ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
தத்³தே⁴த³ம் தர்ஹ்யவ்யாக்ருதமாஸீத்தந்நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ரியதாஸௌநாமாயமித³ம்ரூப இதி ததி³த³மப்யேதர்ஹி நாமரூபாப்⁴யாமேவ வ்யாக்ரியதே(அ)ஸௌநாமாயமித³ம்ரூப இதி ஸ ஏஷ இஹ ப்ரவிஷ்ட: । ஆ நகா²க்³ரேப்⁴யோ யதா² க்ஷுர: க்ஷுரதா⁴நே(அ)வஹித: ஸ்யாத்³விஶ்வம்ப⁴ரோ வா விஶ்வம்ப⁴ரகுலாயே தம் ந பஶ்யந்தி । அக்ருத்ஸ்நோ ஹி ஸ ப்ராணந்நேவ ப்ராணோ நாம ப⁴வதி । வத³ந்வாக்பஶ்யம்ஶ்சக்ஷு: ஶ்ருண்வஞ்ஶ்ரோத்ரம் மந்வாநோ மநஸ்தாந்யஸ்யைதாநி கர்மநாமாந்யேவ । ஸ யோ(அ)த ஏகைகமுபாஸ்தே ந ஸ வேதா³க்ருத்ஸ்நோ ஹ்யேஷோ(அ)த ஏகைகேந ப⁴வத்யாத்மேத்யேவோபாஸீதாத்ர ஹ்யேதே ஸர்வ ஏகம் ப⁴வந்தி । ததே³தத்பத³நீயமஸ்ய ஸர்வஸ்ய யத³யமாத்மாநேந ஹ்யேதத்ஸர்வம் வேத³ । யதா² ஹ வை பதே³நாநுவிந்தே³தே³வம் கீர்திம் ஶ்லோகம் விந்த³தே ய ஏவம் வேத³ ॥ 7 ॥
ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய: — நகா²க்³ரமர்யாத³மாத்மநஶ்சைதந்யமுபலப்⁴யதே । தத்ர கத²மிவ ப்ரவிஷ்ட இத்யாஹ — யதா² லோகே, க்ஷுரதா⁴நே க்ஷுரோ தீ⁴யதே அஸ்மிந்நிதி க்ஷுரதா⁴நம் தஸ்மிந் நாபிதோபஸ்கராதா⁴நே, க்ஷுர: அந்தஸ்த² உபலப்⁴யதே — அவஹித: ப்ரவேஶித:, ஸ்யாத் ; யதா² வா விஶ்வம்ப⁴ர: அக்³நி: — விஶ்வஸ்ய ப⁴ரணாத் விஶ்வம்ப⁴ர: குலாயே நீடே³ அக்³நி: காஷ்டா²தௌ³, அவஹித: ஸ்யாதி³த்யநுவர்ததே ; தத்ர ஹி ஸ மத்²யமாந உபலப்⁴யதே । யதா² ச க்ஷுர: க்ஷுரதா⁴ந ஏகதே³ஶே(அ)வஸ்தி²த:, யதா² சாக்³நி: காஷ்டா²தௌ³ ஸர்வதோ வ்யாப்யாவஸ்தி²த:, ஏவம் ஸாமாந்யதோ விஶேஷதஶ்ச தே³ஹம் ஸம்வ்யாப்யாவஸ்தி²த ஆத்மா ; தத்ர ஹி ஸ ப்ராணநாதி³க்ரியாவாந் த³ர்ஶநாதி³க்ரியாவாம்ஶ்சோபலப்⁴யதே । தஸ்மாத் தத்ர ஏவம் ப்ரவிஷ்டம் தம் ஆத்மாநம் ப்ராணநாதி³க்ரியாவிஶிஷ்டம் , ந பஶ்யந்தி நோபலப⁴ந்தே । நந்வப்ராப்தப்ரதிஷேதோ⁴(அ)யம் — ‘தம் ந பஶ்யந்தி’ இதி, த³ர்ஶநஸ்யாப்ரக்ருதத்வாத் ; நைஷ தோ³ஷ: ; ஸ்ருஷ்ட்யாதி³வாக்யாநாமாத்மைகத்வப்ரதிபத்த்யர்த²பரத்வாத்ப்ரக்ருதமேவ தஸ்ய த³ர்ஶநம் ; ‘ரூபம் ரூபம் ப்ரதிரூபோ ப³பூ⁴வ தத³ஸ்ய ரூபம் ப்ரதிசக்ஷணாய’ (ப்³ரு. உ. 2 । 5 । 