నను సర్వా సృష్టిరుక్తోక్తఞ్చ ప్రజాపతేర్విభూతిసంకీర్తనఫలం కిమవశిష్యతే యదర్థముత్తరం వాక్యమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎవమితి ।
ఆదావభ్యమన్థదితి సంబన్ధః ।
అభినయప్రదర్శనమేవ విశదయతి —
అనేనేతి ।
ముఖాదేరగ్నిం ప్రతి యోనిత్వే గమకమాహ —
యస్మాదితి ।
ప్రత్యక్షవిరోధం శఙ్కిత్వా దూషయతి —
కిమిత్యాదినా ।
హస్తయోర్ముఖే చ యోనిశబ్దప్రయోగే నిమిత్తమాహ —
అస్తి హీతి ।
ప్రజాపతేర్ముఖాదిత్థమగ్నిః సృష్టోఽపి కథం బ్రాహ్మణమనుగృహ్ణాతి తత్రాఽఽహ —
తథేతి ।
ఉక్తేఽర్థే శ్రుతిస్మృతిసంవాదం దర్శయతి —
తస్మాదితి ।
’అగ్నేయో వై బ్రాహ్మణః’ ఇత్యాద్యా శ్రుతిస్తదనుసారిణీ చ స్మృతిర్ద్రష్టవ్యా ।
’అగ్నిమసృజత’ ఇత్యేతదుపలక్షణార్థమిత్యభిప్రేత్య సృష్ట్యన్తరమాహ —
తథేతి ।
బలభిదిన్ద్రః । ఆదిశబ్దేన వరుణాదిర్గృహ్యతే । క్షత్త్రియం చాసృజతేత్యనువర్తతే ।
ఉక్తమర్థం ప్రమాణేన ద్రఢయతి —
తస్మాదితి ।
’ఐన్ద్రో రాజన్యః’ ఇత్యాద్యా శ్రుతిస్తదనుసారిణీ చ స్మృతిరవధేయా । విశం చాసృజతేతి పూర్వవత్ । ఈహాశ్రయాదూరుతో జాతత్వం వస్వాదేర్జ్యేష్ఠత్వం చ తచ్ఛబ్దార్థః । ‘పద్భ్యాం శూద్రో అజాయత’(ఋ.౧౦.౯౦.౧౩) ఇత్యాద్యా శ్రుతిస్తథావిధా చ స్మృతిరనుసర్తవ్యా ।
అగ్నిసర్గస్య వక్ష్యమాణేన్ద్రాదిసర్గోపలక్షణత్వే సతి సృష్టిసాకల్యాదేష ఉ ఎవ సర్వే దేవా ఇత్యుపసంహారసిద్ధిరితి ఫలితమాహ —
తత్రేతి ।
ఉక్తేన వక్ష్యమాణోపలక్షణం సర్వశబ్దః సూచయతీతి భావః ।
కిఞ్చ సృష్టిరత్ర న వివక్షితా కిన్తు యేన ప్రకారేణ సృష్టిశ్రుతిః స్థితా తేన ప్రకారేణ దేవతాది సర్వం ప్రజాపతిరేవేతి వివక్షితమిత్యాహ —
యథేతి ।
తత్ర హేతుమాహ —
స్రష్టురితి ।
తథాఽపి కథం దేవతాది సర్వం ప్రజాపతిమాత్రమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ప్రజాపతినేతి ।
తద్యదిదమిత్యాదివాక్యస్య తాత్పర్యమాహ —
అథేతి ।
స్రష్టా ప్రజాపతిరేవ సృష్టం సర్వం కార్యమితి ప్రకరణార్థే పూర్వోక్తప్రకారేణ వ్యవస్థితే సత్యనన్తరం తస్యైవ స్తుతివివక్షయా తద్యదిదమిత్యాద్యవిద్వన్మతాన్తరస్య నిన్దార్థం వచనమిత్యర్థః ।
మతాన్తరే నిన్దితేఽతి కథం ప్రకరణార్థః స్తుతో భవతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అన్యేతి ।
ఎకైకం దేవమిత్యస్య తాత్పర్యమాహ —
నామేతి ।
కాఠకం కాలాపకమితివన్నామభేదాత్క్రతుషు తత్తద్దేవతాస్తుతిభేదాద్ఘటశకటాదివదర్థక్రియాభేదాచ్చ ప్రత్యేకం దేవానాం భిన్నత్వాత్కర్మిణామేతద్వచనమిత్యర్థః । ఆదిశబ్దేన రూపాదిభేదాత్తద్భిన్నత్వం సంగృహ్ణాతి ।
నన్వత్ర కర్మిణాం నిన్దా న ప్రతిభాతి తన్మతోపన్యాసస్యైవ ప్రతీతేరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తన్నేతి ।
ఎకస్యైవ ప్రాణస్యానేకవిధో దేవతాప్రభేదః శాకల్యబ్రాహ్మణే వక్ష్యత ఇతి వివక్షిత్వా విశినష్టి —
ప్రాణ ఇతి ।