ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ வை நைவ ரேமே தஸ்மாதே³காகீ ந ரமதே ஸ த்³விதீயமைச்ச²த் । ஸ ஹைதாவாநாஸ யதா² ஸ்த்ரீபுமாம்ஸௌ ஸம்பரிஷ்வக்தௌ ஸ இமமேவாத்மாநம் த்³வேதா⁴பாதயத்தத: பதிஶ்ச பத்நீ சாப⁴வதாம் தஸ்மாதி³த³மர்த⁴ப்³ருக³லமிவ ஸ்வ இதி ஹ ஸ்மாஹ யாஜ்ஞவல்க்யஸ்தஸ்மாத³யமாகாஶ: ஸ்த்ரியா பூர்யத ஏவ தாம் ஸமப⁴வத்ததோ மநுஷ்யா அஜாயந்த ॥ 3 ॥
இதஶ்ச ஸம்ஸாரவிஷய ஏவ ப்ரஜாபதித்வம் , யத: ஸ: ப்ரஜாபதி: வை நைவ ரேமே ரதிம் நாந்வப⁴வத் — அரத்யாவிஷ்டோ(அ)பூ⁴தி³த்யர்த²: — அஸ்மதா³தி³வதே³வ யத: ; இதா³நீமபி தஸ்மாதே³காகித்வாதி³த⁴ர்மவத்த்வாத் ஏகாகீ ந ரமதே ரதிம் நாநுப⁴வதி । ரதிர்நாமேஷ்டார்த²ஸம்யோக³ஜா க்ரீடா³ । தத்ப்ரஸங்கி³ந இஷ்டவியோகா³ந்மநஸ்யாகுலீபா⁴வோ(அ)ரதிரித்யுச்யதே । ஸ: தஸ்யா அரதேரபநோதா³ய த்³விதீயமரத்யபகா⁴தஸமர்த²ம் ஸ்த்ரீவஸ்து ஐச்ச²த் க்³ருத்³தி⁴மகரோத் । தஸ்ய சைவம் ஸ்த்ரீவிஷயம் க்³ருத்⁴யத: ஸ்த்ரியா பரிஷ்வக்தஸ்யேவாத்மநோ பா⁴வோ ப³பூ⁴வ । ஸ: தேந ஸத்யேப்ஸுத்வாத் ஏதாவாந் ஏதத்பரிமாண ஆஸ ப³பூ⁴வ ஹ । கிம்பரிமாண இத்யாஹ — யதா² லோகே ஸ்த்ரீபுமாம்ஸாவரத்யபநோதா³ய ஸம்பரிஷ்வக்தௌ யத்பரிமாணௌ ஸ்யாதாம் , ததா² தத்பரிமாண:, ப³பூ⁴வேத்யர்த²: । ஸ ததா² தத்பரிமாணமேவேமமாத்மாநம் த்³வேதா⁴ த்³விப்ரகாரம் அபாதயத் பாதிதவாந் । இமமேவேத்யவதா⁴ரணம் மூலகாரணாத்³விராஜோ விஶேஷணார்த²ம் । ந க்ஷீரஸ்ய ஸர்வோபமர்தே³ந த³தி⁴பா⁴வாபத்திவத்³விராட் ஸர்வோபமர்தே³நைதாவாநாஸ ; கிம் தர்ஹி ? ஆத்மநா வ்யவஸ்தி²தஸ்யைவ விராஜ: ஸத்யஸங்கல்பத்வாதா³த்மவ்யதிரிக்தம் ஸ்த்ரீபும்ஸபரிஷ்வக்தபரிமாணம் ஶரீராந்தரம் ப³பூ⁴வ । ஸ ஏவ ச விராட் ததா²பூ⁴த: — ‘ஸ ஹைதாவாநாஸ’ இதி ஸாமாநாதி⁴கரண்யாத் । தத: தஸ்மாத்பாதநாத் பதிஶ்ச பத்நீ சாப⁴வதாம் இதி த³ம்பத்யோர்நிர்வசநம் லௌகிகயோ: ; அத ஏவ தஸ்மாத் — யஸ்மாதா³த்மந ஏவார்த⁴: ப்ருத²க்³பூ⁴த: — யேயம் ஸ்த்ரீ — தஸ்மாத் — இத³ம் ஶரீரமாத்மநோ(அ)ர்த⁴ப்³ருக³லம் — அர்த⁴ம் ச தத் ப்³ருக³லம் வித³லம் ச தத³ர்த⁴ப்³ருக³லம் , அர்த⁴வித³லமிவேத்யர்த²: । ப்ராக்‌ஸ்த்ர்யுத்³வஹநாத்கஸ்யார்த⁴ப்³ருக³லமித்யுச்யதே — ஸ்வ ஆத்மந இதி । ஏவமாஹ ஸ்ம உக்தவாந்கில, யாஜ்ஞவல்க்ய: — யஜ்ஞஸ்ய வல்கோ வக்தா யஜ்ஞவல்கஸ்தஸ்யாபத்யம் யாஜ்ஞவல்க்யோ தை³வராதிரித்யர்த²: ; ப்³ரஹ்மணோ வா அபத்யம் । யஸ்மாத³யம் புருஷார்த⁴ ஆகாஶ: ஸ்த்ர்யர்த⁴ஶூந்ய:, புநருத்³வஹநாத்தஸ்மாத்பூர்யதே ஸ்த்ர்யர்தே⁴ந, புந: ஸம்புடீகரணேநேவ வித³லார்த⁴: । தாம் ஸ ப்ரஜாபதிர்மந்வாக்²ய: ஶதரூபாக்²யாமாத்மநோ து³ஹிதரம் பத்நீத்வேந கல்பிதாம் ஸமப⁴வத் மைது²நமுபக³தவாந் । தத: தஸ்மாத்தது³பக³மநாத் மநுஷ்யா அஜாயந்த உத்பந்நா: ॥

