బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తద్ధేదం తర్హ్యవ్యాకృతమాసీత్తన్నామరూపాభ్యామేవ వ్యాక్రియతాసౌనామాయమిదంరూప ఇతి తదిదమప్యేతర్హి నామరూపాభ్యామేవ వ్యాక్రియతేఽసౌనామాయమిదంరూప ఇతి స ఎష ఇహ ప్రవిష్టః । ఆ నఖాగ్రేభ్యో యథా క్షురః క్షురధానేఽవహితః స్యాద్విశ్వమ్భరో వా విశ్వమ్భరకులాయే తం న పశ్యన్తి । అకృత్స్నో హి స ప్రాణన్నేవ ప్రాణో నామ భవతి । వదన్వాక్పశ్యంశ్చక్షుః శృణ్వఞ్శ్రోత్రం మన్వానో మనస్తాన్యస్యైతాని కర్మనామాన్యేవ । స యోఽత ఎకైకముపాస్తే న స వేదాకృత్స్నో హ్యేషోఽత ఎకైకేన భవత్యాత్మేత్యేవోపాసీతాత్ర హ్యేతే సర్వ ఎకం భవన్తి । తదేతత్పదనీయమస్య సర్వస్య యదయమాత్మానేన హ్యేతత్సర్వం వేద । యథా హ వై పదేనానువిన్దేదేవం కీర్తిం శ్లోకం విన్దతే య ఎవం వేద ॥ ౭ ॥
తద్ధేదమ్ । తదితి బీజావస్థం జగత్ప్రాగుత్పత్తేః, తర్హి తస్మిన్కాలే ; పరోక్షత్వాత్సర్వనామ్నా అప్రత్యక్షాభిధానేనాభిధీయతే — భూతకాలసమ్బన్ధిత్వాదవ్యాకృతభావినో జగతః ; సుఖగ్రహణార్థమైతిహ్యప్రయోగో హ - శబ్దః ; ఎవం హ తదా ఆసీదిత్యుచ్యమానే సుఖం తాం పరోక్షామపి జగతో బీజావస్థాం ప్రతిపద్యతే — యుధిష్ఠిరో హ కిల రాజాసీదిత్యుక్తే యద్వత్ ; ఇదమితి వ్యాకృతనామరూపాత్మకం సాధ్యసాధనలక్షణం యథావర్ణితమభిధీయతే ; తదిదంశబ్దయోః పరోక్షప్రత్యక్షావస్థజగద్వాచకయోః సామానాధికరణ్యాదేకత్వమేవ పరోక్షప్రత్యక్షావస్థస్య జగతోఽవగమ్యతే ; తదేవేదమ్ , ఇదమేవ చ తదవ్యాకృతమాసీదితి ।

సంప్రతి ప్రతీకమాదాయ పదాని వ్యాచష్టే —

తద్ధేత్యాదినా ।

అప్రత్యక్షాభిధానేన తదితి సర్వనామ్నా బీజావస్థం జగదభిధీయతే । పరోక్షత్వాదితి సంబన్ధః ।

కథం జగతో బీజావస్థత్వమిత్యాశఙ్క్య తర్హీత్యస్యార్థమాహ —

ప్రాగితి ।

కథం తస్య పరోక్షత్వం తత్రాఽఽహ —

భూతేతి ।

నిపాతార్థమాహ —

సుఖేతి ।

హశబ్దార్థమభినయతి —

కిలేతి ।

యథావర్ణితమిత్యనర్థత్వేన సంసారేఽసారత్వోక్తిః ।

పదద్వయసామానాధికరణ్యలబ్ధమర్థమాహ —

తదిదమితి ।

ఎకత్వభినయేనోదాహరతి —

తదేవేతి ।