ಬ್ರಹ್ಮಕಂಡಿಕಾಮಿತ್ಥಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯಾತೀತೇನ ಸಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸೂತ್ರಿತ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥಶಬ್ದೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ ।
ತದಾಹುರಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮನುವದತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ತದ್ಯೋ ಯೋ ದೇವಾನಾಮಿತ್ಯದಿಃ । ಸಂಬಂಧೋ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸರ್ವಾಪತ್ತಿಫಲೇನ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನತ್ವಮಧಿಕಾರಿಣಾಽಽಶ್ರಯಾಶ್ರಯಿತ್ವಮೈಕ್ಯೇನ ವಿಷಯವಿಷಯಿತ್ವಮಿತಿ ವಿಭಾಗಃ ।
ಅವಿದ್ಯಾಸೂತ್ರೇ ವೃತ್ತಂ ಕಥಯತಿ —
ಅವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಸ್ಯಾಧಿಕಾರಃ ಪ್ರವೃತ್ತಿರುತ್ಪತ್ತಿರಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಯಥಾ ಪಶುರಿತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಮನುಭಾಷತೇ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರಾವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಮಧ್ಯಾಯಶೇಷಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಮನ್ವಾನೋಽವಿದ್ಯಾವಿವರ್ತಚಾತುರ್ವರ್ಣ್ಯಸೃಷ್ಟಿಪ್ರಕಟನಾರ್ಥಂ ತದೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತನಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮ ವಾ ಇದಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮಿದಮಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।
ವರ್ಣಾನೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯನ್ನಿಮಿತ್ತೇತಿ ।
ಯೈರ್ನಿಮಿತ್ತೈರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾದಿಭಿಃ ಸಂಬದ್ಧೇಷು ಕರ್ಮಸ್ವಯಮವಿದ್ವಾನಧಿಕೃತಃ ಪಶುರಿವ ಸಂಸರತೀತಿ ಪಶುನಿದರ್ಶನಶ್ರುತೌ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದರ್ಶಯಿತುಮುತ್ತರಂ ವಾಕ್ಯಂ ಪ್ರವೃತ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಥೇತ್ಯಭ್ಯಮಂಥದಿತ್ಯತ್ರಾನುಗ್ರಾಹಕದೇವತಾಸರ್ಗಂ ಪ್ರಕ್ರಮ್ಯಾಗ್ನೇರೇವ ಸೃಷ್ಟಿರುಕ್ತಾ ನೇಂದ್ರಾದೀನಾಮತ್ರ ತ್ವವಿದ್ಯಾಂ ಪ್ರಸ್ತುತ್ಯ ತೇಷಾಂ ಸೋಚ್ಯತೇ ತತ್ರ ಕಃ ಶ್ರುತೇರಭಿಪ್ರಾಯಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಏತಸ್ಯೇತಿ ।
ಪೂರ್ವಮಗ್ನಿಸರ್ಗಾನಂತರಮಿಂದ್ರಾದಿಸರ್ಗೋ ವಾಚ್ಯೋಽಪಿ ನೋಕ್ತಃ ಫಲಾಭಾವಾತ್ । ಇಹ ತ್ವವಿದುಷಸ್ತತ್ಕಾರ್ಯವರ್ಣಾದ್ಯಭಿಮಾನಿನಃ ಕರ್ಮಾಧಿಕೃತಿರಿತ್ಯೇತಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ತದಾವಿದ್ಯತ್ವವಿವಕ್ಷಯಾ ಸ ವ್ಯುತ್ಪಾದ್ಯತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಗ್ನಿಸರ್ಗೋಽಪಿ ತರ್ಹಿ ತದ್ವದತ್ರೈವ ವಾಚ್ಯೋ ವಿಶೇಷಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಗ್ನೇಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಜಾಪತೇಃ ಸೃಷ್ಟಿಪೂರ್ತಯೇ ಚೇದಗ್ನಿಸೃಷ್ಟಿಸ್ತತ್ರೋಕ್ತಾ ಹತೇಂದ್ರಾದಿಸರ್ಗೋಽಪಿ ತತ್ರೈವ ವಾಚ್ಯೋಽನ್ಯಥಾ ತದಪೂರ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಯಂಚೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ತತ್ರೋಕ್ತಸ್ಯ ಕಸ್ಮಾದತ್ರೋಕ್ತಿಃ ಪುನರುಕ್ತೇರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೈತಸ್ಯೈವಾರ್ಥಸ್ಯೇತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಸಂಗತಿಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ।
