ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ப்³ரஹ்ம வா இத³மக்³ர ஆஸீத்ததா³த்மாநமேவாவேத் । அஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி । தஸ்மாத்தத்ஸர்வமப⁴வத்தத்³யோ யோ தே³வாநாம் ப்ரத்யபு³த்⁴யத ஸ ஏவ தத³ப⁴வத்தத²ர்ஷீணாம் ததா² மநுஷ்யாணாம் தத்³தை⁴தத்பஶ்யந்ருஷிர்வாமதே³வ: ப்ரதிபேதே³(அ)ஹம் மநுரப⁴வம் ஸூர்யஶ்சேதி । ததி³த³மப்யேதர்ஹி ய ஏவம் வேதா³ஹம் ப்³ரஹ்மாஸ்மீதி ஸ இத³ம் ஸர்வம் ப⁴வதி தஸ்ய ஹ ந தே³வாஶ்சநாபூ⁴த்யா ஈஶதே । ஆத்மா ஹ்யேஷாம் ஸ ப⁴வதி அத² யோ(அ)ந்யாம் தே³வதாமுபாஸ்தே(அ)ந்யோ(அ)ஸாவந்யோ(அ)ஹமஸ்மீதி ந ஸ வேத³ யதா² பஶுரேவம் ஸ தே³வாநாம் । யதா² ஹ வை ப³ஹவ: பஶவோ மநுஷ்யம் பு⁴ஞ்ஜ்யுரேவமேகைக: புருஷோ தே³வாந்பு⁴நக்த்யேகஸ்மிந்நேவ பஶாவாதீ³யமாநே(அ)ப்ரியம் ப⁴வதி கிமு ப³ஹுஷு தஸ்மாதே³ஷாம் தந்ந ப்ரியம் யதே³தந்மநுஷ்யா வித்³யு: ॥ 10 ॥
அர்த²வாத³ இதி சேத் , ந, ஸர்வஶாகோ²பநிஷதா³மர்த²வாத³த்வப்ரஸங்கா³த் ; ஏதாவந்மாத்ரார்த²த்வோபக்ஷீணா ஹி ஸர்வஶாகோ²பநிஷத³: । ப்ரத்யக்ஷப்ரமிதாத்மவிஷயத்வாத் அஸ்த்யேவேதி சேத் , ந, உக்தபரிஹாரத்வாத் — அவித்³யாஶோகமோஹப⁴யாதி³தோ³ஷநிவ்ருத்தே: ப்ரத்யக்ஷத்வாதி³தி சோக்த: பரிஹார: । தஸ்மாத் ஆத்³ய: அந்த்ய: ஸந்தத: அஸந்ததஶ்சேத்யசோத்³யமேதத் , அவித்³யாதி³தோ³ஷநிவ்ருத்திப²லாவஸாநத்வாத்³வித்³யாயா: — ய ஏவ அவித்³யாதி³தோ³ஷநிவ்ருத்திப²லக்ருத்ப்ரத்யய: ஆத்³ய: அந்த்ய: ஸந்தத: அஸந்ததோ வா, ஸ ஏவ வித்³யேத்யப்⁴யுபக³மாத் ந சோத்³யஸ்யாவதாரக³ந்தோ⁴(அ)ப்யஸ்தி । யத்தூக்தம் விபரீதப்ரத்யயதத்கார்யயோஶ்ச த³ர்ஶநாதி³தி, ந, தச்சே²ஷஸ்தி²திஹேதுத்வாத் — யேந கர்மணா ஶரீரமாரப்³த⁴ம் தத் , விபரீதப்ரத்யயதோ³ஷநிமித்தத்வாத் தஸ்ய ததா²பூ⁴தஸ்யைவ விபரீதப்ரத்யயதோ³ஷஸம்யுக்தஸ்ய ப²லதா³நே ஸாமர்த்²யமிதி, யாவத் ஶரீரபாத: தாவத்ப²லோபபோ⁴கா³ங்க³தயா விபரீதப்ரத்யயம் ராகா³தி³தோ³ஷம் ச தாவந்மாத்ரமாக்ஷிபத்யேவ — முக்தேஷுவத் ப்ரவ்ருத்தப²லத்வாத் தத்³தே⁴துகஸ்ய கர்மண: । தேந ந தஸ்ய நிவர்திகா வித்³யா, அவிரோதா⁴த் ; கிம் தர்ஹி ஸ்வாஶ்ரயாதே³வ ஸ்வாத்மவிரோதி⁴ அவித்³யாகார்யம் யது³த்பித்ஸு தந்நிருணத்³தி⁴, அநாக³தத்வாத் ; அதீதம் ஹி இதரத் । கிஞ்ச ந ச விபரீதப்ரத்யயோ வித்³யாவத உத்பத்³யதே, நிர்விஷயத்வாத் — அநவத்⁴ருதவிஷயவிஶேஷஸ்வரூபம் ஹி ஸாமாந்யமாத்ரமாஶ்ரித்ய விபரீதப்ரத்யய உத்பத்³யமாந உத்பத்³யதே, யதா² ஶுக்திகாயாம் ரஜதமிதி ; ஸ ச விஷயவிஶேஷாவதா⁴ரணவதோ அஶேஷவிபரீதப்ரத்யயாஶயஸ்யோபமர்தி³தத்வாத் ந பூர்வவத்ஸம்ப⁴வதி, ஶுக்திகாதௌ³ ஸம்யக்ப்ரத்யயோத்பத்தௌ புநரத³ர்ஶநாத் । க்வசித்து வித்³யாயா: பூர்வோத்பந்நவிபரீதப்ரத்யயஜநிதஸம்ஸ்காரேப்⁴யோ விபரீதப்ரத்யயாவபா⁴ஸா: ஸ்ம்ருதயோ ஜாயமாநா விபரீதப்ரத்யயப்⁴ராந்திம் அகஸ்மாத் குர்வந்தி — யதா² விஜ்ஞாததி³க்³விபா⁴க³ஸ்யாப்யகஸ்மாத்³தி³க்³விபர்யயவிப்⁴ரம: । ஸம்யக்³ஜ்ஞாநவதோ(அ)பி சேத் பூர்வவத்³விபரீதப்ரத்யய உத்பத்³யதே, ஸம்யக்³ஜ்ஞாநே(அ)ப்யவிஸ்ரம்பா⁴ச்சா²ஸ்த்ரார்த²விஜ்ஞாநாதௌ³ ப்ரவ்ருத்திரஸமஞ்ஜஸா ஸ்யாத் , ஸர்வம் ச ப்ரமாணமப்ரமாணம் ஸம்பத்³யேத, ப்ரமாணாப்ரமாணயோர்விஶேஷாநுபபத்தே: । ஏதேந ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாநந்தரமேவ ஶரீரபாதாபா⁴வ: கஸ்மாதி³த்யேதத்பரிஹ்ருதம் । ஜ்ஞாநோத்பத்தே: ப்ராக் ஊர்த்⁴வம் தத்காலஜந்மாந்தரஸஞ்சிதாநாம் ச கர்மணாமப்ரவ்ருத்தப²லாநாம் விநாஶ: ஸித்³தோ⁴ ப⁴வதி ப²லப்ராப்திவிக்⁴நநிஷேத⁴ஶ்ருதேரேவ ; ‘க்ஷீயந்தே சாஸ்ய கர்மாணி’ (மு. உ. 2 । 2 । 8) ‘தஸ்ய தாவதே³வ சிரம்’ (சா². உ. 6 । 14 । 2) ‘ஸர்வே பாப்மாந: ப்ரதூ³யந்தே’ (சா². உ. 5 । 24 । 3) ‘தம் விதி³த்வா ந லிப்யதே கர்மணா பாபகேந’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 23) ‘ஏதமு ஹைவைதே ந தரத:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘நைநம் க்ருதாக்ருதே தபத:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) ‘ஏதம் ஹ வாவ ந தபதி’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) ‘ந பி³பே⁴தி குதஶ்சந’ (தை. உ. 2 । 9 । 1) இத்யாதி³ஶ்ருதிப்⁴யஶ்ச ; ‘ஜ்ஞாநாக்³நி: ஸர்வகர்மாணி ப⁴ஸ்மஸாத்குருதே’ (ப⁴. கீ³. 4 । 37) இத்யாதி³ஸ்ம்ருதிப்⁴யஶ்ச ॥

