ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸಾ ವಾ ಏಷಾ ದೇವತೈತಾಸಾಂ ದೇವತಾನಾಂ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೃತ್ಯುಮಪಹತ್ಯ ಯತ್ರಾಸಾಂ ದಿಶಾಮಂತಸ್ತದ್ಗಮಯಾಂಚಕಾರ ತದಾಸಾಂ ಪಾಪ್ಮನೋ ವಿನ್ಯದಧಾತ್ತಸ್ಮಾನ್ನ ಜನಮಿಯಾನ್ನಾಂತಮಿಯಾನ್ನೇತ್ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೃತ್ಯುಮನ್ವವಾಯಾನೀತಿ ॥ ೧೦ ॥
ಸಾ ವಾ ಏಷಾ ದೇವತೇತ್ಯುಕ್ತಾರ್ಥಮ್ । ಏತಾಸಾಂ ವಾಗಾದೀನಾಂ ದೇವತಾನಾಮ್ , ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೃತ್ಯುಮ್ — ಸ್ವಾಭಾವಿಕಾಜ್ಞಾನಪ್ರಯುಕ್ತೇಂದ್ರಿಯವಿಷಯಸಂಸರ್ಗಾಸಂಗಜನಿತೇನ ಹಿ ಪಾಪ್ಮನಾ ಸರ್ವೋ ಮ್ರಿಯತೇ, ಸ ಹ್ಯತೋ ಮೃತ್ಯುಃ — ತಮ್ , ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಾಭಿಮಾನರೂಪಾಭ್ಯೋ ದೇವತಾಭ್ಯಃ, ಅಪಚ್ಛಿದ್ಯ ಅಪಹತ್ಯ, — ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಮಾತ್ರತಯೈವ ಪ್ರಾಣೋಽಪಹಂತೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ವಿರೋಧಾದೇವ ತು ಪಾಪ್ಮೈವಂವಿದೋ ದೂರಂ ಗತೋ ಭವತಿ ; ಕಿಂ ಪುನಶ್ಚಕಾರ ದೇವತಾನಾಂ ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೃತ್ಯುಮಪಹತ್ಯೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ , ಆಸಾಂ ಪ್ರಾಚ್ಯಾದೀನಾಂ ದಿಶಾಮ್ , ಅಂತಃ ಅವಸಾನಮ್ , ತತ್ ತತ್ರ ಗಮಯಾಂಚಕಾರ ಗಮನಂ ಕೃತವಾನಿತ್ಯೇತತ್ । ನನು ನಾಸ್ತಿ ದಿಶಾಮಂತಃ, ಕಥಮಂತಂ ಗಮಿತವಾನಿತಿ ; ಉಚ್ಯತೇ — ಶ್ರೌತವಿಜ್ಞಾನವಜ್ಜನಾವಧಿನಿಮಿತ್ತಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದ್ದಿಶಾಂ ತದ್ವಿರೋಧಿಜನಾಧ್ಯುಷಿತ ಏವ ದೇಶೋ ದಿಶಾಮಂತಃ, ದೇಶಾಂತೋಽರಣ್ಯಮಿತಿ ಯದ್ವತ್ ; ಇತ್ಯದೋಷಃ । ತತ್ತತ್ರ ಗಮಯಿತ್ವಾ, ಆಸಾಂ ದೇವತಾನಾಮ್ , ಪಾಪ್ಮನ ಇತಿ ದ್ವಿತೀಯಾಬಹುವಚನಮ್ , ವಿನ್ಯದಧಾತ್ ವಿವಿಧಂ ನ್ಯಗ್ಭಾವೇನಾದಧಾತ್ಸ್ಥಾಪಿತವತೀ, ಪ್ರಾಣದೇವತಾ ; ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಾಭಿಮಾನಶೂನ್ಯೇಷ್ವಂತ್ಯಜನೇಷ್ವಿತಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ ; ಇಂದ್ರಿಯಸಂಸರ್ಗಜೋ ಹಿ ಸ ಇತಿ ಪ್ರಾಣ್ಯಾಶ್ರಯತಾವಗಮ್ಯತೇ । ತಸ್ಮಾತ್ತಮಂತ್ಯಂ ಜನಮ್ , ನೇಯಾತ್ ನ ಗಚ್ಛೇತ್ ಸಂಭಾಷಣದರ್ಶನಾದಿಭಿರ್ನ ಸಂಸೃಜೇತ್ ; ತತ್ಸಂಸರ್ಗೇ ಪಾಪ್ಮನಾ ಸಂಸರ್ಗಃ ಕೃತಃ ಸ್ಯಾತ್ ; ಪಾಪ್ಮಾಶ್ರಯೋ ಹಿ ಸಃ ; ತಜ್ಜನನಿವಾಸಂ ಚಾಂತಂ ದಿಗಂತಶಬ್ದವಾಚ್ಯಮ್ , ನೇಯಾತ್ — ಜನಶೂನ್ಯಮಪಿ, ಜನಮಪಿ ತದ್ದೇಶವಿಯುಕ್ತಮ್ , ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ನೇದಿತಿ ಪರಿಭಯಾರ್ಥೇ ನಿಪಾತಃ ; ಇತ್ಥಂ ಜನಸಂಸರ್ಗೇ, ಪಾಪ್ಮಾನಂ ಮೃತ್ಯುಮ್ , ಅನ್ವವಾಯಾನೀತಿ — ಅನು ಅವ ಅಯಾನೀತಿ ಅನುಗಚ್ಛೇಯಮಿತಿ ; ಏವಂ ಭೀತೋ ನ ಜನಮಂತಂ ಚೇಯಾದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ॥