ப்ரஜாபதேர்ப⁴யாவிஷ்டாத்வேந ஸம்ஸாராந்தர்பூ⁴தத்வமுக்தமிதா³நீம் தத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

இதஶ்சேதி ।

அரத்யாவிஷ்டத்வே ப்ரஜாபதேரேகாகித்வம் ஹேதூகரோதி —

யத இதி ।

கார்யஸ்தா²ரதி: காரணஸ்தா²ரதேர்லிங்க³மித்யநுமாநம் ஸூசயதி —

இதா³நீமபீதி ।

ஆதி³பதே³ந ப⁴யாவிஷ்டத்வாதி³க்³ரஹ: அரதிம் ப்ரதியோகி³நிருக்தித்³வாரா நிர்வக்தி —

ரதிர்நாமேதி ।

கத²ம் தர்ஹி யதோ²க்தாரதிநிரஸநமித்யாஶங்க்ய ஸ த்³விதீயமைச்ச²தி³த்யேதத்³வ்யாசஷ்டே —

ஸ தஸ்யா இதி ।

ஸ ஹேத்யஸ்ய வாக்யஸ்ய பாதநிகாங்கரோதி —

தஸ்யேதி ।

தேந பா⁴வேநேதி யாவத் ।

கத²மபி⁴மாநமாத்ரேண யதோ²க்தபரிமாணத்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸத்யேதி ।

நிபாதோ(அ)வதா⁴ரணே । தஸ்யைவ புநரநுவாதோ³(அ)ந்வயார்த²: ।

பரிமாணமேவ ப்ரஶ்நபூர்வகம் விவ்ருணோதி —

கிமித்யாதி³நா ।

ஸம்ப்ரதி ஸ்த்ரீபும்ஸயோருத்பத்திமாஹ —

ஸ ததே²தி ।

நநு த்³வேதா⁴பா⁴வோ விராஜோ வா ஸம்ஸக்தஸ்த்ரீபும்பிண்ட³ஸ்ய வா ? நா(அ)(அ)த்³ய: । ஸஶப்³தே³ந விராட்³க்³ரஹயோகா³த்தஸ்ய கர்மத்வாத்³த்³விதீயே த்வாத்மஶப்³தா³நுபபத்திஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

