯಸ್ಥಂ ಪಾಪ್ಮಾನಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯೈವ ಕಾರಣಸ್ಥತ್ವಮಿತಿ ವಿಭಾಗಮ್ ॥೨॥