ಅಗ್ರೇ ಕ್ಷಾತ್ರಾದಿಸರ್ಗಾತ್ಪೂರ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ವೈಶಬ್ದಸ್ಯಾವಧಾರಣಾರ್ಥತ್ವಂ ವದನ್ವಾಕ್ಯಾರ್ಥೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಮೇಕಮಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಇದಮಿತಿ ।
ದ್ವಿತೀಯಮೇವಕಾರಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನಾಽಽಸೀದಿತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಸಮನಂತರವಾಕ್ಯಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತತ ಇತಿ ।
ತದೇವಸೃಷ್ಟಮಾಕಾಂಕ್ಷಾದ್ವಾರಾ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತಿ ।
ಏಕಾ ಚೇತ್ಕ್ಷತ್ರಜಾತಿಃ ಸೃಷ್ಟಾ ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಯಾನ್ಯೇತಾನೀತಿ ಬಹೂಕ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –
ತದ್ವ್ಯಕ್ತಿಭೇದೇನೇತಿ ।
ಕ್ಷತ್ರಜಾತೇರೇಕತ್ವಾತ್ಕಥಂ ಕ್ಷತ್ರಾಣೀತಿ ಬಹುವಚನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ಜಾತ್ಯಾಖ್ಯಾಯಾಮೇಕಸ್ಮಿನ್ಬಹುವಚನಮನ್ಯತರಸ್ಯಾಮ್’(ಪ.ಸೂ೧-೨-೫೮) ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಜಾತೀತಿ ।
ಬಹೂಕ್ತೇಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —
ವ್ಯಕ್ತೀತಿ ।
ತಾಸಾಂ ಬಹುತ್ವಾಜ್ಜಾತೇಶ್ಚ ತದಭೇದಾತ್ತತ್ರಾಪಿ ಭೇದಮುಪಚರ್ಯ ಬಹೂಕ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕ್ಷತ್ರಾಣೀತಿ ಬಹುವಚನಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತೇಷಾಂ ವಿಶೇಷತೋ ಗ್ರಹಣಂ ಕ್ಷತ್ರಸ್ಯೋತ್ತಮತ್ವಂ ಖ್ಯಾಪಯಿತುಮಿತಿ ಮನ್ವಾನಃ ಸನ್ನಾಹ —
ಕಾನಿ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ನನು ಕಿಮಿತಿ ದೇವೇಷು ಕ್ಷತ್ತ್ರಸೃಷ್ಟಿರುಚ್ಯತೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಮನುಷ್ಯೇಷ್ವೇವ ತತ್ಸೃಷ್ಟಿರುಪದೇಷ್ಟವ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತದನ್ವಿತಿ ।
ತಥಾಽಪಿ ವಿವಕ್ಷಿತಾ ಸೃಷ್ಟಿರ್ಮುಖತೋ ವಕ್ತವ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯೋಪೋದ್ಘಾತೋಽಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ತದರ್ಥ ಇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕ್ಷತ್ರಸ್ಯ ನಿಯಂತೃತ್ವವದುತ್ಕರ್ಷೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾಖ್ಯಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಉಕ್ತಮ್ಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ರಾಜಸೂಯೇತಿ ।
ಆಸಂದ್ಯಾಂ ಮಂಚಿಕಾಯಾಮ್ ।
ಕ್ಷತ್ರೇ ಸ್ವಕೀಯಂ ಯಶಃ ಸಮರ್ಪಯತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ ನಿಷ್ಕರ್ಷಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸೈಷೇತಿ ।
ತಯೋರ್ಬ್ರಾಹ್ಮಣತ್ವಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವಾತ್ಕುತೋಽವಾಂತರಭೇದಃ ಕ್ಷತ್ತ್ರಮಪಿ ಕ್ರತುಕಾಲೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಕ್ಷತ್ತ್ರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಾಭಿಭವೇ ದೋಷಶ್ರವಣಾಚ್ಚ ತಸ್ಯ ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ತದ್ಗುಣತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ಪ್ರಮಾದಾದಪೀತಿ ವಕ್ತುಮುಶಬ್ದಃ । ಯ ಉ ಏನಂ ಹಿನಸ್ತೀತಿ ಪ್ರತೀಕಗ್ರಹಣಂ ಯಸ್ತು ಪುನರಿತ್ಯಾದಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮಿತಿ ಭೇದಃ ।
ಈಯಸುನಸ್ತರಬರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।
ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭಿಭವೇ ಪಾಪೀಯಸ್ತ್ವಮಿತ್ಯೇತದುದಾಹರಣೇನ ಬುದ್ಧಾವಾರೋಪಯತಿ —
ಯಥೇತಿ ॥೧೧॥