ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ததே³தத்³ப்³ரஹ்ம க்ஷத்ரம் விட்ஶூத்³ரஸ்தத³க்³நிநைவ தே³வேஷு ப்³ரஹ்மாப⁴வத்³ப்³ராஹ்மணோ மநுஷ்யேஷு க்ஷத்ரியேண க்ஷத்ரியோ வைஶ்யேந வைஶ்ய: ஶூத்³ரேண ஶூத்³ரஸ்தஸ்மாத³க்³நாவேவ தே³வேஷு லோகமிச்ச²ந்தே ப்³ராஹ்மணே மநுஷ்யேஷ்வேதாப்⁴யாம் ஹி ரூபாப்⁴யாம் ப்³ரஹ்மாப⁴வத் । அத² யோ ஹ வா அஸ்மால்லோகாத்ஸ்வம் லோகமத்³ருஷ்ட்வா ப்ரைதி ஸ ஏநமவிதி³தோ ந பு⁴நக்தி யதா² வேதோ³ வாநநூக்தோ(அ)ந்யத்³வா கர்மாக்ருதம் யதி³ஹ வா அப்யநேவம்விந்மஹத்புண்யம் கர்ம கரோதி தத்³தா⁴ஸ்யாந்தத: க்ஷீயத ஏவாத்மாநமேவ லோகமுபாஸீத ஸ ய ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸ்தே ந ஹாஸ்ய கர்ம க்ஷீயதே । அஸ்மாத்³த்⁴யேவாத்மநோ யத்³யத்காமயதே தத்தத்ஸ்ருஜதே ॥ 15 ॥
ஸ்வாத்மலோகோபாஸகஸ்ய விது³ஷோ வித்³யாஸம்யோகா³த் கர்மைவ ந க்ஷீயத இத்யபரே வர்ணயந்தி ; லோகஶப்³தா³ர்த²ம் ச கர்மஸமவாயிநம் த்³விதா⁴ பரிகல்பயந்தி கில — ஏகோ வ்யாக்ருதாவஸ்த²: கர்மாஶ்ரயோ லோகோ ஹைரண்யக³ர்பா⁴க்²ய:, தம் கர்மஸமவாயிநம் லோகம் வ்யாக்ருதம் பரிச்சி²ந்நம் ய உபாஸ்தே, தஸ்ய கில பரிச்சி²ந்நகர்மாத்மத³ர்ஶிந: கர்ம க்ஷீயதே ; தமேவ கர்மஸமவாயிநம் லோகமவ்யாக்ருதாவஸ்த²ம் காரணரூபமாபாத்³ய யஸ்தூபாஸ்தே, தஸ்யாபரிச்சி²ந்நகர்மாத்மத³ர்ஶித்வாத்தஸ்ய கர்ம ந க்ஷீயத இதி । ப⁴வதீயம் ஶோப⁴நா கல்பநா, ந து ஶ்ரௌதீ, ஸ்வலோகஶப்³தே³ந ப்ரக்ருதஸ்ய பரமாத்மநோ(அ)பி⁴ஹிதத்வாத் , ஸ்வம் லோகமிதி ப்ரஸ்துத்ய ஸ்வஶப்³த³ம் விஹாய ஆத்மஶப்³த³ப்ரக்ஷேபேண புநஸ்தஸ்யைவ ப்ரதிநிர்தே³ஶாத் — ஆத்மாநமேவ லோகமுபாஸீதேதி ; தத்ர கர்மஸமவாயிலோககல்பநாயா அநவஸர ஏவ । பரேண ச கேவலவித்³யாவிஷயேண விஶேஷணாத் — ‘கிம் ப்ரஜயா கரிஷ்யாமோ யேஷாம் நோ(அ)யமாத்மாயம் லோக:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 22) இதி ; புத்ரகர்மாபரவித்³யாக்ருதேப்⁴யோ ஹி லோகேப்⁴யோ விஶிநஷ்டி — அயமாத்மா நோ லோக இதி, ‘ந ஹாஸ்ய கேநசந கர்மணா லோகோ மீயத ஏஷோ(அ)ஸ்ய பரமோ லோக:’ (கௌ. உ. 3 । 1) இதி ச । தை: ஸவிஶேஷணை: அஸ்யைகவாக்யதா யுக்தா, இஹாபி ஸ்வம் லோகமிதி விஶேஷணத³ர்ஶநாத் । அஸ்மாத்காமயத இத்யயுக்தமிதி சேத் — இஹ ஸ்வோ லோக: பரமாத்மா ; தது³பாஸநாத்ஸ ஏவ ப⁴வதீதி ஸ்தி²தே, யத்³யத்காமயதே தத்தத³ஸ்மாதா³த்மந: ஸ்ருஜத இதி

ஆத்மாநமித்யாதி³ கேவலஜ்ஞாநாந்முக்திரித்யேவம்பரதயா வ்யாக்²யாதம் ஸம்ப்ரதி தத்ர ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சவ்யாக்²யாமுத்தா²பயதி —

ஸ்வாத்மேதி ।

ஆத்மலோகோபாஸகஸ்ய கர்மாபா⁴வே கத²ம் தத³க்ஷயவாசோயுக்திரித்யாஶங்க்ய கர்மாபா⁴வஸ்யாஸித்³தி⁴மபி⁴ஸந்தா⁴ய கர்மஸாத்⁴யம் லோகம் வ்யாக்ருதாவ்யாக்ருதரூபேண பி⁴நத்தி —