19) இதி மந்த்ரவர்ணாத் । தத்ர ப்ராணநாதி³க்ரியாவிஶிஷ்டஸ்ய த³ர்ஶநே ஹேதுமாஹ — அக்ருத்ஸ்ந: அஸமஸ்த:, ஹி யஸ்மாத் , ஸ: ப்ராணநாதி³க்ரியாவிஶிஷ்ட: । குத: புநரக்ருத்ஸ்நத்வமிதி, உச்யதே — ப்ராணந்நேவ ப்ராணநக்ரியாமேவ குர்வந் , ப்ராணோ நாம ப்ராணஸமாக்²ய: ப்ராணாபி⁴தா⁴நோ ப⁴வதி ; ப்ராணநக்ரியாகர்த்ருத்வாத்³தி⁴ ப்ராண: ப்ராணிதீத்யுச்யதே, நாந்யாம் க்ரியாம் குர்வந் — யதா² லாவக: பாசக இதி ; தஸ்மாத்க்ரியாந்தரவிஶிஷ்டஸ்யாநுபஸம்ஹாராத³க்ருத்ஸ்நோ ஹி ஸ: । ததா² வத³ந் வத³நக்ரியாம் குர்வந் , வக்தீதி வாக் , பஶ்யந் சக்ஷு:, சஷ்ட இதி சக்ஷு: த்³ரஷ்டா, ஶ்ருண்வந் ஶ்ருணோதீதி ஶ்ரோத்ரம் । ‘ப்ராணந்நேவ ப்ராணோ வத³ந்வாக்’ இத்யாப்⁴யாம் க்ரியாஶக்த்யுத்³ப⁴வ: ப்ரத³ர்ஶிதோ ப⁴வதி । ‘பஶ்யம்ஶ்சக்ஷு: ஶ்ருண்வஞ்ஶ்ரோத்ரம்’ இத்யாப்⁴யாம் விஜ்ஞாநஶக்த்யுத்³ப⁴வ: ப்ரத³ர்ஶ்யதே, நாமரூபவிஷயத்வாத்³விஜ்ஞாநஶக்தே: । ஶ்ரோத்ரசக்ஷுஷீ விஜ்ஞாநஸ்ய ஸாத⁴நே, விஜ்ஞாநம் து நாமரூபஸாத⁴நம் ; ந ஹி நாமரூபவ்யதிரிக்தம் விஜ்ஞேயமஸ்தி ; தயோஶ்சோபலம்பே⁴ கரணம் சக்ஷுஶ்ரோத்ரே । க்ரியா ச நாமரூபஸாத்⁴யா ப்ராணஸமவாயிநீ ; தஸ்யா: ப்ராணாஶ்ரயாயா அபி⁴வ்யக்தௌ வாக் கரணம் ; ததா² பாணிபாத³பாயூபஸ்தா²க்²யாநி ; ஸர்வேஷாமுபலக்ஷணார்தா² வாக் । ஏததே³வ ஹி ஸர்வம் வ்யாக்ருதம் — ‘த்ரயம் வா இத³ம் நாம ரூபம் கர்ம’ (ப்³ரு. உ. 1 । 6 । 1) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । மந்வாநோ மந: — மநுதே இதி ; ஜ்ஞாநஶக்திவிகாஸாநாம் ஸாதா⁴ரணம் கரணம் மந: — மநுதே(அ)நேநேதி ; புருஷஸ்து கர்தா ஸந்மந்வாநோ மந இத்யுச்யதே । தாந்யேதாநி ப்ராணாதீ³நி, அஸ்யாத்மந: கர்மநாமாநி, கர்மஜாநி நாமாநி கர்மநாமாந்யேவ, ந து வஸ்துமாத்ரவிஷயாணி ; அதோ ந க்ருத்ஸ்நாத்மவஸ்த்வவத்³யோதகாநி — ஏவம் ஹ்யாஸாவாத்மா ப்ராணநாதி³க்ரியயா தத்தத்க்ரியாஜநிதப்ராணாதி³நாமரூபாப்⁴யாம் வ்யாக்ரியமாணோ(அ)வத்³யோத்யமாநோ(அ)பி । ஸ யோ(அ)த: அஸ்மாத்ப்ராணநாதி³க்ரியாஸமுதா³யாத் , ஏகைகம் ப்ராணம் சக்ஷுரிதி வா விஶிஷ்டமநுபஸம்ஹ்ருதேதரவிஶிஷ்டக்ரியாத்மகம் , மநஸா அயமாத்மேத்யுபாஸ்தே சிந்தயதி, ந ஸ வேத³ ந ஸ ஜாநாதி ப்³ரஹ்ம । கஸ்மாத் ? அக்ருத்ஸ்நோ(அ)ஸமஸ்த: ஹி யஸ்மாத் ஏஷ ஆத்மா, அஸ்மாத்ப்ராணநாதி³ஸமுதா³யாத் , அத: ப்ரவிப⁴க்த:, ஏகைகேந விஶேஷணேந விஶிஷ்ட:, இதரத⁴ர்மாந்தராநுபஸம்ஹாராத் — ப⁴வதி । யாவத³யமேவம் வேத³ — ‘பஶ்யாமி’ ‘ஶ்ருணோமி’ ‘ஸ்ப்ருஶாமி’ இதி வா ஸ்வபா⁴வப்ரவ்ருத்திவிஶிஷ்டம் வேத³, தாவத³ஞ்ஜஸா க்ருத்ஸ்நமாத்மாநம் ந வேத³ ॥

