ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥಾತಃ ಪವಮಾನಾನಾಮೇವಾಭ್ಯಾರೋಹಃ ಸ ವೈ ಖಲು ಪ್ರಸ್ತೋತಾ ಸಾಮ ಪ್ರಸ್ತೌತಿ ಸ ಯತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುಯಾತ್ತದೇತಾನಿ ಜಪೇತ್ । ಅಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯ ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯೇತಿ ಸ ಯದಾಹಾಸತೋ ಮಾ ಸದ್ಗಮಯೇತಿ ಮೃತ್ಯುರ್ವಾ ಅಸತ್ಸದಮೃತಂ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯಾಮೃತಂ ಮಾ ಕುರ್ವಿತ್ಯೇವೈತದಾಹ ತಮಸೋ ಮಾ ಜ್ಯೋತಿರ್ಗಮಯೇತಿ ಮೃತ್ಯುರ್ವೈ ತಮೋ ಜ್ಯೋತಿರಮೃತಂ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯಾಮೃತಂ ಮಾ ಕುರ್ವಿತ್ಯೇವೈತದಾಹ ಮೃತ್ಯೋರ್ಮಾಮೃತಂ ಗಮಯೇತಿ ನಾತ್ರ ತಿರೋಹಿತಮಿವಾಸ್ತಿ । ಅಥ ಯಾನೀತರಾಣಿ ಸ್ತೋತ್ರಾಣಿ ತೇಷ್ವಾತ್ಮನೇಽನ್ನಾದ್ಯಮಾಗಾಯೇತ್ತಸ್ಮಾದು ತೇಷು ವರಂ ವೃಣೀತ ಯಂ ಕಾಮಂ ಕಾಮಯೇತ ತಂ ಸ ಏಷ ಏವಂವಿದುದ್ಗಾತಾತ್ಮನೇ ವಾ ಯಜಮಾನಾಯ ವಾ ಯಂ ಕಾಮಂ ಕಾಮಯತೇ ತಮಾಗಾಯತಿ ತದ್ಧೈತಲ್ಲೋಕಜಿದೇವ ನ ಹೈವಾಲೋಕ್ಯತಾಯಾ ಆಶಾಸ್ತಿ ಯ ಏವಮೇತತ್ಸಾಮ ವೇದ ॥ ೨೮ ॥
ಕಸ್ಯೈತತ್ । ಯ ಏವಮೇತತ್ಸಾಮ ಪ್ರಾಣಂ ಯಥೋಕ್ತಂ ನಿರ್ಧಾರಿತಮಹಿಮಾನಂ ವೇದ — ‘ಅಹಮಸ್ಮಿ ಪ್ರಾಣ ಇಂದ್ರಿಯವಿಷಯಾಸಂಗೈರಾಸುರೈಃ ಪಾಪ್ಮಭಿರಧರ್ಷಣೀಯೋ ವಿಶುದ್ಧಃ ; ವಾಗಾದಿಪಂಚಕಂ ಚ ಮದಾಶ್ರಯತ್ವಾದಗ್ನ್ಯಾದ್ಯಾತ್ಮರೂಪಂ ಸ್ವಾಭಾವಿಕವಿಜ್ಞಾನೋತ್ಥೇಂದ್ರಿಯವಿಷಯಾಸಂಗಜನಿತಾಸುರಪಾಪ್ಮದೋಷವಿಯುಕ್ತಮ್ ; ಸರ್ವಭೂತೇಷು ಚ ಮದಾಶ್ರಯಾನ್ನಾದ್ಯೋಪಯೋಗಬಂಧನಮ್ ; ಆತ್ಮಾ ಚಾಹಂ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಮ್ , ಆಂಗಿರಸತ್ವಾತ್ ; ಋಗ್ಯಜುಃಸಾಮೋದ್ಗೀಥಭೂತಾಯಾಶ್ಚ ವಾಚ ಆತ್ಮಾ, ತದ್ವ್ಯಾಪ್ತೇಸ್ತನ್ನಿರ್ವರ್ತಕತ್ವಾಚ್ಚ ; ಮಮ ಸಾಮ್ನೋ ಗೀತಿಭಾವಮಾಪದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಬಾಹ್ಯಂ ಧನಂ ಭೂಷಣಂ ಸೌಸ್ವರ್ಯಮ್ ; ತತೋಽಪ್ಯಂತರತರಂ ಸೌವರ್ಣ್ಯಂ ಲಾಕ್ಷಣಿಕಂ ಸೌಸ್ವರ್ಯಮ್ ; ಗೀತಿಭಾವಮಾಪದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಮಮ ಕಂಠಾದಿಸ್ಥಾನಾನಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾ ; ಏವಂ ಗುಣೋಽಹಂ ಪುತ್ತಿಕಾದಿಶರೀರೇಷು ಕಾರ್‌ತ್ಸ್ನ್ಯೇನ ಪರಿಸಮಾಪ್ತಃ, ಅಮೂರ್ತತ್ವಾತ್ಸರ್ವಗತತ್ವಾಚ್ಚ’ — ಇತಿ ಆ ಏವಮಭಿಮಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತೇರ್ವೇದ ಉಪಾಸ್ತೇ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ಕರ್ಮಸಮುಚ್ಚಿತಾದುಪಾಸನಾತ್ಕೇವಲಾಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮತ್ವಂ ಫಲಮುಕ್ತಂ ತತ್ರ ಸಮುಚ್ಚಿತಾದುದ್ಗಾತುರ್ಯಜಮಾನಸ್ಯ ವಾ ಫಲಂ ಕೇವಲಾಚ್ಚೋಪಾಸನಾತ್ತಯೋರನ್ಯತರಸ್ಯಾನ್ಯಸ್ಯ ವಾ ಕಸ್ಯಚಿದಿತಿ ಜಿಜ್ಞಾಸಮಾನಃ ಶಂಕತೇ —