இமமிதி ।

ததா² ச ஸஶப்³தே³ந கர்த்ருதயா விராட்³க்³ரஹணமவிருத்³த⁴மித்யர்த²: ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

நேத்யாதி³நா ।

கஸ்ய தர்ஹி த்³விதா⁴கரணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

கிம் தர்ஹீதி ।

தச்ச த்³விதா⁴கரணகர்மேதி ஶேஷ: ।

கத²ம் தர்ஹி தத்ரா(அ)(அ)த்மஶப்³த³: ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸ ஏவ சேதி ।

ததா²பூ⁴த: ஸம்ஸக்தஜாயாபும்பரிமாணோ(அ)பூ⁴தி³தி யாவத் ।

ந கேவலம் மநு: ஶதரூபேத்யநயோரேவ த³ம்பத்யோரித³ம் நிர்வசநம் கிந்து லோகப்ரஸித்³த⁴யோ: ஸர்வயோரேவ தயோரேதத்³த்³ரஷ்டவ்யம் ஸர்வத்ராஸ்ய ஸம்ப⁴வாதி³த்யாஹ —

லௌகிகயோரிதி ।

உக்தே நிர்வசநே லோகாநுப⁴வமநுகூலயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ராகி³தி ஸஹத⁴ர்மசாரிணீஸம்ப³ந்தா⁴த்பூர்வமித்யர்த²: ।

ஆகாங்க்ஷாத்³வாரா ஷஷ்டீ²மாதா³யாநுப⁴வமவலம்ப்³ய வ்யாசஷ்டே —

கஸ்யேத்யாதி³நா ।

ப்³ருக³லஶப்³தோ³ விகாரார்த²: ।

அநுப⁴வஸித்³தே⁴(அ)ர்தே² ப்ராமாணிகஸம்மதிமாஹ —

ஏவமிதி ।

த்³வேதா⁴பாதநே ஸத்யேகோ பா⁴க³: புருஷோ(அ)பரஸ்து ஸ்த்ரீத்யத்ரைவ ஹேத்வந்தரமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

உத்³வஹநாத்ப்ராக³வஸ்தா²யாமாகாஶ: புருஷார்த⁴: ஸ்த்ர்யர்த⁴ஶூந்யோ யஸ்மாத³ஸம்பூர்ணோ வர்ததே தஸ்மாது³த்³வஹநேந ப்ராப்தஸ்த்ர்யர்தே⁴ந புநரிதரோ பா⁴க³: பூர்யதே யதா² வித³லார்தோ⁴(அ)ஸம்பூர்ண: ஸம்புடீகரணேந புந: ஸம்பூர்ண: க்ரியதே தத்³வதி³தி யோஜநா । பூர்வமபி ஸ்வாபா⁴விகயோக்³யதாவஶேந ஸம்ஸர்கோ³(அ)பூ⁴த³நாதி³த்வாத்ஸம்ஸாரஸ்யேதி ஸூசயிதும் புநரித்யுக்தம் ।

புருஷார்த⁴ஸ்யேதரார்த⁴ஸ்ய ச மித²: ஸம்ப³ந்தா⁴ந்மநுஷ்யாதி³ஸ்ருஷ்டிரித்யாஹ —

தாமித்யாதி³நா ॥3॥

ஸ்மார்தம் ப்ரதிஷேத⁴மிதி । ‘ந ஸகோ³த்ராம் ஸமாநப்ரவராம் பா⁴ர்யாம் விந்தே³தே’த்யாதி³கமிதி யாவத் ।