ప్రకృతమాత్మశబ్దార్థం వివిచ్య వక్తుం పృచ్ఛతి —
బ్రూహీతి ।
స ఎష ఇహ ప్రవిష్ట ఇత్యత్రాఽఽత్మనో దర్శితత్వాత్ప్రాణనాదిలిఙ్గస్య తస్య త్వయైవానుసన్ధాతుం సత్యత్వాన్నాస్తి వక్తవ్యమిత్యాహ —
నన్వితి ।
ఆత్మానం ప్రత్యక్షయితుం పృచ్ఛతస్తత్పరోక్షవచనమనుత్తరమితి శఙ్కతే —
నన్వసావితి ।
ఆత్మానఞ్చేత్ప్రత్యక్షయితుమిచ్ఛసి తర్హి ప్రత్యక్షమేవ తం దర్శయామీత్యాహ —
ఎవం తర్హీతి ।
నేదం ప్రతిజ్ఞానురూపం ప్రతివచనమితి చోదయతి —
నన్వత్రేతి ।
ప్రత్యక్షత్వాద్దర్శనాదిక్రియాయాస్తత్కర్తుః స్వరూపమపి తథేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
యది దర్శనాదిక్రియాకర్తృస్వరూపోక్తిమాత్రేణ జిజ్ఞాసా నోపశామ్యతి తర్హి దృష్ట్యాదిసాక్షిత్వేనాఽఽత్మోక్త్యా తుష్యతు భవానిత్యాహ —
ఎవం తర్హి దృష్టేరితి ।
పూర్వస్మాత్ప్రతివచనాదస్మిన్ప్రతివచనే ద్రష్టృవిషయో విశేషో నాస్తీతి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
విశేషాభావం విశదయతి —
యదీత్యాదినా ।
ఘటస్య ద్రష్టా దృష్టేర్ద్రష్టేతి విశేషే ప్రతీయమానే తదభావోక్తిర్వ్యాహతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ద్రష్టవ్య ఎవేతి ।
తథా ద్రష్టర్యపి విశేషో భవిష్యతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ద్రష్టా త్వితి ।
వృత్తిమదన్తఃకరణావచ్ఛిన్నః సవికారో ఘటద్రష్టా కూటస్థచిన్మాత్రస్వభావః సన్నిధిసత్తామాత్రేణ బుద్ధితద్వృత్తీనాం ద్రష్టా దృష్టేర్ద్రష్టేతి విశేషమఙ్గీకృత్య పరిహరతి —
నేత్యాదినా ।
ఎతదేవ స్ఫుటయతి —
అస్తీతి ।
సప్తమీ ద్రష్టారమధికరోతి ।
దృష్టేద్రష్టుస్తావదన్వయవ్యతిరేకాభ్యాం విశేషం విశదయతి —
యో దృష్టేరితి ।
భవతు దృష్టిసద్భావే ద్రష్టుః సదా తద్ద్రష్టృత్వం తథాఽపి కథం కూటస్థదృష్టిత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తత్రేతి ।
నిత్యత్వముపపాదయతి —
అనిత్యా చేదితి ।
ఉక్తపక్షపరామర్శార్థా సప్తమీ ।
కాదాచిత్కే ద్రష్టృదృశ్యత్వే దృష్టాన్తమాహ —
యథేతి ।
ఘటాదివద్దృష్టిరపి కదాచిదేవ ద్రష్ట్రా దృశ్యతే న సర్వదేత్యనిష్టాపత్తిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
వికార్ణశ్చిత్తస్యాద్రష్టృత్వం క్రమద్రష్టృత్వమన్యథాద్రష్టృత్వం చ దృష్టం తత్సాక్షిణో వ్యావర్తమానం తస్య నిర్వికారత్వం గమయతీతి భావః ।
దృష్టిద్వయం ప్రమాణాభావాదశ్లిష్టమితి శఙ్కతే —
కిమితి ।
తదుభయమఙ్గీకరోతి —
బాఢమితి ।
తత్రానిత్యాన్ దృష్టిమనుభవేన సాధయతి —
ప్రసిద్ధేతి ।
ఉక్తమర్థం యుక్త్యా వ్యక్తీకరోతి —
నిత్యైవేతి ।
సంప్రతి నిత్యాం దృష్టిం శ్రుత్యా సమర్థయతే —
ద్రష్టురితి ।
తత్రైవోపపత్తిమాహ —
అనుమానాచ్చేతి ।
తదేవ వివృణోతి —
అన్ధస్యాపీతి ।
జాగరితే చక్షురాదిహీనస్యాపి పుంసః స్వప్నే వాసనామయఘటాదివిషయా దృష్టిరుపలబ్ధా యా చ సా తస్మిన్కాలే చక్షురాదిజనితదృష్ట్యభావేఽపి స్వయమవినశ్యన్త్యనుభూయతే సా ద్రష్టుః స్వభావభూతా దృష్టిర్నిత్యైష్టవ్యా । విమతం నిత్యమవ్యభిచారిత్వాత్పరేష్టాత్మవదితి ప్రయోగోపపత్తిరిత్యర్థః ।
నన్వాత్మా దృష్టిస్తదభావశ్చేత్కథం దృష్టేర్ద్రష్టేత్యుక్తమతమాహ —
తథేతి ।
నిత్యత్వే హేతుః —
అవిపరిలుప్తయేతి ।
నిత్యద్వయం పరిహర్తుం స్వరూపభూతయేత్యుక్తమ్ । తస్యా దృష్ట్యన్తరాపేక్షాం వారయతి —
స్వయమితి ।
ఉక్తమవిపరిలుప్తత్వం వ్యనక్తి —
ఇతరామితి ।
ఆత్మా దృష్టేర్ద్రష్టేతి స్థితే ఫలితమాహ —
ఎవఞ్చేతి ।
అన్యశ్చేతనోఽచేతనో వేతి శేషః ।