ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದ್ಧೇದಂ ತರ್ಹ್ಯವ್ಯಾಕೃತಮಾಸೀತ್ತನ್ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಮೇವ ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತಾಸೌನಾಮಾಯಮಿದಂರೂಪ ಇತಿ ತದಿದಮಪ್ಯೇತರ್ಹಿ ನಾಮರೂಪಾಭ್ಯಾಮೇವ ವ್ಯಾಕ್ರಿಯತೇಽಸೌನಾಮಾಯಮಿದಂರೂಪ ಇತಿ ಸ ಏಷ ಇಹ ಪ್ರವಿಷ್ಟಃ । ಆ ನಖಾಗ್ರೇಭ್ಯೋ ಯಥಾ ಕ್ಷುರಃ ಕ್ಷುರಧಾನೇಽವಹಿತಃ ಸ್ಯಾದ್ವಿಶ್ವಂಭರೋ ವಾ ವಿಶ್ವಂಭರಕುಲಾಯೇ ತಂ ನ ಪಶ್ಯಂತಿ । ಅಕೃತ್ಸ್ನೋ ಹಿ ಸ ಪ್ರಾಣನ್ನೇವ ಪ್ರಾಣೋ ನಾಮ ಭವತಿ । ವದನ್ವಾಕ್ಪಶ್ಯಂಶ್ಚಕ್ಷುಃ ಶೃಣ್ವಞ್ಶ್ರೋತ್ರಂ ಮನ್ವಾನೋ ಮನಸ್ತಾನ್ಯಸ್ಯೈತಾನಿ ಕರ್ಮನಾಮಾನ್ಯೇವ । ಸ ಯೋಽತ ಏಕೈಕಮುಪಾಸ್ತೇ ನ ಸ ವೇದಾಕೃತ್ಸ್ನೋ ಹ್ಯೇಷೋಽತ ಏಕೈಕೇನ ಭವತ್ಯಾತ್ಮೇತ್ಯೇವೋಪಾಸೀತಾತ್ರ ಹ್ಯೇತೇ ಸರ್ವ ಏಕಂ ಭವಂತಿ । ತದೇತತ್ಪದನೀಯಮಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಯದಯಮಾತ್ಮಾನೇನ ಹ್ಯೇತತ್ಸರ್ವಂ ವೇದ । ಯಥಾ ಹ ವೈ ಪದೇನಾನುವಿಂದೇದೇವಂ ಕೀರ್ತಿಂ ಶ್ಲೋಕಂ ವಿಂದತೇ ಯ ಏವಂ ವೇದ ॥ ೭ ॥
ತದ್ಧೇದಮ್ । ತದಿತಿ ಬೀಜಾವಸ್ಥಂ ಜಗತ್ಪ್ರಾಗುತ್ಪತ್ತೇಃ, ತರ್ಹಿ ತಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ; ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾತ್ಸರ್ವನಾಮ್ನಾ ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಭಿಧಾನೇನಾಭಿಧೀಯತೇ — ಭೂತಕಾಲಸಂಬಂಧಿತ್ವಾದವ್ಯಾಕೃತಭಾವಿನೋ ಜಗತಃ ; ಸುಖಗ್ರಹಣಾರ್ಥಮೈತಿಹ್ಯಪ್ರಯೋಗೋ ಹ - ಶಬ್ದಃ ; ಏವಂ ಹ ತದಾ ಆಸೀದಿತ್ಯುಚ್ಯಮಾನೇ ಸುಖಂ ತಾಂ ಪರೋಕ್ಷಾಮಪಿ ಜಗತೋ ಬೀಜಾವಸ್ಥಾಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ — ಯುಧಿಷ್ಠಿರೋ ಹ ಕಿಲ ರಾಜಾಸೀದಿತ್ಯುಕ್ತೇ ಯದ್ವತ್ ; ಇದಮಿತಿ ವ್ಯಾಕೃತನಾಮರೂಪಾತ್ಮಕಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಷಣಂ ಯಥಾವರ್ಣಿತಮಭಿಧೀಯತೇ ; ತದಿದಂಶಬ್ದಯೋಃ ಪರೋಕ್ಷಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಸ್ಥಜಗದ್ವಾಚಕಯೋಃ ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾದೇಕತ್ವಮೇವ ಪರೋಕ್ಷಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾವಸ್ಥಸ್ಯ ಜಗತೋಽವಗಮ್ಯತೇ ; ತದೇವೇದಮ್ , ಇದಮೇವ ಚ ತದವ್ಯಾಕೃತಮಾಸೀದಿತಿ ।

ಸಂಪ್ರತಿ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ಪದಾನಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತದ್ಧೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾಭಿಧಾನೇನ ತದಿತಿ ಸರ್ವನಾಮ್ನಾ ಬೀಜಾವಸ್ಥಂ ಜಗದಭಿಧೀಯತೇ । ಪರೋಕ್ಷತ್ವಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕಥಂ ಜಗತೋ ಬೀಜಾವಸ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ತರ್ಹೀತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಪ್ರಾಗಿತಿ ।

ಕಥಂ ತಸ್ಯ ಪರೋಕ್ಷತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಭೂತೇತಿ ।

ನಿಪಾತಾರ್ಥಮಾಹ —

ಸುಖೇತಿ ।

ಹಶಬ್ದಾರ್ಥಮಭಿನಯತಿ —

ಕಿಲೇತಿ ।

ಯಥಾವರ್ಣಿತಮಿತ್ಯನರ್ಥತ್ವೇನ ಸಂಸಾರೇಽಸಾರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ।

ಪದದ್ವಯಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಲಬ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —

ತದಿದಮಿತಿ ।

ಏಕತ್ವಭಿನಯೇನೋದಾಹರತಿ —

ತದೇವೇತಿ ।