బ్రహ్మకణ్డికామిత్థం వ్యాఖ్యాయ బ్రహ్మ వా ఇదమిత్యాదివాక్యస్యాతీతేన సంబన్ధం వక్తుం వృత్తం కీర్తయతి —
సూత్రిత ఇతి ।
శాస్త్రార్థశబ్దో బ్రహ్మవిద్యావిషయః ।
తదాహురిత్యాదినోక్తమనువదతి —
తస్య చేతి ।
అర్థవాదస్తద్యో యో దేవానామిత్యదిః । సంబన్ధో జ్ఞానస్య సర్వాపత్తిఫలేన సాధ్యసాధనత్వమధికారిణాఽఽశ్రయాశ్రయిత్వమైక్యేన విషయవిషయిత్వమితి విభాగః ।
అవిద్యాసూత్రే వృత్తం కథయతి —
అవిద్యాయాశ్చేతి ।
సంసారస్యాధికారః ప్రవృత్తిరుత్పత్తిరితి యావత్ ।
యథా పశురిత్యాదినోక్తమనుభాషతే —
తత్రేతి ।
అవిద్యాధికారః సప్తమ్యర్థః ।
తత్రావిద్యాకార్యం ప్రపఞ్చయితుమధ్యాయశేషప్రవృత్తిరితి మన్వానోఽవిద్యావివర్తచాతుర్వర్ణ్యసృష్టిప్రకటనార్థం తదేతద్బ్రహ్మేత్యస్మాత్ప్రాక్తనం వాక్యమిత్యాకాఙ్క్షాపూర్వకమాహ —
కిం పునరితి ।
బ్రహ్మ వా ఇదమిత్యాదివాక్యమిదమా పరామృశ్యతే ।
వర్ణానేవ విశినష్టి —
యన్నిమిత్తేతి ।
యైర్నిమిత్తైర్బ్రాహ్మణ్యాదిభిః సంబద్ధేషు కర్మస్వయమవిద్వానధికృతః పశురివ సంసరతీతి పశునిదర్శనశ్రుతౌ ప్రసిద్ధం తాని నిమిత్తాని దర్శయితుముత్తరం వాక్యం ప్రవృత్తమిత్యర్థః ।
అథేత్యభ్యమన్థదిత్యత్రానుగ్రాహకదేవతాసర్గం ప్రక్రమ్యాగ్నేరేవ సృష్టిరుక్తా నేన్ద్రాదీనామత్ర త్వవిద్యాం ప్రస్తుత్య తేషాం సోచ్యతే తత్ర కః శ్రుతేరభిప్రాయస్తత్రాఽఽహ —
ఎతస్యేతి ।
పూర్వమగ్నిసర్గానన్తరమిన్ద్రాదిసర్గో వాచ్యోఽపి నోక్తః ఫలాభావాత్ । ఇహ త్వవిదుషస్తత్కార్యవర్ణాద్యభిమానినః కర్మాధికృతిరిత్యేతస్యార్థస్య ప్రదర్శనార్థం తదావిద్యత్వవివక్షయా స వ్యుత్పాద్యత ఇత్యర్థః ।
అగ్నిసర్గోఽపి తర్హి తద్వదత్రైవ వాచ్యో విశేషాభావాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అగ్నేస్త్వితి ।
ప్రజాపతేః సృష్టిపూర్తయే చేదగ్నిసృష్టిస్తత్రోక్తా హతేన్ద్రాదిసర్గోఽపి తత్రైవ వాచ్యోఽన్యథా తదపూర్తేరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అయఞ్చేతి ।
తర్హి తత్రోక్తస్య కస్మాదత్రోక్తిః పునరుక్తేరిత్యాశఙ్క్యైతస్యైవార్థస్యేత్యత్రోక్తం స్మారయతి —
ఇహ త్వితి ।
సంగతిముక్త్వా వాక్యమాదాయ వ్యాచష్టే —
బ్రహ్మేతి ।
అగ్రే క్షాత్రాదిసర్గాత్పూర్వమితి యావత్ ।
