ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥಾತಃ ಪವಮಾನಾನಾಮೇವಾಭ್ಯಾರೋಹಃ ಸ ವೈ ಖಲು ಪ್ರಸ್ತೋತಾ ಸಾಮ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ ಸ ಯತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುಯಾತ್ತದೇತಾನಿ ಜಪೇತ್ । ಅಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯ ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯೇತಿ ಸ ಯದಾಹಾಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತಿ ಮೃತ್ಯುರ್ವಾ ಅಸತ್ಸದಮೃತಂ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯಾಮೃತಂ ಮಾ ಕುರ್ವಿತ್ಯೇವೈತದಾಹ ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯೇತಿ ಮೃತ್ಯುರ್ವೈ ತಮೋ ಜ್ಯೋತಿರಮೃತಂ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯಾಮೃತಂ ಮಾ ಕುರ್ವಿತ್ಯೇವೈತದಾಹ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯೇತಿ ನಾತ್ರ ತಿರೋಹಿತಮಿವಾಸ್ತಿ । ಅಥ ಯಾನೀತರಾಣಿ ಸ್ತೋತ್ರಾಣಿ ತೇಷ್ವಾತ್ಮನೇಽನ್ನಾದ್ಯಮಾಗಾಯೇತ್ತಸ್ಮಾದು ತೇಷು ವರಂ ವೃಣೀತ ಯಂ ಕಾಮಂ ಕಾಮಯೇತ ತಂ ಸ ಏಷ ಏವಂವಿದುದ್ಗಾತಾತ್ಮನೇ ವಾ ಯಜಮಾನಾಯ ವಾ ಯಂ ಕಾಮಂ ಕಾಮಯತೇ ತಮಾಗಾಯತಿ ತದ್ಧೈತಲ್ಲೋಕಜಿದೇವ ನ ಹೈವಾಲೋಕ್ಯತಾಯಾ ಆಶಾಸ್ತಿ ಯ ಏವಮೇತತ್ಸಾಮ ವೇದ ॥ ೨೮ ॥
ಏವಂ ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನವತೋ ಜಪಕರ್ಮ ವಿಧಿತ್ಸ್ಯತೇ । ಯದ್ವಿಜ್ಞಾನವತೋ ಜಪಕರ್ಮಣ್ಯಧಿಕಾರಸ್ತದ್ವಿಜ್ಞಾನಮುಕ್ತಮ್ । ಅಥಾನಂತರಮ್ , ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೈವಂ ವಿದುಷಾ ಪ್ರಯುಜ್ಯಮಾನಂ ದೇವಭಾವಾಯಾಭ್ಯಾರೋಹಫಲಂ ಜಪಕರ್ಮ, ಅತಃ ತಸ್ಮಾತ್ ತದ್ವಿಧೀಯತೇ ಇಹ । ತಸ್ಯ ಚೋದ್ಗೀಥಸಂಬಂಧಾತ್ಸರ್ವತ್ರ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪವಮಾನಾನಾಮಿತಿ ವಚನಾತ್ , ಪವಮಾನೇಷು ತ್ರಿಷ್ವಪಿ ಕರ್ತವ್ಯತಾಯಾಂ ಪ್ರಾಪ್ತಾಯಾಮ್ , ಪುನಃ ಕಾಲಸಂಕೋಚಂ ಕರೋತಿ — ಸ ವೈ ಖಲು ಪ್ರಸ್ತೋತಾ ಸಾಮ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ । ಸ ಪ್ರಸ್ತೋತಾ, ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ, ಸಾಮ ಪ್ರಸ್ತುಯಾತ್ಪ್ರಾರಭೇತ, ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲ ಏತಾನಿ ಜಪೇತ್ । ಅಸ್ಯ ಚ ಜಪಕರ್ಮಣ ಆಖ್ಯಾ ಅಭ್ಯಾರೋಹ ಇತಿ । ಆಭಿಮುಖ್ಯೇನಾರೋಹತ್ಯನೇನ ಜಪಕರ್ಮಣೈವಂವಿದ್ದೇವಭಾವಮಾತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಭ್ಯಾರೋಹಃ । ಏತಾನೀತಿ ಬಹುವಚನಾತ್ತ್ರೀಣಿ ಯಜೂಂಷಿ । ದ್ವಿತೀಯಾನಿರ್ದೇಶಾದ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತ್ಪನ್ನತ್ವಾಚ್ಚ ಯಥಾಪಠಿತ ಏವ ಸ್ವರಃ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯೋ ನ ಮಾಂತ್ರಃ । ಯಾಜಮಾನಂ ಜಪಕರ್ಮ ॥