தாஸாமர்த²வாத³த்வேநாவிவக்ஷிதத்வம் ஶங்கதே —

அர்த²வாத³ இதி சேதி³தி ।

அதிப்ரஸம்கே³ந தூ³ஷயதி —

ந ஸர்வேதி ।

யதோ²க்தஶ்ருதீநாமர்த²வாத³த்வே(அ)பி கத²ம் ஸர்வஶாகோ²பநிஷதா³ம் தத்த்வப்ரஸக்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏதாவதி³தி ।

ஏதாவந்மாத்ரார்த²த்வமாத்மஜ்ஞாநாத்தத³ஜ்ஞாநநிவ்ருத்திரித்யேதாவந்மாத்ரஸ்யார்த²ஸ்ய ஸத்³பா⁴வ: ।

அஹந்தீ⁴க³ம்யே ப்ரதீசி தாஸாம் ப்ரவ்ருத்தே: ஸம்வாத³விஸம்வாதா³ப்⁴யாம் மாநத்வாயோகா³த³ஸ்த்யேவார்த²வாத³தேதி ப்ரஸம்க³ஸ்யேஷ்டத்வம் ஶங்கதே —

ப்ரத்யக்ஷேதி ।

ப்ரமாதுரஹந்தீ⁴க³ம்யதா நா(அ)(அ)த்மநஸ்தத்ஸாக்ஷிணஸ்தஸ்ய வேதா³ந்தா ப்³ரஹ்மத்வம் போ³த⁴யந்தீதி ந ஸம்வாதா³தி³ஶங்கேத்யாஹ —

நோக்தேதி ।

வித்³வத³நுப⁴வமாஶ்ரித்யாபி ப²லஶ்ருதேரர்த²வாத³த்வம் ஸமாஹிதமித்யாஹ —

அவித்³யேதி ।

ஆத்மஜ்ஞாநஸ்ய தத³ஜ்ஞாநநிவர்தகத்வே ஸ்தி²தே பரமதஸ்ய நிரவகாஶத்வம் ப²லதீத்யாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

சோத்³யஸ்யாநவகாஶத்வமேவ விஶத³யதி —

அவித்³யாதீ³தி ।

ஜ்ஞாநஸந்ததேரந்த்யஜ்ஞாநஸ்ய வா(அ)ஜ்ஞாநத்⁴வம்ஸித்வாஸித்³தே⁴ராத்³யமேவ ஜ்ஞாநம் ததே²த்யுக்தம் ஸம்ப்ரதி பரோக்தமநுவத³தி —

யத்தூக்தமிதி ।

த³ர்ஶநாந்நா(அ)(அ)த்³யம் ஜ்ஞாநமஜ்ஞாநத்⁴வம்ஸீதிஇ ஶேஷ: ।

ப்ராரப்³த⁴கர்மஶேஷஸ்ய வித்³வத்³தே³ஹஸ்தி²திஹேதுத்வாத்³விது³ஷா(அ)பி யாவதா³ரப்³த⁴க்ஷயம் ராகா³த்³யாபா⁴ஸாவிரோதா⁴த்தத்க்ஷயே ச தே³ஹாபா⁴ஸஜக³தா³பா⁴ஸயோரபா⁴வாந்நா(அ)(அ)த்³யஜ்ஞாநஸ்யாஜ்ஞாநநிவர்தகத்வாநுபபத்திரித்யுத்தரமாஹ —

ந தச்சே²ஷேதி ।

ததே³வ பேரபஞ்சயதி —

யேநேத்யாதி³நா ।

யச்ச²ப்³த³ஸ்யா(அ)(அ)க்ஷிபதீத்யநேந ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ஆக்ஷேபகத்வநியமம் ஸாத⁴யதி —

விபரீதேதி ।

மித்²யாஜ்ஞாநேந ராகா³தி³தோ³ஷேண ச நிமித்தேந ப்ரவ்ருத்தத்வாதி³தி யாவத் । ததா²பூ⁴தஸ்யேத்யஸ்ய விவரணம் விபரீதப்ரத்யயேத்யாதி³ । கர்மைவ ஷஷ்ட்²யா விஶேஷ்யதே । தாவந்மாத்ரம் ப்ரதிபா⁴ஸமாத்ரஶரீரம் ।

