ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அதே²த்யப்⁴யமந்த²த்ஸ முகா²ச்ச யோநேர்ஹஸ்தாப்⁴யாம் சாக்³நிமஸ்ருஜத தஸ்மாதே³தது³ப⁴யமலோமகமந்தரதோ(அ)லோமகா ஹி யோநிரந்தரத: । தத்³யதி³த³மாஹுரமும் யஜாமும் யஜேத்யேகைகம் தே³வமேதஸ்யைவ ஸா விஸ்ருஷ்டிரேஷ உ ஹ்யேவ ஸர்வே தே³வா: । அத² யத்கிஞ்சேத³மார்த்³ரம் தத்³ரேதஸோ(அ)ஸ்ருஜத தது³ ஸோம ஏதாவத்³வா இத³ம் ஸர்வமந்நம் சைவாந்நாத³ஶ்ச ஸோம ஏவாந்நமக்³நிரந்நாத³: ஸைஷா ப்³ரஹ்மணோ(அ)திஸ்ருஷ்டி: । யச்ச்²ரேயஸோ தே³வாநஸ்ருஜதாத² யந்மர்த்ய: ஸந்நம்ருதாநஸ்ருஜத தஸ்மாத³திஸ்ருஷ்டிரதிஸ்ருஷ்ட்யாம் ஹாஸ்யைதஸ்யாம் ப⁴வதி ய ஏவம் வேத³ ॥ 6 ॥
அத்ர விப்ரதிபத்³யந்தே — பர ஏவ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ இத்யேகே ; ஸம்ஸாரீத்யபரே । பர ஏவ து மந்த்ரவர்ணாத் — ‘இந்த்³ரம் மித்ரம் வருணமக்³நிமாஹு:’ (ரு. 1 । 194 । 46) இதி ஶ்ருதே: ; ‘ஏஷ ப்³ரஹ்மைஷ இந்த்³ர ஏஷ ப்ரஜாபதிரேதே ஸர்வே தே³வா:’ (ஐ. உ. 3 । 1 । 3) இதி ச ஶ்ருதே: ; ஸ்ம்ருதேஶ்ச — ‘ஏதமேகே வத³ந்த்யக்³நிம் மநுமந்யே ப்ரஜாபதிம்’ (மநு. 12 । 123) இதி, ‘யோ(அ)ஸாவதீந்த்³ரியோ(அ)க்³ராஹ்ய: ஸூக்ஷ்மோ(அ)வ்யக்த: ஸநாதந: । ஸர்வபூ⁴தமயோ(அ)சிந்த்ய: ஸ ஏவ ஸ்வயமுத்³ப³பௌ⁴’ (மநு 1 । 7) இதி ச । ஸம்ஸார்யேவ வா ஸ்யாத் — ‘ஸர்வாந்பாப்மந ஔஷத்’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 1) இதி ஶ்ருதே: ; ந ஹ்யஸம்ஸாரிண: பாப்மதா³ஹப்ரஸங்கோ³(அ)ஸ்தி ; ப⁴யாரதிஸம்யோக³ஶ்ரவணாச்ச ; ‘அத² யந்மர்த்ய: ஸந்நம்ருதாநஸ்ருஜத’ (ப்³ரு. உ. 1 । 4 । 6) இதி ச, ‘ஹிரண்யக³ர்ப⁴ம் பஶ்யத ஜாயமாநம்’ (ஶ்வே. 4 । 12) இதி ச மந்த்ரவர்ணாத் ; ஸ்ம்ருதேஶ்ச கர்மவிபாகப்ரக்ரியாயாம் — ‘ப்³ரஹ்மா விஶ்வஸ்ருஜோ த⁴ர்மோ மஹாநவ்யக்தமேவ ச । உத்தமாம் ஸாத்த்விகீமேதாம் க³திமாஹுர்மநீஷிண:’ (மநு. 12 । 50) இதி । அதை²வம் விருத்³தா⁴ர்தா²நுபபத்தே: ப்ராமாண்யவ்யாகா⁴த இதி சேத் —

அக்³ந்யாத³யோ தே³வா: ஸர்வம் ப்ரஜாபதிரேவேத்யுக்தம் ஸம்ப்ரதி தத்ஸ்வரூபநிர்தி³தா⁴ரயிஷயா தத்ர விப்ரதிபத்திம் த³ர்ஶயதி —

