తాసామర్థవాదత్వేనావివక్షితత్వం శఙ్కతే —
అర్థవాద ఇతి చేదితి ।
అతిప్రసంగేన దూషయతి —
న సర్వేతి ।
యథోక్తశ్రుతీనామర్థవాదత్వేఽపి కథం సర్వశాఖోపనిషదాం తత్త్వప్రసక్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతావదితి ।
ఎతావన్మాత్రార్థత్వమాత్మజ్ఞానాత్తదజ్ఞాననివృత్తిరిత్యేతావన్మాత్రస్యార్థస్య సద్భావః ।
అహన్ధీగమ్యే ప్రతీచి తాసాం ప్రవృత్తేః సంవాదవిసంవాదాభ్యాం మానత్వాయోగాదస్త్యేవార్థవాదతేతి ప్రసంగస్యేష్టత్వం శఙ్కతే —
ప్రత్యక్షేతి ।
ప్రమాతురహన్ధీగమ్యతా నాఽఽత్మనస్తత్సాక్షిణస్తస్య వేదాన్తా బ్రహ్మత్వం బోధయన్తీతి న సంవాదాదిశఙ్కేత్యాహ —
నోక్తేతి ।
విద్వదనుభవమాశ్రిత్యాపి ఫలశ్రుతేరర్థవాదత్వం సమాహితమిత్యాహ —
అవిద్యేతి ।
ఆత్మజ్ఞానస్య తదజ్ఞాననివర్తకత్వే స్థితే పరమతస్య నిరవకాశత్వం ఫలతీత్యాహ —
తస్మాదితి ।
చోద్యస్యానవకాశత్వమేవ విశదయతి —
అవిద్యాదీతి ।
జ్ఞానసన్తతేరన్త్యజ్ఞానస్య వాఽజ్ఞానధ్వంసిత్వాసిద్ధేరాద్యమేవ జ్ఞానం తథేత్యుక్తం సంప్రతి పరోక్తమనువదతి —
యత్తూక్తమితి ।
దర్శనాన్నాఽఽద్యం జ్ఞానమజ్ఞానధ్వంసీతిఇ శేషః ।
ప్రారబ్ధకర్మశేషస్య విద్వద్దేహస్థితిహేతుత్వాద్విదుషాఽపి యావదారబ్ధక్షయం రాగాద్యాభాసావిరోధాత్తత్క్షయే చ దేహాభాసజగదాభాసయోరభావాన్నాఽఽద్యజ్ఞానస్యాజ్ఞాననివర్తకత్వానుపపత్తిరిత్యుత్తరమాహ —
న తచ్ఛేషేతి ।
తదేవ పేరపఞ్చయతి —
యేనేత్యాదినా ।
యచ్ఛబ్దస్యాఽఽక్షిపతీత్యనేన సంబన్ధః ।
ఆక్షేపకత్వనియమం సాధయతి —
విపరీతేతి ।
మిథ్యాజ్ఞానేన రాగాదిదోషేణ చ నిమిత్తేన ప్రవృత్తత్వాదితి యావత్ । తథాభూతస్యేత్యస్య వివరణం విపరీతప్రత్యయేత్యాది । కర్మైవ షష్ఠ్యా విశేష్యతే । తావన్మాత్రం ప్రతిభాసమాత్రశరీరమ్ ।
ప్రారబ్ధకర్మణోఽప్యజ్ఞానజన్యత్వేన జ్ఞాననివర్త్యత్వాన్న జ్ఞానినస్తతో దేహాభాసాది సంభవతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ముక్తేషువదితి ।
యథా ప్రవృత్తవేగస్యేష్వాదేర్వేగక్షయాదేవాప్రతిబద్ధస్య క్షయస్తథా భోగాదేవాఽఽరబ్ధక్షయో ‘భోగేన త్వితరే క్షపయిత్వా సంపద్యత’ ఇతి న్యాయాన్న జ్ఞానాదిత్యర్థః । తద్ధేతుకస్య విపరీతప్రత్యయాదిప్రతిభాసకార్యజనకస్యేతి యావత్ ।
నను జ్ఞానమనారబ్ధకర్మవదారబ్ధమపి కర్మ కర్మత్వావిశేషాన్నివర్తయిష్యతి నేత్యాహ —
తేనేతి ।
అవిద్యాలేశేన సహాఽఽరబ్ధస్య కర్మణో విద్యా నివర్తికా న భవతీత్యత్ర హేతుమాహ —
అవిరోధాదితి ।
న హి జ్ఞానాదారబ్ధం కర్మ క్షీయతే తదవిరోధిత్వాదవిద్యాలేశాచ్చ తదవస్థితేరన్యథా జీవన్ముక్తిశాస్త్రవిరోధాదితి భావః ।
ఆరబ్ధస్య కర్మణో జ్ఞానానివర్త్యత్వే జ్ఞానం కర్మనివర్తకమితి కథం ప్రసిద్ధిరిత్యాహ —
