ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಗ್ರ ಆಸೀತ್ತದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್ । ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ತತ್ಸರ್ವಮಭವತ್ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಸ ಏವ ತದಭವತ್ತಥರ್ಷೀಣಾಂ ತಥಾ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ತದ್ಧೈತತ್ಪಶ್ಯನೃಷಿರ್ವಾಮದೇವಃ ಪ್ರತಿಪೇದೇಽಹಂ ಮನುರಭವಂ ಸೂರ್ಯಶ್ಚೇತಿ । ತದಿದಮಪ್ಯೇತರ್ಹಿ ಯ ಏವಂ ವೇದಾಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತಿ ಸ ಇದಂ ಸರ್ವಂ ಭವತಿ ತಸ್ಯ ಹ ನ ದೇವಾಶ್ಚನಾಭೂತ್ಯಾ ಈಶತೇ । ಆತ್ಮಾ ಹ್ಯೇಷಾಂ ಸ ಭವತಿ ಅಥ ಯೋಽನ್ಯಾಂ ದೇವತಾಮುಪಾಸ್ತೇಽನ್ಯೋಽಸಾವನ್ಯೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ನ ಸ ವೇದ ಯಥಾ ಪಶುರೇವಂ ಸ ದೇವಾನಾಮ್ । ಯಥಾ ಹ ವೈ ಬಹವಃ ಪಶವೋ ಮನುಷ್ಯಂ ಭುಂಜ್ಯುರೇವಮೇಕೈಕಃ ಪುರುಷೋ ದೇವಾನ್ಭುನಕ್ತ್ಯೇಕಸ್ಮಿನ್ನೇವ ಪಶಾವಾದೀಯಮಾನೇಽಪ್ರಿಯಂ ಭವತಿ ಕಿಮು ಬಹುಷು ತಸ್ಮಾದೇಷಾಂ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯಂ ಯದೇತನ್ಮನುಷ್ಯಾ ವಿದ್ಯುಃ ॥ ೧೦ ॥
ತತ್ ತತ್ರ, ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಂ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಪ್ರತಿಬುದ್ಧವಾನಾತ್ಮಾನಂ ಯಥೋಕ್ತೇನ ವಿಧಿನಾ, ಸ ಏವ ಪ್ರತಿಬುದ್ಧ ಆತ್ಮಾ ತತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ಅಭವತ್ ; ತಥಾ ಋಷೀಣಾಮ್ , ತಥಾ ಮನುಷ್ಯಾಣಾಂ ಚ ಮಧ್ಯೇ । ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿ ಲೋಕದೃಷ್ಟ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ನ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಬುದ್ಧ್ಯೋಚ್ಯತೇ ; ಪುರಃ ಪುರುಷ ಆವಿಶದಿತಿ ಸರ್ವತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾನುಪ್ರವಿಷ್ಟಮಿತ್ಯವೋಚಾಮ ; ಅತಃ ಶರೀರಾದ್ಯುಪಾಧಿಜನಿತಲೋಕದೃಷ್ಟ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತು ತತ್ರ ತತ್ರ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಗ್ರ ಆಸೀತ್ ಪ್ರಾಕ್ಪ್ರತಿಬೋಧಾತ್ ದೇವಾದಿಶರೀರೇಷು ಅನ್ಯಥೈವ ವಿಭಾವ್ಯಮಾನಮ್ , ತದಾತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್ , ತಥೈವ ಚ ಸರ್ವಮಭವತ್ ॥

ಯಥಾಽಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿ ಮನುಷ್ಯತ್ವಾದಿಜಾತಿಮಂತಮರ್ಥಿತ್ವಾದಿವಿಶೇಷಣವಂತಂ ಚಾಧಿಕಾರಿಣಮಪೇಕ್ಷತೇ ನ ತಥಾ ಜ್ಞಾನಮಿತಿ ವಕ್ತುಂ ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಂ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತತ್ತತ್ರೇತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತೇನ ವಿಧಿನಾಽನ್ವಯಾದಿಕೃತಪದಾರ್ಥಪರಿಶೋಧನಾದಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಮುಕ್ತಿರ್ನ ಸಾಧನಾಂತರಾದಿತ್ಯೇವಕಾರಾರ್ಥಃ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಮಧಿಕಾರ್ಯನಿಯಮಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯೋ ಯಃ ಪ್ರತ್ಯಬುಧ್ಯತ ಸ ಏವ ತದಭವದಿತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಬ್ರಹ್ಮೈವಾವಿದ್ಯಯಾ ಸಂಸರತಿ ಮುಚ್ಯತೇ ಚ ವಿದ್ಯಯೇತ್ಯುಕ್ತತ್ವಾದ್ದೇವಾದೀನಾಂ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷೋಕ್ತಿಸ್ತದ್ವಿರುದ್ಧೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯಾದೀತಿ ।

ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟ್ಯೈವ ಭೇದವಚನೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪುರ ಇತಿ ।

ಆವಿದ್ಯಕಂ ಭೇದಮನೂದ್ಯ ತತ್ತದಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತಬ್ರಹ್ಮಚೈತನ್ಯಸ್ಯೈವ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಬಂಧಮೋಕ್ಷೋಕ್ತೇರ್ನ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತಿ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಅತ ಇತಿ ।

ಅವಿದ್ಯಾದೃಷ್ಟಿಮನೂದ್ಯ ತತ್ತ್ವದೃಷ್ಟಿಮನ್ವಾಚಷ್ಟೇ —

ಪರಮಾರ್ಥತಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ಪ್ರಬೋಧಾತ್ಪ್ರಾಗಪಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ದೇವಾದಿಶರೀರೇಷು ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮೈವಾಽಽಸೀಚ್ಚೇದೌಪದೇಶಿಕಂ ಜ್ಞಾನಮನರ್ಥಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅನ್ಯಥೈವೇತಿ ।

ನಾನಾಜೀವವಾದಸ್ಯ ತು ನಾವಕಾಶಃ ಪ್ರಕ್ರಮವಿರೋಧಾದಿತ್ಯಾಶಯೇನಾಽಽಹ —

ತದಿತಿ ।

ತಥೈವೇತ್ಯುತ್ಪನ್ನಜ್ಞಾನಾನುಸಾರಿತ್ವಪರಾಮರ್ಶಃ ।