ப்ராரப்³த⁴கர்மணோ(அ)ப்யஜ்ஞாநஜந்யத்வேந ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வாந்ந ஜ்ஞாநிநஸ்ததோ தே³ஹாபா⁴ஸாதி³ ஸம்ப⁴வதீத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

முக்தேஷுவதி³தி ।

யதா² ப்ரவ்ருத்தவேக³ஸ்யேஷ்வாதே³ர்வேக³க்ஷயாதே³வாப்ரதிப³த்³த⁴ஸ்ய க்ஷயஸ்ததா² போ⁴கா³தே³வா(அ)(அ)ரப்³த⁴க்ஷயோ ‘போ⁴கே³ந த்விதரே க்ஷபயித்வா ஸம்பத்³யத’ இதி ந்யாயாந்ந ஜ்ஞாநாதி³த்யர்த²: । தத்³தே⁴துகஸ்ய விபரீதப்ரத்யயாதி³ப்ரதிபா⁴ஸகார்யஜநகஸ்யேதி யாவத் ।

நநு ஜ்ஞாநமநாரப்³த⁴கர்மவதா³ரப்³த⁴மபி கர்ம கர்மத்வாவிஶேஷாந்நிவர்தயிஷ்யதி நேத்யாஹ —

தேநேதி ।

அவித்³யாலேஶேந ஸஹா(அ)(அ)ரப்³த⁴ஸ்ய கர்மணோ வித்³யா நிவர்திகா ந ப⁴வதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ —

அவிரோதா⁴தி³தி ।

ந ஹி ஜ்ஞாநாதா³ரப்³த⁴ம் கர்ம க்ஷீயதே தத³விரோதி⁴த்வாத³வித்³யாலேஶாச்ச தத³வஸ்தி²தேரந்யதா² ஜீவந்முக்திஶாஸ்த்ரவிரோதா⁴தி³தி பா⁴வ: ।

ஆரப்³த⁴ஸ்ய கர்மணோ ஜ்ஞாநாநிவர்த்யத்வே ஜ்ஞாநம் கர்மநிவர்தகமிதி கத²ம் ப்ரஸித்³தி⁴ரித்யாஹ —

கிம் தர்ஹீதி ।

ப்ரஸித்³தி⁴விஷயமாஹ —

ஸ்வாஶ்ரயாதி³தி ।

ஜ்ஞாநாவிரோதி⁴யத³ஜ்ஞாநகார்யமநாரப்³த⁴ம் கர்ம ஜ்ஞாநாஶ்ரயப்ரமாத்ராத்³யாஶ்ரயாத³ஜ்ஞாநாத்ப²லாத்மநா ஜந்மாபி⁴முக²ம் தந்நிவர்தகம் ஜ்ஞாநமிதி ப்ரஸித்³தி⁴ரவிருத்³தே⁴த்யர்த²: ।

விமதம் ந ஜ்ஞாநநிவர்த்ய கர்மத்வாதா³ரப்³த⁴கர்மவதி³த்யநுமாநாத³நாரப்³த⁴மபி கர்ம ந ஜ்ஞாநநிரஸ்யமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அநாக³தத்வாதி³தி ।

அநாரப்³த⁴ம் கர்ம ப²லரூபேணாப்ரவ்ருத்தத்வாத்ப்ரவ்ருத்தேந ஜ்ஞாநேந நிவர்த்யம் । ஆரப்³த⁴ம் து கர்ம ப²லரூபேண ஜாதத்வாத்தத்³போ⁴கா³த்³ருதே ந நிவ்ருத்திமர்ஹதி । அநுமாநம் த்வாக³மாபபா³தி⁴தமப்ரமாணமித்யர்த²: ।

நந்வநாரப்³த⁴கர்மநிவ்ருத்தாவபி விது³ஷஶ்சேதா³ரப்³த⁴கர்ம ந நிவர்ததே ததா² ச யதா²பூர்வம் விபரீதப்ரத்யயாதி³ப்ரவ்ருத்தேர்வித்³வத³வித்³வத்³விஶேஷோ ந ஸ்யாத³த ஆஹ —