ಕಸ್ಯೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುಭಯತ್ರ ಸಮಭಾವಾದುಭಯೋರಪಿ ವಚನಾತ್ಫಲಸಿದ್ಧಿಃ ।

ಆಶ್ರಮಾಂತರವಿಷಯಂ ತು ಕೇವಲಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಲೋಕಜಯಹೇತುತ್ವಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —

ಯ ಏವಮಿತಿ ।

ಏವಂಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತಪರಾಮರ್ಶಿತ್ವಾತ್ಪೂರ್ವೋಕ್ತಂ ಸರ್ವಂ ವೇದ್ಯಸ್ವರೂಪಂ ಸಂಕ್ಷಿಪತಿ —

ಅಹಮಸ್ಮೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತಸ್ಯ ವಾಗಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಇಂದ್ರಿಯೇತಿ ।

ಕಿಮಿದಾನೀಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೈವೋಪಾಸ್ಯತಯಾ ವಾಗಾದಿಪಂಚಕಮುಪೇಕ್ಷಿತಮಿತಿ ನೇತ್ಯಾಹ —

ವಾಗಾದೀತಿ ।

ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾಶ್ರಯತ್ವೇಽಪಿ ಕುತೋ ದೇವತಾತ್ವಮಾಸಂಗಪಾಪ್ಮವಿದ್ಧತ್ವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ್ವಾಭಾವಿಕೇತಿ ।

ಅನ್ನಕೃತೋಪಕಾರಂ ಪ್ರಾಣದ್ವಾರಾ ವಾಗಾದೌ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಸರ್ವೇತಿ ।

ರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕೇ ಜಗತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪಮನುಸಂಧತ್ತೇ —

ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।

ನಾಮಾತ್ಮಕೇ ಜಗತಿ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಋಗಿತಿ ।

ಸತಿ ಸಾಮತ್ವೇ ಗೀತಿಭಾವಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯೋಕ್ತಂ ಬಾಹ್ಯಮಾಂತರಂ ಚ ಸೌಸ್ವರ್ಯಂ ಸೌವರ್ಣ್ಯಮಿತಿ ಗುಣದ್ವಯಮನುವದತಿ —

ಮಮೇತಿ ।

ತಸ್ಯೈವ ವೈಕಲ್ಪಿಕೀಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಮುಕ್ತಾಮನುಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಗೀತೀತಿ ।

ಯ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ಪರಾಮೃಶತಿ —

ಏವಂಗುಣೋಽಹಮಿತಿ ।

ಇತ್ಯೇವಮಭಿಮಾನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಪರ್ಯಂತಂ ಯೋ ಧ್ಯಾಯತಿ ತಸ್ಯೇದಂ ಫಲಮಿತ್ಯುಪಸಮ್ಹರತಿ —

ಇತೀತಿ ॥೨೮॥