ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸೋಽವೇದಹಂ ವಾವ ಸೃಷ್ಟಿರಸ್ಮ್ಯಹಂ ಹೀದಂ ಸರ್ವಮಸೃಕ್ಷೀತಿ ತತಃ ಸೃಷ್ಟಿರಭವತ್ಸೃಷ್ಟ್ಯಾಂ ಹಾಸ್ಯೈತಸ್ಯಾಂ ಭವತಿ ಯ ಏವಂ ವೇದ ॥ ೫ ॥
ಸಃ ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ಸರ್ವಮಿದಂ ಜಗತ್ಸೃಷ್ಟ್ವಾ ಅವೇತ್ । ಕಥಮ್ ? ಅಹಂ ವಾವ ಅಹಮೇವ, ಸೃಷ್ಟಿಃ — ಸೃಜ್ಯತ ಇತಿ ಸೃಷ್ಟಂ ಜಗದುಚ್ಯತೇ ಸೃಷ್ಟಿರಿತಿ — ಯನ್ಮಯಾ ಸೃಷ್ಟಂ ಜಗತ್ ಮದಭೇದತ್ವಾದಹಮೇವಾಸ್ಮಿ, ನ ಮತ್ತೋ ವ್ಯತಿರಿಚ್ಯತೇ ; ಕುತ ಏತತ್ ? ಅಹಂ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ , ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಜಗತ್ ಅಸೃಕ್ಷಿ ಸೃಷ್ಟವಾನಸ್ಮಿ, ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಸ್ಮಾತ್ಸೃಷ್ಟಿಶಬ್ದೇನಾತ್ಮಾನಮೇವಾಭ್ಯಧಾತ್ಪ್ರಜಾಪತಿಃ ತತಃ ತಸ್ಮಾತ್ ಸೃಷ್ಟಿರಭವತ್ ಸೃಷ್ಟಿನಾಮಾಭವತ್ ಸೃಷ್ಟ್ಯಾಂ ಜಗತಿ ಹ ಅಸ್ಯ ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಏತಸ್ಯಾಮ್ ಏತಸ್ಮಿಂಜಗತಿ, ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿವತ್ಸ್ರಷ್ಟಾ ಭವತಿ, ಸ್ವಾತ್ಮನೋಽನನ್ಯಭೂತಸ್ಯ ಜಗತಃ ; ಕಃ ? ಯ ಏವಂ ಪ್ರಜಾಪತಿವದ್ಯಥೋಕ್ತಂ ಸ್ವಾತ್ಮನೋಽನನ್ಯಭೂತಂ ಜಗತ್ ‘ಸಾಧ್ಯಾತ್ಮಾಧಿಭೂತಾಧಿದೈವಂ ಜಗದಹಮಸ್ಮಿ’ ಇತಿ ವೇದ ॥

ಯದ್ಯಪಿ ಮನ್ವಾದಿಸೃಷ್ಟಿರೇವೋಕ್ತಾ ತಥಾಪಿ ಸರ್ವಾ ಸೃಷ್ಟಿರುಕ್ತೈವೇತಿ ಸಿದ್ಧವತ್ಕೃತ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ ಪ್ರಜಾಪತಿರಿತಿ ।

ಅವಗತಿಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ವಿಶದಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಥಂ ಸೃಷ್ಟಿರಸ್ಮೀತ್ಯವಧಾರ್ಯತೇ ಕರ್ತೃಕ್ರಿಯಯೋರೇಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸೃಜ್ಯತ ಇತೀತಿ ।

ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಯನ್ಮಯೇತಿ ।

ಜಗಚ್ಛಬ್ದಾದುಪರಿ ತಚ್ಛಬ್ದಮಧ್ಯಾಹೃತ್ಯಾಹಮೇವ ತದಸ್ಮೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —

ಮದಭೇದತ್ವಾದಿತಿ ।

ಏವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ —

ನೇತಿ ।

ಮದಭೇದತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —

ಕುತ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನ ಹಿ ಸೃಷ್ಟಂ ಸ್ರಷ್ಟುರರ್ಥಾಂತರಂ ತಸ್ಯೈವ ತೇನ ತೇನ ಮಾಯಾವಿವದವಸ್ಥಾನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತಃ ಸೃಷ್ಟಿರಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕಿಮರ್ಥಂ ಸ್ರಷ್ಟುರೇಷಾ ವಿಭೂತಿರುಪದಿಷ್ಟೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸೃಷ್ಟ್ಯಾಮಿತಿ ।

ಜಗತಿ ಭವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಪ್ರಜಾಪತಿವದಿತಿ ॥೫॥