ఆపాతికమనాపాతికఞ్చ తాత్పర్యముక్త్వా ప్రతీకమాదాయాక్షరాణి వ్యాకరోతి —
ఆత్మైవేతి ।
తస్యాశ్వమేధాధికారే ప్రకృతత్వం సూచయతి —
అణ్డజ ఇతి ।
పూర్వస్మిన్నపి బ్రాహ్మణే తస్య ప్రస్తుతత్వమస్తీత్యాహ —
వైదికేతి ।
స ఎవాఽఽసీదితి సంబన్ధః ।
స్థిత్యవస్థాయామపి ప్రజాపతిరేవ సమష్టిదేహస్తత్తద్వ్యష్ట్యాత్మనా తిష్ఠతీతి విశేషాసిద్ధిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తేనేతి ।
ఆత్మశబ్దేన పరస్యాపి గ్రహసంభవే కిమితి విరాడేవోపాదీయత ఇత్యాశఙ్క్య వాక్యశేషాదిత్యాహ —
స చేతి ।
వక్ష్యమాణమన్వాలోచనాది విరాడాత్మకర్తృకమేవేత్యాహ —
స ఎవేతి ।
స్వరూపధర్మవిషయౌ ద్వౌ విమర్శౌ ।
నాన్యదితి వాక్యమాదాయాక్షరాణి వ్యాచష్టే —
వస్త్వన్తరమితి ।
దర్శనశక్త్యభావాదేవ వస్త్వన్తరం ప్రజాపతిర్న దృష్ట్వానిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
కేవలం త్వితి ।
సోఽహమిత్యాది వ్యాచష్టే —
తథేతి ।
యథా సర్వాత్మా ప్రజాపతిరహమితి పూర్వస్మిఞ్జన్మని శ్రౌతేన విజ్ఞానేన సంస్కృతో విరాడాత్మా తథేదానీమపి ఫలావస్థః సోఽహం ప్రజాపతిరస్మీతి ప్రథమం వ్యాహృతవానితి యోజనా ।
వ్యాహరణఫలమాహ —
తత ఇతి ।
కిమితి ప్రజాపతేరహమితి నామోచ్యతే సాధారణం హీదం సర్వేషామిత్యాశఙ్క్యోపాసనార్థమిత్యాహ —
తస్యేతి ।
ఆధ్యాత్మికస్య చాక్షుషస్య పురుషస్యాహమితి రహస్యం నామేతి యతో వక్ష్యత్యతః శ్రుతిసిద్ధమేవైతన్నామాస్య ధ్యానార్థమిహోక్తమిత్యర్థః ।
ప్రజాపతేరహంనామత్వే లోకప్రసిద్ధిం ప్రమాణయితుముత్తరం వాక్యమిత్యాహ —
తస్మాదితి ।
ఉపాసనార్థం ప్రజాపతేరహంనామోక్త్వా పురుషనామనిర్వచనం కరోతి —
స చేత్యాదినా ।
పూర్వస్మిఞ్జన్మని సాధకావస్థాయాం కర్మాద్యనుష్ఠానైరహమహమికయా ప్రజాపతిత్వప్రేప్సూనాం మధ్యే పూర్వో యః సమ్యక్కర్మాద్యనుష్ఠానైః సర్వం ప్రతిబన్ధకం యస్మాదదహత్తస్మాత్స ప్రజాపతిః పురుషః ఇతి యోజనా ।
ఉక్తమేవ స్ఫుటయతి —
ప్రథమః సన్నితి ।
సర్వస్మాదస్మాత్ప్రజాపతిత్వప్రతిపిత్సుసముదాయాత్ప్రథమః సన్నౌషదితి సంబన్ధః ।
ఆకాఙ్క్షాపూర్వకం దాహ్యం దర్శయతి —
కిమిత్యాదినా ।
పూర్వం ప్రజాపతిత్వప్రతిబన్ధకప్రధ్వంసిత్వే సిద్ధమర్థమాహ —
యస్మాదితి ।
పురుషగుణోపాసకస్య ఫలమాహ —
యథేతి ।
అయం ప్రజాపతిరితి భవిష్యద్వృత్త్యా సాధకోక్తిః , పురుషః ప్రజాపతిరితి ఫలావస్థః స కథ్యతే ।
కోఽసావోషతీత్యపేక్షాయామాహ —
తం దర్శయతీతి ।
పురుషగుణః ప్రజాపతిరహమస్మీతి యో విద్యాత్సోన్యానోషతీత్యర్థః ।
విద్యాసామ్యే కథమేషా వ్యవస్థేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
సామర్థ్యాదితి ।
హేతుసామ్యే దాహకత్వానుపపత్తేస్తత్ప్రకర్షవానితరాన్దహతీత్యర్థః ।
ప్రసిద్ధం దాహమాదాయ చోదయతి —
నన్వితి ।
తథా చ తత్ప్రేప్సాయోగాత్తదుపాస్త్యసిద్ధిరిత్యర్థః ।
వివక్షితం దాహం దర్శయన్నుత్తరమాహ —
నైష దోష ఇతి ।
తదేవ స్పష్టయతి —
ఉత్కృష్టేతి ।
ప్రాప్నువన్భవతీతి శేషః ।
ఔపచారికం దాహం దృష్టాన్తేన సాధయతి —
యథేతి ।
ఆజిర్మర్యాదా తాం సరన్తి ధావన్తీత్యాజిసృతస్తేషామితి యావత్ ॥౧॥