ಅಥಾತಃ ಪವಮಾನಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —

ಏವಮಿತಿ ।

ತತ್ರಾಥಶಬ್ದಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯದ್ವಿಜ್ಞಾನವತ ಇತಿ ।

ಅತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —

ಯಸ್ಮಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಇಹೇತಿ ಪ್ರಾಣವಿದುಕ್ತಿಃ ।

ಕದಾ ತರ್ಹಿ ಜಪಕರ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಸ್ಯೇತಿ ।

ಉದ್ಗೀಥೇನಾತ್ಯಯಾಮ ತ್ವಂ ನ ಉದ್ಗಾಯೇತಿ ಚ ಪ್ರಕರಣಾದುದ್ಗೀಥೇನ ಸಂಬಂಧಾಜ್ಜಪಸ್ಯ ಸರ್ವತ್ರೋದ್ಗಾನಕಾಲೇ ಪ್ರಾಪ್ತೌ ಪವಮಾನಾನಾಮೇವೇತಿ ವಚನಾತ್ಕಾಲನಿಯಮಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ ವೈ ಖಲ್ವಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಪವಮಾನೇಷ್ವಿತಿ ।

ನನು ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನಾಭ್ಯಾರೋಹಃ ಶ್ರೂಯತೇ ಜಪಕರ್ಮ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತಿ ಚೋಚ್ಯತೇ ಕಿಂ ಕೇನ ಸಂಗತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಅಭ್ಯಾರೋಹಶಬ್ದಸ್ಯ ನ ತತ್ರ ರೂಢಿರ್ವೃದ್ಧಪ್ರಯೋಗಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಆಭಿಮುಖ್ಯೇನೇತಿ ।

ಯಜುರ್ಮಂತ್ರಾಣಾಮನಿಯತಪಾದಾಕ್ಷರತ್ವಾದಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತ್ಯಾರಭ್ಯೈಕೋ ವಾ ದ್ವೌ ವಾ ಮಂತ್ರಾವಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏತಾನೀತಿ ।

ಯದ್ಯಮೀ ಯಾಜುಷಾ ಮಂತ್ರಾಸ್ತರ್ಹಿ ಮಾಂತ್ರೇಣ ಸ್ವರೇಣ ವೈಭಾಷಿಕಗ್ರಂಥೋಕ್ತೇನ ಭಾವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ದ್ವಿತೀಯೇತಿ ।

ಯತ್ರ ಸ್ವರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತತ್ರ ತೃತೀಯಾನಿರ್ದೇಶೋ ದೃಶ್ಯತೇ । ‘ಉಚ್ಚೈರೃಚಾ ಕ್ರಿಯತ ಉಚ್ಚೈಃ ಸಾಮ್ನೋಪಾಂಶು ಯಜುಷಾ’(ಮೈ.ಸಂ.೩.೬.) ಇತಿ । ಪ್ರಕೃತೇ ತು ದ್ವಿತೀಯಾನಿರ್ದೇಶಾಜ್ಜಪಕರ್ಮಮಾತ್ರಂ ಪ್ರತೀಯತೇ ಮಾಂತ್ರಸ್ತು ಸ್ವರೋ ನ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕೇನ ತರ್ಹಿ ಸ್ವರೇಣ ಪ್ರಯೋಗೋ ಮಂತ್ರಾಣಾಮಿತಿ ಚೇತ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇತಿ ।

ಭವತು ಶಾತಪಥೇನ ಸ್ವರೇಣ ಮಂತ್ರಾಣಾಂ ಪ್ರಯೋಗಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಿಮಾರ್ತ್ವಿಜ್ಯಂ ಕಿಂವಾ ಯಾಜಮಾನಂ ಜಪಕರ್ಮೇತಿ ವೀಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ —

ಯಾಜಮಾನಮಿತಿ ।