ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಗ್ರ ಆಸೀತ್ತದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್ । ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸರ್ವಮಭವತ್ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಸ ಏವ ತದಭವತ್ತಥರ್ಷೀಣಾಂ ತಥಾ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ತದ್ಧೈತತ್ಪಶ್ಯನೃಷಿರ್ವಾಮದೇವಃ ಪ್ರತಿಪೇದೇಽಹಂ ಮನುರಭವಂ ಸೂರ್ಯಶ್ಚೇತಿ । ತದಿದಮಪ್ಯೇತರ್ಹಿ ಯ ಏವಂ ವೇದಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಸ ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಭವತಿ ತಸ್ಯ ಹ ನ ದೇವಾಶ್ಚನಾಭೂತ್ಯಾ ಈಶತೇ । ಆತ್ಮಾ ಹ್ಯೇಷಾಂ ಸ ಭವತಿ ಅಥ ಯೋಽನ್ಯಾಂ ದೇವತಾಮುಪಾಸ್ತೇಽನ್ಯೋಽಸಾವನ್ಯೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ನ ಸ ವೇದ ಯಥಾ ಪಶುರೇವಂ ಸ ದೇವಾನಾಮ್ । ಯಥಾ ಹ ವೈ ಬಹವಃ ಪಶವೋ ಮನುಷ್ಯಂ ಭುಂಜ್ಯುರೇವಮೇಕೈಕಃ ಪುರುಷೋ ದೇವಾನ್ಭುನಕ್ತ್ಯೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಪಶಾವಾದೀಯಮಾನೇಽಪ್ರಿಯಂ ಭವತಿ ಕಿಮು ಬಹುಷು ತಸ್ಮಾದೇಷಾಂ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಂ ಯದೇತನ್ಮನುಷ್ಯಾ ವಿದ್ಯುಃ ॥ ೧೦ ॥
ತಸ್ಮಾತ್ — ಯತ್ಪ್ರವಿಷ್ಟಂ ಸ್ರಷ್ಟೃ ಬ್ರಹ್ಮ, ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ, ವೈ - ಶಬ್ದೋಽವಧಾರಣಾರ್ಥಃ, ಇದಂ ಶರೀರಸ್ಥಂ ಯದ್ಗೃಹ್ಯತೇ, ಅಗ್ರೇ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತಿಬೋಧಾದಪಿ, ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಸೀತ್ , ಸರ್ವಂ ಚ ಇದಮ್ ; ಕಿಂತ್ವಪ್ರತಿಬೋಧಾತ್ ‘ಅಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮಿ ಅಸರ್ವಂ ಚ’ ಇತ್ಯಾತ್ಮನ್ಯಧ್ಯಾರೋಪಾತ್ ‘ಕರ್ತಾಹಂ ಕ್ರಿಯಾವಾನ್ಫಲಾನಾಂ ಚ ಭೋಕ್ತಾ ಸುಖೀ ದುಃಖೀ ಸಂಸಾರೀ’ ಇತಿ ಚ ಅಧ್ಯಾರೋಪಯತಿ ; ಪರಮಾರ್ಥಸ್ತು ಬ್ರಹ್ಮೈವ ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಂ ಸರ್ವಂ ಚ । ತತ್ ಕಥಂಚಿದಾಚಾರ್ಯೇಣ ದಯಾಲುನಾ ಪ್ರತಿಬೋಧಿತಮ್ ‘ನಾಸಿ ಸಂಸಾರೀ’ ಇತಿ ಆತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮ್ ; ಅವಿದ್ಯಾಧ್ಯಾರೋಪಿತವಿಶೇಷವರ್ಜಿತಮಿತಿ ಏವ - ಶಬ್ದಸ್ಯಾರ್ಥಃ ॥

ಪರಪಕ್ಷಂ ನಿರಾಕೃತ್ಯ ಸ್ವಪಕ್ಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ತದ್ವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಜಗನ್ನಾಸ್ತೀತಿ ಸೂಚಯತಿ —

ವೈಶಬ್ದ ಇತಿ ।

ತತ್ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತ್ವಂಪದಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —

ಇದಮಿತಿ ।

ತಯೋರ್ವಸ್ತುತೋ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪದಾಂತರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಪ್ರಾಗಿತಿ ।

ತಸ್ಯಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —

ಸರ್ವಂ ಚೇತಿ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ವಿಪರೀತಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಕಿಂತ್ವಿತಿ ।

ಯಥಾಪ್ರತಿಭಾಸಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೇರ್ವಾಸ್ತವತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರವಿರೋಧಾನ್ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ತದ್ವಿಲಕ್ಷಣಮಧ್ಯಸ್ತಸಮಸ್ತಸಂಸಾರರಹಿತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಕಿಮು ತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಚೋದ್ಯಂ ಪರಿಹೃತ್ಯ ಕಿಂ ತದವೇದಿತಿ ಚೋದ್ಯಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ತತ್ಕಥಂಚಿದಿತಿ ।

ಪೂರ್ವವಾಕ್ಯೋಕ್ತಮವಿದ್ಯಾವಿಶಿಷ್ಟಮಧಿಕಾರಿತ್ವೇನ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ನಾಸಿ ಸಂಸಾರೀತ್ಯಾಚಾರ್ಯೇಣ ದಯಾವತಾ ಕಥಂಚಿದ್ಬೋಧಿತಮಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಆತ್ಮೈವ ಪ್ರಮೇಯಸ್ತಜ್ಞಾನಮೇವ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯೇವಮರ್ಥತ್ವಮೇವಕಾರಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷನ್ನಾಹ —

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।