அத்ரேதி ।

ஹிரண்யக³ர்ப⁴ஸ்ய பரத்வமாத்³யே த்³விதீயே கல்பே ஸம்ஸாரித்வம் விதே⁴யமிதி விபா⁴க³: ।

தத்ர பூர்வபக்ஷம் க்³ருஹ்ணாதி —

பர ஏவ த்விதி ।

நந்வேகஸ்யாநேகாத்மகத்வம் மந்த்ரவர்ணாத³வக³ம்யதே ந து பரமாத்மத்வம் ப்ரஜாபதேரித்யாஶங்க்ய ப்³ராஹ்மணவாக்யமுதா³ஹரதி —

ஏஷ இதி ।

ப்³ரஹ்மப்ரஜாபதீ ஸூத்ரவிராஜௌ । ஏஷஶப்³த³: பராத்மவிஷய: । ஸ்ம்ருதேஶ்ச பர ஏவ ஹிரண்யக³ர்ப⁴ இதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

தத்ரைவ வாக்யாந்தரம் பட²தி —

யோ(அ)ஸாவிதி ।

கர்மேந்த்³ரியாவிஷயத்வமதீந்த்³ரியத்வம் । அக்³ராஹ்யத்வம் ஜ்ஞாநேந்த்³ரியாவிஷயத்வம் ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

ஸுக்ஷ்மோ(அ)வ்யக்த இதி ।

ந ச தஸ்யாஸத்த்வம் ப்ரமாத்ராதி³பா⁴வாபா⁴வஸாக்ஷித்வேந ஸதா³ ஸத்த்வாதி³த்யாஹ —

ஸநாதந இதி ।

இதஶ்ச தஸ்ய நாஸத்த்வம் ஸர்வேஷாமாத்மத்வாதி³த்யாஹ —

ஸர்வேதி ।

அந்த:கரணாவிஷயத்வமாஹ —

அசிந்த்ய இதி ।

யோ(அ)ஸௌ பரமாத்மா யதோ²க்தவிஶேஷண: ஸ ஏவ ஸ்வயம் விராடா³த்மநா பூ⁴தவாநித்யாஹ —

ஸ ஏவேதி ।

மந்த்ரப்³ராஹ்மணஸ்ம்ருதிஷு பரஸ்ய ஸர்வதே³வதாத்மத்வத்³ருஷ்டேரத்ர ச ஸூத்ரஸ்ய தத்ப்ரதீதேஸ்தஸ்ய பரத்வமித்யுக்தமிதா³நீம் பூர்வபக்ஷாந்தரமாஹ —

ஸம்ஸார்யேவேதி ।

ஸர்வபாப்மதா³ஹஶ்ரவணமாத்ரேண கத²ம் ப்ரஜாபதே: ஸம்ஸாரித்வம் தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

’அந்தஸ்தத்³த⁴ர்மோபதே³ஶாதி³’த்யத்ர பரஸ்யாபி ஸர்வபாப்மோத³யாங்கீ³காராந்நேத³ம் ஸம்ஸாரித்வே லிங்க³மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ப⁴யேதி ।

அஸ்ருஜதேதி ச ஶ்ரவணாதி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ந கேவலம் மர்த்யத்வஶ்ருதேரேவ ஸம்ஸாரித்வம் கிந்து ஜந்மஶ்ருதேஶ்சேத்யாஹ —

ஹிரண்யக³ர்ப⁴மிதி ।

யதோ²க்தஹேதூநாம் ஸம்ஸார்யேவ ஸ்யாதி³தி ப்ரதிஜ்ஞயா(அ)ந்வய: ।

கர்மப²லத³ர்ஶநாதி⁴காரே ப்³ரஹ்மேத்யாத்³யாயா: ஸ்ம்ருதேஶ்ச தத்ப²லபூ⁴தஸ்ய ப்ரஜாபதே: ஸம்ஸாரித்வமேவேத்யாஹ —

ஸ்ம்ருதேஶ்சேதி ।

விராட்³ப்³ரஹ்மேத்யுச்யதே । விஶ்வஸ்ருஜோ மந்வாத³ய: । த⁴ர்மஸ்தத³பி⁴மாநிநீ தே³வதா யம: । மஹாந்ப்ரக்ருதேராத்³யோ விகார: ஸூத்ரம் । அவ்யக்தம் ப்ரக்ருதிரிதி பே⁴த³: ।

அஸ்து தர்ஹி த்³விவித⁴வாக்யவஶாத்ப்ரஜாபதே: ஸம்ஸாரித்வமஸம்ஸாரித்வம் சேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அதே²தி ।

தத்³த்³விவித⁴வாக்யஶ்ரவணாநந்தர்யமத²ஶப்³தா³ர்த²: । ஏவம்ஶப்³த³: ஸம்ஸாரித்வாஸம்ஸாரித்வப்ரகாரபராமர்ஶார்த²: ।