అవ్యాకృతవాక్యే పరస్య ప్రకృతత్వాత్తస్య ప్రవేశవాక్యే సశబ్దేన పరామృష్టస్య సృష్టే కార్యే ప్రవేశ ఉక్తస్తచ్చ ప్రకారాన్తరేణాఽఽక్షిపతి —
నన్వితి ।
కథమితి సూచితామనుపపత్తిమేవ స్పష్టయతి —
అప్రవిష్టో హీతి ।
దృష్టాన్తావష్టమ్భేన ప్రవేశవాదీ శఙ్కతే —
పాషాణేతి ।
తదేవ వివృణోతి —
అథాపీత్యాదినా ।
పరస్య పరిపూర్ణస్య క్వచిత్ప్రవేశాభావేఽపీతి యావత్ । తచ్ఛబ్దః దృష్టకార్యవిషయః । ధర్మాన్తరం జీవాఖ్యమ్ ।
దృష్టాన్తం వ్యాచష్టే —
యథేతి ।
పాషాణాద్బాహ్యః సర్పాదిస్తత్ర ప్రవిష్ట ఇతి శఙ్కాపోహార్థం సహజవిశేషణమ్ । సర్పాదేరశ్మాదిరూపేణ స్థితభూతపఞ్చకపరిణామత్వాత్తత్ర సహజత్వం పాషాణాదౌ యాని భూతాని స్థితాని తేషాం పరిణామః సర్పాదిస్తద్రూపేణ తత్ర భూతానామనుప్రవేశవదపరిచ్ఛిన్నస్యాపి పరస్య జీవాకారేణ బుద్ధ్యాదౌ ప్రవేశసిద్ధిరిత్యర్థః ।
ఆక్షేప్తా బ్రూతే —
నేతి ।
తదేవ స్పష్టయతి —
యః స్రష్టేతి ।
నను తక్ష్ణా నిర్మితే వేశ్మని తతోఽన్యస్యాపి ప్రవేశో దృశ్యతే తథా పరేణ సృష్టే జగత్యన్యస్య ప్రవేశో భవిష్యతి నేత్యాహ —
యథేతి ।
పాషాణసర్పన్యాయేన కార్యస్థస్యైవ పరస్య జీవాఖ్యే పరిణామే తత్సృష్ట్వేత్యాదిశ్రవణమనుపపన్నమితి వ్యతిరేకం దర్శయతి —
నత్వితి ।
అస్తు తర్హి పరస్య మార్జారాదివత్పూర్వావస్థానత్యాగేనావస్థానాన్తరసంయోగాత్మా ప్రవేశో నేత్యాహ —
న చేతి ।
నిరవయవోఽపరిచ్ఛిన్నశ్చాఽఽత్మా తస్య స్థానాన్తరేణ వియోగం ప్రాప్య స్థానాన్తరేణ సహ సంయోగలక్షణో యః ప్రవేశః స సావయవే పరిచ్ఛిన్నే చ మార్జారాదౌ దృష్టప్రవేశసదృశో న భవతీతి యోజనా । వియుజ్యేతి పాఠే తు స్ఫుటైవ యోజనా ।
ప్రవేశశ్రుత్యా నిరవయవత్వాసిద్ధిం శఙ్కతే —
సావయవ ఇతి ।
ప్రవేశశ్రుతేరన్యథోపపత్తేర్వక్ష్యమాణత్వాన్నైవమితి పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
అమూర్తత్వం నిరవయత్వమ్ । పురుషత్వం పూర్ణత్వమ్ ।
ప్రకారాన్తరేణ ప్రవేశోపపత్తిం శఙ్కతే —
ప్రతిబిమ్బేతి ।
ఆదిత్యాదౌ జలాదినా సన్నికర్షాదిసంభవాత్ప్రతిబిమ్బాఖ్యప్రవేశోపపత్తిః । ఆత్మని తు పరస్మిన్నసంగేఽనవచ్ఛిన్నే కేనచిదపి తదభావాన్న యథోక్తప్రవేశసిద్ధిరిత్యాహ —
న వస్త్వన్తరేణేతి ।
ప్రకారాన్తరేణ ప్రవేశం చోదయతి —
ద్రవ్య ఇతి ।
పరస్యాపి కార్యే ప్రవేశ ఇతి శేషః ।
గుణాపేక్షయా పరస్య దర్శయన్పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
స్వాతన్త్ర్యశ్రవణమేష సర్వేశ్వర ఇత్యాది ।
పనసాదిఫలే బీజస్య ప్రవేశవత్కార్యే పరస్య ప్రవేశః స్యాదితి శఙ్కిత్వా దూషయతి —
ఫల ఇత్యాదినా ।
వినాశాదీత్యాదిశబ్దేనానాత్మత్వానీశ్వరత్వాది గృహ్యతే ।
ప్రసంగస్యేష్టత్వమాశఙ్క్య నిరాచష్టే —
న చేతి ।
జన్మాదీనాం ధర్మాణాం ధర్మిణో భిన్నత్వాభిన్నత్వాసంభవాదిన్యాయః । బీజఫలయోరవయవావయవిత్వం పాషాణసర్పయోరాధారాధేయతేత్యపునరుక్తిః ।
పరస్య సర్వప్రకారప్రవేశాసంభవే ప్రవేశశ్రుతేరాలమ్బనం వాచ్యమిత్యాశఙ్క్య పూర్వపక్షముపసంహరతి —
అన్య ఎవేతి ।
జగతో హి పరః స్రష్టేతి వేదాన్తమర్యాదా స్రష్టైవ చ ప్రవేష్టా ప్రవిశ్య వ్యాకరవాణీతి ప్రవేశవ్యాకరణయోరేకకర్తృత్వశ్రుతేస్తస్మాత్పరస్మాదన్యస్య ప్రవేశో న యుక్తిమానితి సిద్ధాన్తయతి —
నేత్యాదినా ।
తత్రైవ తైత్తిరీయశ్రుతిం సంవాదయతి —
తథేతి ।
ఐతరేయశ్రుతిరపి యథోక్తమర్థముపోద్బలయతీత్యాహ —
స ఎతమేవేతి ।
శ్రీనారాయణాఖ్యమన్త్రమప్యత్రానుకూలయతి —
సర్వాణీతి ।
వాక్యాన్తరముదాహరతి —
త్వం కుమార ఇతి ।
అత్రైవ వాక్యశేషస్యాఽనుగుణ్యం దర్శయతి —
పుర ఇతి ।
ఉదాహృతశ్రుతీనాం తాత్పర్యమాహ —
న పరాదితి ।
పరస్య ప్రవేశే ప్రవిష్టానాం మిథో భేదాత్తదభిన్నస్య తస్యాపి నానాత్వప్రసక్తిరితి శఙ్కతే —
ప్రవిష్టానామితి ।
న పరస్యానేకత్వమేకత్వశ్రుతివిరోధాదితి పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
విచార విచచారేతి యావత్ ।