லோகஶப்³தா³ர்த²ஞ்சேதி ।

ஔத்ப்ரேக்ஷிகீ கல்பநா ந து ஶ்ரௌதீதி வக்தும் கிலேத்யுக்தம் । தத்ரா(அ)(அ)த்³யம் லோகஶப்³தா³ர்த²மநூத்³ய தது³பாஸகஸ்ய தோ³ஷமாஹ —

ஏக இதி ।

பரிச்சி²ந்ந: கர்மாத்மா தத்ஸாத்⁴யோ வ்யாக்ருதாவஸ்தோ² லோகஸ்தஸ்மிந்நஹங்க்³ரஹோபாஸகஸ்யேதி யாவத் । கிலஶப்³த³ஸ்து பூர்வவத் ।

த்³விதீயம் லோகஶப்³தா³ர்த²மநூத்³ய தது³பாஸகஸ்ய லாப⁴ம் த³ர்ஶயதி —

தமேவேதி ।

யதா² குண்ட³லாதே³ரந்தர்ப³ஹிரந்வேஷணே ஸுவர்ணாதிரிக்தரூபாநுபலம்பா⁴த்தத்³ரூபேணாஸ்ய நித்யத்வம் ததா² கர்மஸாத்⁴யம் ஹிரண்யமர்கா³தி³லோகம் கார்யத்வாத³வ்யாக்ருதம் காரணமேவேத்யங்கீ³க்ருத்ய யஸ்தஸ்மிந்நஹம்பு³த்³த்⁴யோபாஸ்யே தஸ்யாபரிச்சி²ந்நகர்மஸாத்⁴யலோகாத்மோபாஸகத்வாத்³ப்³ரஹ்மவித்த்வம் கர்மித்வம் ச க⁴டதே தஸ்ய க²ல்வாத்மைவ கர்ம தேந தஸ்ய தந்ந க்ஷீயதே । ய: புநரத்³வைதாவஸ்தா²முபாஸ்தே தஸ்யா(அ)(அ)த்மைவ கர்ம ப⁴வதீதி ஹி ப⁴ர்த்ருப்ரபஞ்சைருக்தமித்யர்த²: ।

ஆத்மாநமித்யாதி³ஸமுச்சயபரமிதி ப்ராப்தம் பக்ஷம் ப்ரத்யாஹ —

ப⁴வதீதி ।

ஶ்ரௌதத்வாபா⁴வே ஹேதுமாஹ —

ஸ்வலோகேதி ।

ஸ்வம் லோகமத்³ருஷ்ட்வேத்யத்ர ஸ்வலோகஶப்³தே³ந பரஸ்ய ப்ரக்ருதஸ்யா(அ)த்மாநமேவேத்யத்ர ப்ரக்ருதஹாநாப்ரக்ருதப்ரக்ரியாபரிஹாரார்த²முக்தத்வாந்நாத்ர லோகத்³வைவித்³யகல்பநா யுக்தேத்யர்த²: ।

லோகஶப்³தே³நாத்ர பரமாத்மபரிக்³ரஹே ஹேத்வந்தரமாஹ —

ஸ்வம் லோகமிதீதி ।

யதா² லோகஸ்ய ஸ்வஶப்³தா³ர்தோ² விஶேஷணம் ததா²(அ)(அ)த்மாநமித்யத்ர ஸ்வஶப்³த³பர்யாயாத்மஶப்³தா³ர்த²ஸ்தஸ்ய விஶேஷணம் த்³ருஶ்யதே ந ச கர்மப²லஸ்ய முக்த்யமாத்மத்வமதோ லோகஶப்³தோ³(அ)த்ர பரமாத்மைவேத்யர்த²: ।

ப்ரகரணாத்³விஶேஷணாச்ச ஸித்³த⁴மர்த²ம் த³ர்ஶயதி —

தத்ரேதி ।

பரஸ்யைவ லோகஶப்³தா³ர்த²த்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

பரேணேதி ।

உக்தமேவ ப்ரபஞ்சயதி —

புத்ரேதி ।

அத² பரேஷு வாக்யேஷு பரமாத்மா லோகஶப்³தா³ர்த²: ப்ரக்ருதே து கர்மப²லமிதி வ்யவஸ்தே²தி சேந்நைவமேகவாக்யத்வஸம்ப⁴வே தத்³பே⁴த³ஸ்யாந்யாய்யத்வாதி³த்யாஹ —

தைரிதி ।

ஏகவாக்யத்வஸம்பா⁴வநாமேவ த³ர்ஶயதி —

இஹாபீதி ।

யதோ²த்தரத்ரா(அ)(அ)த்மாதி³ஶப்³தே³ந லோகோ விஶேஷிஸ்ததா²(அ)(அ)த்மாநமித்யத்ராப்யாத்மஶப்³தே³ந விஶேஷ்யதே । பூர்வவாக்யே ச ஸ்வம் லோகமத்³ருஷ்ட்வேதி ஸ்வஶப்³தே³நா(அ)(அ)த்மவாசிநா தஸ்ய விஶேஷணம் த்³ருஶ்யதே । ததா² ச பூர்வாபராலோசநாயாமேகவாக்யத்வஸித்³தி⁴ரித்யர்த²: ।

ப்ரகரணேந தஸ்ய லோகஶப்³தா³ர்த²த்வமயுக்தம் லிங்க³விரோதா⁴தி³தி சோத³யதி —

அஸ்மாதி³தி ।

ததே³வ விவ்ருணோதி —

இஹேத்யாதி³நா ।