கிஞ்சேதி ।

ஹேதுஸித்³த்⁴யர்த²ம் விபரீதப்ரத்யயவிஷயம் விஶத³யதி —

அநவத்⁴ருதேதி ।

ஸம்ப்ரதி வித்³வத்³விஷயே விஷயாபா⁴வாத்³விபரீதப்ரத்யயஸ்யாநுத்பத்திமுபந்யஸ்யதி —

ஸ சேதி ।

ஆஶயஸ்யாக்³ருஹீதவிஶேஷஸ்ய ஸாமாந்யமாத்ரஸ்யாலம்ப³நஸ்யேதி யாவத் । ஆஶ்ரயஸ்யேதி பாடே²(அ)ப்யயமேவார்த²: ।

விது³ஷோ விபரீதப்ரத்யயாதி³ப்ரதிபா⁴ஸே(அ)பி ந யதா²பூர்வம் தத்ஸத்த்வம் யஸ்ய து யதா²பூர்வம் ஸம்ஸாரித்வமித்யாதி³ந்யாயவிரோதா⁴தி³தி மத்வோக்தம் —

ந பூர்வவதி³தி ।

தத்ராநுப⁴வம் ப்ரமாணயதி —

ஶுக்திகாதா³விதி ।

யதா²(அ)ஜ்ஞாநவதோ விபரீதப்ரத்யயபா⁴வோ(அ)நுபூ⁴யதே ததா² தத்³வதோ(அ)பி க்வசித்³விபரீதப்ரத்யாயோ த்³ருஶ்யதே । ததா² ச கத²ம் தவாநுப⁴வவிரோதோ⁴ ந ப்ரஸரேதி³த்யாஶங்க்ய பரோக்ஷஜ்ஞாநவதி விபரீதப்ரத்யயஸத்த்வே(அ)பி நாபரோக்ஷஜ்ஞாநவதி தத்³தா³ர்ட்⁴யமித்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

க்வசித்த்விதி ।

பரோக்ஷஜ்ஞாநாதா⁴ர: ஸப்தம்யர்த²: । பஞ்சமீ த்வபரோக்ஷஜ்ஞாநார்தா² । அகஸ்மாதி³த்யஜ்ஞாநாதிரிக்தக்ல்ருப்தஸாமக்³ர்யபா⁴வோக்தி: ।

விது³ஷோ மித்²யாஜ்ஞாநாபா⁴வமுக்த்வா விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ —

ஸம்யகி³தி ।

தத்பூர்வகமநுஷ்டா²நமாதி³ஶப்³தா³ர்த²: ।

ஸம்யக்³ஜ்ஞாநாவிஸ்ரம்பே⁴ தோ³ஷாந்தரமாஹ —

ஸர்வஞ்சேதி ।

ஜ்ஞாநாத³ஜ்ஞாநத்⁴வம்ஸே தது³த்த²மித்²யாஜ்ஞாநஸ்ய ஸவிஷயஸ்ய பா³தி⁴தத்வாந்ந விது³ஷோ ராகா³தி³ரித்யுபபாத்³ய ஜ்ஞாநாந்மோக்ஷே தஜ்ஜந்மமாத்ரேண ஶரீரம் ஸ்தி²திஹேத்வபா⁴வாத்பதேதி³தி ஸத்³யோமுக்திபக்ஷம் ப்ரத்யாஹ —

ஏதேநேதி ।

ப்ரவ்ருத்தப²லஸ்ய கர்மணோ போ⁴கா³த்³ருதே க்ஷயோ நாஸ்தீத்யுக்தேந ந்யாயேநேதி யாவத் ।

ஆரப்³த⁴கர்மணா தே³ஹஸ்தி²திமுக்த்வேதரேஷாம் ஜ்ஞாநநிவர்த்யத்வமுபஸம்ஹரதி —

ஜ்ஞாநோத்பத்தேரிதி ।

தஸ்ய ஹ ந தே³வாஶ்ச நேதி விது³ஷோ வித்³யப²லப்ராப்தௌ விக்⁴நநிஷேத⁴ஶ்ருத்யநுபபத்த்யா யதோ²க்தோ(அ)ர்தோ²பா⁴தீத்யர்த²: ।

ந கேவலம் ஶ்ருதார்தா²பத்த்யா யதோ²க்தார்த²ஸித்³தி⁴: கிந்து ஶ்ருதிஸ்ம்ருதிப்⁴யாமபீத்யாஹ —

க்ஷீயந்தே சேத்யாதி³நா ।