వైశబ్దస్యావధారణార్థత్వం వదన్వాక్యార్థోక్తిపూర్వకమేకమిత్యస్యార్థమాహ —
ఇదమితి ।
ద్వితీయమేవకారం వ్యాచష్టే —
నాఽఽసీదితి ।
కథం తర్హి తస్య కర్మానుష్ఠానసామర్థ్యసిద్ధిరిత్యాశఙ్క్య సమనన్తరవాక్యం వ్యాచష్టే —
తత ఇతి ।
తదేవసృష్టమాకాఙ్క్షాద్వారా స్పష్టయతి —
కిం పునరితి ।
ఎకా చేత్క్షత్రజాతిః సృష్టా కథం తర్హి యాన్యేతానీతి బహూక్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ –
తద్వ్యక్తిభేదేనేతి ।
క్షత్రజాతేరేకత్వాత్కథం క్షత్రాణీతి బహువచనమిత్యాశఙ్క్య ‘జాత్యాఖ్యాయామేకస్మిన్బహువచనమన్యతరస్యామ్’(ప.సూ౧-౨-౫౮) ఇతి స్మృతిమాశ్రిత్యాఽఽహ —
జాతీతి ।
బహూక్తేగత్యన్తరమాహ —
వ్యక్తీతి ।
తాసాం బహుత్వాజ్జాతేశ్చ తదభేదాత్తత్రాపి భేదముపచర్య బహూక్తిరిత్యర్థః । క్షత్రాణీతి బహువచనమితి యావత్ ।
తేషాం విశేషతో గ్రహణం క్షత్రస్యోత్తమత్వం ఖ్యాపయితుమితి మన్వానః సన్నాహ —
కాని పునరిత్యాదినా ।
నను కిమితి దేవేషు క్షత్త్రసృష్టిరుచ్యతే బ్రాహ్మణస్య కర్మానుష్ఠానసామర్థ్యసిద్ధ్యర్థం మనుష్యేష్వేవ తత్సృష్టిరుపదేష్టవ్యేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తదన్వితి ।
తథాఽపి వివక్షితా సృష్టిర్ముఖతో వక్తవ్యేత్యాశఙ్క్యోపోద్ఘాతోఽయమిత్యాహ —
తదర్థ ఇతి ।
తస్మాదిత్యాది వ్యాచష్టే —
యస్మాదితి ।
క్షత్రస్య నియన్తృత్వవదుత్కర్షే హేత్వన్తరమాహ —
తస్మాదితి ।
బ్రహ్మేతి ప్రసిద్ధం బ్రాహ్మణ్యాఖ్యమితి యావత్ ।
ఉక్తమ్మేవ ప్రపఞ్చయతి —
రాజసూయేతి ।
ఆసన్ద్యాం మఞ్చికాయామ్ ।
క్షత్రే స్వకీయం యశః సమర్పయతో బ్రాహ్మణస్య నిష్కర్షమాశఙ్క్యాఽఽహ —
సైషేతి ।
తయోర్బ్రాహ్మణత్వస్య తుల్యత్వాత్కుతోఽవాన్తరభేదః క్షత్త్రమపి క్రతుకాలే బ్రాహ్మణ్యం ప్రాప్నోతీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
తస్మాదితి ।
క్షత్త్రస్య బ్రహ్మాభిభవే దోషశ్రవణాచ్చ తస్య తదపేక్షయా తద్గుణత్వమిత్యాహ —
యస్త్వితి ।
ప్రమాదాదపీతి వక్తుముశబ్దః । య ఉ ఎనం హినస్తీతి ప్రతీకగ్రహణం యస్తు పునరిత్యాదివ్యాఖ్యానమితి భేదః ।
ఈయసునస్తరబర్థస్య ప్రయోగే హేతుమాహ —
పూర్వమపీతి ।
బ్రాహ్మణాభిభవే పాపీయస్త్వమిత్యేతదుదాహరణేన బుద్ధావారోపయతి —
యథేతి ॥౧౧॥