కిం తర్హీతి ।
ప్రసిద్ధివిషయమాహ —
స్వాశ్రయాదితి ।
జ్ఞానావిరోధియదజ్ఞానకార్యమనారబ్ధం కర్మ జ్ఞానాశ్రయప్రమాత్రాద్యాశ్రయాదజ్ఞానాత్ఫలాత్మనా జన్మాభిముఖం తన్నివర్తకం జ్ఞానమితి ప్రసిద్ధిరవిరుద్ధేత్యర్థః ।
విమతం న జ్ఞాననివర్త్య కర్మత్వాదారబ్ధకర్మవదిత్యనుమానాదనారబ్ధమపి కర్మ న జ్ఞాననిరస్యమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అనాగతత్వాదితి ।
అనారబ్ధం కర్మ ఫలరూపేణాప్రవృత్తత్వాత్ప్రవృత్తేన జ్ఞానేన నివర్త్యమ్ । ఆరబ్ధం తు కర్మ ఫలరూపేణ జాతత్వాత్తద్భోగాదృతే న నివృత్తిమర్హతి । అనుమానం త్వాగమాపబాధితమప్రమాణమిత్యర్థః ।
నన్వనారబ్ధకర్మనివృత్తావపి విదుషశ్చేదారబ్ధకర్మ న నివర్తతే తథా చ యథాపూర్వం విపరీతప్రత్యయాదిప్రవృత్తేర్విద్వదవిద్వద్విశేషో న స్యాదత ఆహ —
కిఞ్చేతి ।
హేతుసిద్ధ్యర్థం విపరీతప్రత్యయవిషయం విశదయతి —
అనవధృతేతి ।
సంప్రతి విద్వద్విషయే విషయాభావాద్విపరీతప్రత్యయస్యానుత్పత్తిముపన్యస్యతి —
స చేతి ।
ఆశయస్యాగృహీతవిశేషస్య సామాన్యమాత్రస్యాలమ్బనస్యేతి యావత్ । ఆశ్రయస్యేతి పాఠేఽప్యయమేవార్థః ।
విదుషో విపరీతప్రత్యయాదిప్రతిభాసేఽపి న యథాపూర్వం తత్సత్త్వం యస్య తు యథాపూర్వం సంసారిత్వమిత్యాదిన్యాయవిరోధాదితి మత్వోక్తమ్ —
న పూర్వవదితి ।
తత్రానుభవం ప్రమాణయతి —
శుక్తికాదావితి ।
యథాఽజ్ఞానవతో విపరీతప్రత్యయభావోఽనుభూయతే తథా తద్వతోఽపి క్వచిద్విపరీతప్రత్యాయో దృశ్యతే । తథా చ కథం తవానుభవవిరోధో న ప్రసరేదిత్యాశఙ్క్య పరోక్షజ్ఞానవతి విపరీతప్రత్యయసత్త్వేఽపి నాపరోక్షజ్ఞానవతి తద్దార్ఢ్యమిత్యభిప్రేత్యాఽఽహ —
క్వచిత్త్వితి ।
పరోక్షజ్ఞానాధారః సప్తమ్యర్థః । పఞ్చమీ త్వపరోక్షజ్ఞానార్థా । అకస్మాదిత్యజ్ఞానాతిరిక్తక్లృప్తసామగ్ర్యభావోక్తిః ।
విదుషో మిథ్యాజ్ఞానాభావముక్త్వా విపక్షే దోషమాహ —
సమ్యగితి ।
తత్పూర్వకమనుష్ఠానమాదిశబ్దార్థః ।
సమ్యగ్జ్ఞానావిస్రమ్భే దోషాన్తరమాహ —
సర్వఞ్చేతి ।
జ్ఞానాదజ్ఞానధ్వంసే తదుత్థమిథ్యాజ్ఞానస్య సవిషయస్య బాధితత్వాన్న విదుషో రాగాదిరిత్యుపపాద్య జ్ఞానాన్మోక్షే తజ్జన్మమాత్రేణ శరీరం స్థితిహేత్వభావాత్పతేదితి సద్యోముక్తిపక్షం ప్రత్యాహ —
ఎతేనేతి ।
ప్రవృత్తఫలస్య కర్మణో భోగాదృతే క్షయో నాస్తీత్యుక్తేన న్యాయేనేతి యావత్ ।
ఆరబ్ధకర్మణా దేహస్థితిముక్త్వేతరేషాం జ్ఞాననివర్త్యత్వముపసమ్హరతి —
జ్ఞానోత్పత్తేరితి ।
తస్య హ న దేవాశ్చ నేతి విదుషో విద్యఫలప్రాప్తౌ విఘ్ననిషేధశ్రుత్యనుపపత్త్యా యథోక్తోఽర్థోభాతీత్యర్థః ।
న కేవలం శ్రుతార్థాపత్త్యా యథోక్తార్థసిద్ధిః కిన్తు శ్రుతిస్మృతిభ్యామపీత్యాహ —
క్షీయన్తే చేత్యాదినా ।