ಕಥಂ ಪಾಪ್ಮಾ ಮೃತ್ಯುರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।

ಅಪಹತ್ಯೇತ್ಯತ್ರ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ ।

ಪ್ರಾಣದೇವತಾ ಚೇತ್ಪಾಪ್ಮನಾಂ ಹಂತಿ ಸದೈವ ಕಿಂ ನ ಹನ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪ್ರಾಣಾತ್ಮೇತಿ ।

ಭವತು ಪ್ರಾಣೋ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಪಾಪ್ಮನೋಽಪಹಂತಾ ವಿದುಷಸ್ತು ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ವಿರೋಧಾದೇವೇತಿ ।

ಅನಂತಾಕಾಶದೇಶತ್ವಾದ್ದಿಶಾಮಂತಾಭಾವಾದ್ಯತ್ರಾಽಽಸಾಮಿತ್ಯಾದ್ಯಯುಕ್ತಮಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ನನ್ವಿತಿ ।

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಜ್ಞಾನಕರ್ಮಸಂಸ್ಕೃತೋ ಜನೋ ಮಧ್ಯದೇಶಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಸ್ಯಾಪಿ ತದಧಿಷ್ಠಿತತ್ವೇನ ಮಧ್ಯದೇಶತ್ವಾತ್ತತ್ರಾಪ್ಯಂತ್ಯಜಾಧಿಷ್ಠಿತದೇಶಸ್ಯ ಪಾಪೀಯಸ್ತ್ವಸ್ವೀಕಾರಾದತಸ್ತಂ ಜನಂ ತದಧಿಷ್ಠಿತಂ ಚ ದೇಶಮವಧಿಂ ಕೃತ್ವಾ ತೇನೈವ ನಿಮಿತ್ತೇನ ದಿಶಾಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದಾನಂತ್ಯಾಭಾವಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಜನಾತಿರಿಕ್ತಜನಸ್ಯ ತದಧಿಷ್ಠಿತದೇಶಸ್ಯ ಚಾಂತತ್ವೋಕ್ತೇರ್ಮಧ್ಯದೇಶಾದನ್ಯೋ ದೇಶೋ ದಿಶಾಮಂತ ಇತ್ಯುಕ್ತೇ ನ ಕಾಚಿದನುಪಪತ್ತಿರಿತಿ ಪರಿಹರತಿ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಕಿಮಿತ್ಯಂತ್ಯಜನೇಷ್ವಿತ್ಯಧಿಕಾವಾಪಃ ಕ್ರಿಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಇತಿ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।

ದೇಶಮಾತ್ರೇ ಪಾಪ್ಮಾವಸ್ಥಾನಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಾಮೇವಾನುಪಪತ್ತಿಂ ಸಾಧಯತಿ —

ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।

ಭವತು ಯಥೋಕ್ತೋ ದಿಶಾಮಂತಸ್ತಥಾ ಚ ಪಾಪ್ಮಸಂಸರ್ಗೋಽಸ್ತು ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತಸ್ಯ ಶಿಷ್ಟೈಸ್ತ್ಯಾಜ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ನಿಷೇಧದ್ವಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಜನಶೂನ್ಯಮಪೀತಿ ।

ಪ್ರಾಣೋಪಾಸ್ತಿಪ್ರಕರಣೇ ನಿಷೇಧಶ್ರುತೇಸ್ತದುಪಾಸಕೇನೈವಾಯಂ ನಿಷೇಧೋಽನುಷ್ಠೇಯೋ ನ ಸರ್ವೈರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನೇದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಇತ್ಥಂ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಂ ನಿಷೇಧಂ ನ ಚೇದಹಂ ಕುರ್ಯಾಂ ತತಃ ಪಾಪ್ಮಾನಮನುಗಚ್ಛೇಯಂ ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮಾದಿತಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಭಯಂ ಜಾಯತೇ ನ ಪ್ರಾಣೋಪಾಸಕಸ್ಯೈವ । ಅತಃ ಸರ್ವೋಽಪಿ ಪಾಪಾದ್ಭೀತೋ ನೋಭಯಂ ಗಚ್ಛೇದ್ವಾಕ್ಯಂ ಹಿ ಪ್ರಕರಣಾದ್ಬಲವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೦॥