கா புநரஸ்ய ப்ரவேஶஸ்ய மர்யாதே³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஆ நகா²க்³ரேப்⁴ய இதி ।

ஸம்ப⁴வதி மர்யாதா³ந்தரே கிமிதி ப்ரவேஶஸ்யேயமேவ மர்யாதே³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

நகா²க்³ரேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தத்³வயமாகாங்க்ஷாபூர்வகமுத்தா²பயதி —

தத்ரேதி ।

ப்ரவேஶாதா⁴ரோ தே³ஹாதி³: ஸப்தம்யர்த²: ।

ப்ரத²மோதா³ஹரணப்ரதீகோபாதா³நம் —

யதே²தி ।

தத்³வ்யாசஷ்டே —

லோக இதி ।

தத்ர ப்ரவேஶிதத்வம் க்ஷுரஸ்ய கத²ம் ஸித்³த⁴மத ஆஹ —

அந்த:ஸ்த² உபலப்⁴யத இதி ।

விஶ்வம்ப⁴ரஶப்³த³ஸ்யாக்³நிவிஷயத்வம் வ்யுத்பாத³யதி —

விஶ்வஸ்யேதி ।

தஸ்ய தத்³ப⁴ர்த்ருத்வம் மஹாபூ⁴தத்வாஜ்ஜாட²ரத்வாத்³வா த்³ரஷ்டவ்யம் ।

காஷ்டா²தா³வக்³நேரவஹிதத்வே யுக்திமாஹ —

தத்ரேதி ।

த்³ருஷ்டாந்தத்³வயே விவக்ஷிதமம்ஶமநூத்³ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —

யதே²த்யாதி³நா ।

ஆத்மநோ ஜாக்³ரத்ஸ்வப்நயோர்தே³ஹே த்³வயீ வ்ருத்தி: ஸ்வாபே து ஸாமாந்யவ்ருத்திரேவேத்யவாந்தரவிபா⁴க³மாஹ —

தத்ர ஹீதி ।

அவஸ்தா²த்³வயம் ஸப்தம்யர்த²; ந கேவலம் விஶேஷவ்ருத்திரேவ ததோ³பலப்³தா⁴ கிந்து ஸாமாந்யவ்ருத்திஶ்சேதி சகாரார்த²: । அவஸ்தா²ந்தரே ஸைவேத்யபி தஸ்யைவார்த²: ।

வாக்யாந்தரமவதாரயிதும் பூ⁴மிகாமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

யஸ்மாது³ப⁴யீ வ்ருத்திராத்மந: ஶரீரே த்³ருஶ்யதே தஸ்மாத்தத்ரைவ ஜலஸூர்யவத³வித்³யயா ப்ரவிஷ்டோ(அ)யமிதி யோஜநா ।

வ்யாக்ருதாஜ்ஜக³த: ஸகாஶாதா³த்மாநம் ப்ருத²க்கர்தும் தம் ந பஶ்யந்தீதி வாக்யம் தத்³வ்யாசஷ்டே —

தமாத்மாநமிதி ।

விஶிஷ்டம் பஶ்யந்தோ(அ)பி கேவலமாத்மாநம் ந பஶ்யந்தீதி யாவத் ।

சாக்ஷுஷத்வநிஷேத⁴ஸ்யேஷ்டத்வமாஶங்க்ய வ்யாசஷ்டே —

நோபலப⁴ந்த இதி ।

உக்தநிஷேத⁴மாக்ஷிபதி —

நந்விதி ।

ப்ரதிஷேத்⁴யஸ்ய ப்ராப்திம் த³ர்ஶயந்பரிஹரதி —

நேத்யாதி³நா ।

’தந்நாமரூபாப்⁴யாம்’ ।

ஸ ஏஷ இத்யாதி³வாக்யாநாம் ஜ்ஞாநார்த²த்வே மாநமாஹ —

ரூபமிதி ।

விஶிஷ்டஸ்ய த³ர்ஶநே(அ)பி பூர்ணஸ்யாத³ர்ஶநே ஹேதூக்திரநந்தரவாக்யமித்யாஹ —

தத்ரேதி ।

ப்ரதிஜ்ஞாவாக்யார்தே² ஸ்தி²தே ஸதீதி யாவத் । தஸ்மாத்தத்³த³ர்ஶநே(அ)பி பூர்ணஸ்யாத³ர்ஶநமிதி ஶேஷ: ।

விஶிஷ்டஸ்யாபி பூர்ணத்வமாத்மத்வாத³ந்யதா² ப்ராணநாதி³கர்த்ருத்வாயோகா³தி³தி ஶங்கதே —

குத இதி ।

ப்ராணநாதி³க்ரியாகர்தா ப்ராணாதி³பி⁴: ஸம்ஹதத்வாத்பூர்ணோ ந ப⁴வதீத்யுத்தரவாக்யைருத்தரமாஹ —

உச்யத இதி ।

ஆத்மநி ப்ராணஶப்³த³ப்ரவ்ருத்திமுபபாத³யதி —

ப்ராணநக்ரியாகர்த்ருத்வாதி³தி ।

தத்கர்த்ருத்வாதா³த்மா ப்ராண உச்யதே ப்ராணிதீதி வ்யுத்பத்தேரிதி யோஜநா ।

ஸத்³ருஷ்டாந்தமேவகாரார்த²மாஹ —

நாந்யாமிதி ।

ஏவகாரார்த²மநூத்³ய ஹேத்வர்த²முபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

ஸ்வாபாவஸ்தா²யாம் ஸமஸ்தகரணோபஸம்ஹாரே(அ)பி ப்ராணஸ்ய வ்யாபாரத³ர்ஶநாத்ப்ராதா⁴ந்யாவக³மாத்ப்ராணந்நித்யாதி³வாக்யமாதௌ³ வ்யாக்²யாய க்ரியாஶக்தித்வேந ப்ராணஸாத்³ருஶ்யாத்³வாசோ வத³ந்நித்யேதத்பூர்வகமுத்தரவாக்யாநி வ்யாசஷ்டே —

ததே²த்யாதி³நா ।

ப்ராணநவத³நாப்⁴யாமநுக்தகர்மேந்த்³ரியவ்யாபாரமுபலக்ஷ்ய வாக்யத்³வயதாத்பர்யமாஹ —

ப்ராணந்நேவேதி ।

ப்ராணவாகா³த்³யுபாதி⁴த்³வாரேணா(அ)(அ)த்மநீதி ஶேஷ: ।

த்³ருஷ்டிஶ்ருதிப்⁴யாமநுக்தஜ்ஞாநேந்த்³ரியவ்யாபாரோபலக்ஷணம் க்ருத்வா(அ)நந்தரவாக்யயோஸ்தாத்பர்யமாஹ —

பஶ்யந்நிதி ।

சக்ஷுராத்³யுபாதி⁴த்³வாரா(அ)த்மநீதி பூர்வவத் ।

உக்தபு³த்³தீ⁴ந்த்³ரியவ்யாபாராப்⁴யாமநுக்தம் தத்³வ்யாபாரமுபலக்ஷ்யா(அ)(அ)த்மந: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³பரிச்சே²தோ³ ந ஸித்³த்⁴யதி ஸம்ப³ந்த⁴ம் விநோபலக்ஷணாயோகா³தி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

நாமரூபேத்யாதி³நா ।

ப்ரகாஶ்யப்ரகாஶகாதிரிக்தஜ்ஞேயாபா⁴வாத்தது³பலம்பே⁴ ச சக்ஷு:ஶ்ரோத்ரயோரிவ த்வகா³தே³ரபி கரணத்வாதே³கார்த²த்வரூபஸம்ப³ந்தா⁴து³பலக்ஷணஸம்ப⁴வாதா³த்மந: ஸ்ரஷ்ட்ருத்வாதி³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ததா²ப்யுக்தகர்மேந்த்³ரியவ்யாபாரேணாநுக்ததத்³வ்யாபாரோபலக்ஷணாதா³த்மநோ ந க³ந்த்ருத்வாதி³பரிச்சே²த³: ஸம்க³ச்ச²தே விநா ஸம்ப³ந்த⁴முபலக்ஷணாஸித்³தே⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

க்ரியா சேத்யாதி³நா ।

ஸர்வா க்ரியா நாமரூபவ்யங்யா ப்ராணாஶ்ரயா ச தத்ர ப்ராணாஶ்ரயநாமவிஷயோச்சாரணக்ரியாவ்யஞ்ஜகத்வம் வாசோ ஹஸ்தாதீ³நாம் ததா³ஶ்ரயாதா³நாதி³வ்யஞ்ஜகதா தஸ்மாதே³காஶ்ரயக்ரியாவ்யஞ்ஜகத்வயோகா³து³பலக்ஷணஸம்பா⁴வாதா³த்மநோ க³ந்த்ருத்வாதி³ஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ஶக்தித்³வயோத்³ப⁴வோக்த்யா ஸமஸ்தஸம்ஸாரஸ்ய ப்ரதீச்யத்⁴யாஸோ(அ)த்ர விவக்ஷித இத்யாஹ —

ஏததே³வேதி ।

உத்³பூ⁴தம் ஶக்தித்³வயமேதச்ச²ப்³தா³ர்த²:, உக்தே(அ)ர்தே² வாக்யஶேஷமநுகூலயதி —

த்ரயமிதி ।

ஆத்மா மந்வாந: ஸந்மந இத்யுச்யதே மநுத இதி வ்யுத்பத்தேரிதி வாக்யாந்தரம் வ்யாசஷ்டே —

மந்வாந இதி ।

கரணே ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய மந:ஶப்³த³ஸ்ய கத²மாத்மநி வ்ருத்திரித்யாஶங்க்ய வ்யுத்பத்திபே⁴த³மாஹ —

ஜ்ஞாநஶக்தீத்யாதி³நா ।

ஆத்மாதி³ஶப்³தே³ப்⁴யோ விஶேஷமாஹ —

தாநீதி ।

க்ருத்ஸ்நாத்மவஸ்த்வவத்³யோதகாநி ந ப⁴வந்தீத்யேததே³வ ஸ்பு²டயதி —

ஏவம் ஹீதி ।

ப்ராணாதீ³நாம் கர்மநாமத்வே ஸதீதி யாவத் । அவத்³யோத்யமாநோ(அ)பி ந க்ருத்ஸ்நோ த்³ருஷ்ட: ஸ்யாதி³தி ஶேஷ: ।

அக்ருத்ஸ்நத³ர்ஶிநோ(அ)ப்யாத்மத³ர்ஶித்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸ ய இதி ।

ஆத்மோபாஸிதுராத்மத³ர்ஶநாஸத்த்வமயுக்தமிதி ஶங்கித்வா பரிஹரதி —

கஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

தஸ்மாத்³விஶிஷ்டாத்மத³ர்ஶீ ந ப்³ரஹ்மாத்மத்வத³ர்ஶீதி ஶேஷ: ।

உபாஸ்திர்ஜ்ஞாநமுபாஸ்த இதி ந ஜாநாதி ஸ்வபா⁴வாது³பாஸநமித்யுக்தத்வாத் । ததா² ச ஜாநந்ந ஜாநாதீதி வ்யாஹதிரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யாவதி³தி ।

ஏவம் வேதே³த்யேததே³வ விவ்ரியதே —

பஶ்யாமீத்யாதி³நா ।