వాక్యాన్తరమాదాయ వ్యాఖ్యాతుం పాతనికాఙ్కరోతి —
ఆత్మైవేత్యాదినా ।
కర్మైవ బన్ధనం తత్రాధికారోఽనుష్ఠానం తస్మిన్నితి యావత్ । విద్యాధికారస్తదుపాయై శ్రవణాదౌ ప్రవృత్తిస్తత్రేత్యర్థః ।
యథోక్తాధికారిణో దేవాదిభీ రక్షణం ప్రవృత్తిమార్గే నియమేన ప్రవర్తకమితి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
ఉక్తమఙ్గీకరోతి —
బాఢమితి ।
తర్హి ప్రవర్తకాన్తరం న వక్తవ్యం తత్రాఽఽహ —
కర్మాధికారేతి ।
కర్మస్వధికారేణ స్వగోచరత్వం ప్రాప్తానేవ దేవాదయోఽపి రక్షన్తి న సర్వాశ్రమసాధారణం బ్రహ్మచారిణమతోఽస్య కర్మమార్గే ప్రవృత్తౌ దేవాదిరక్షణస్యాహేతుత్వాద్బ్రహ్మచారిణో నివృత్తిం త్యక్త్వా ప్రవృత్తిపక్షపాతే కారణం వాచ్యమిత్యర్థః ।
మనుష్యమాత్రం కర్మణ్యేవ బలాత్ప్రవర్తయన్తి తేషామచిన్త్యశక్తిత్వాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అన్యథేతి ।
స్వగోచరారూఢానేవేత్యేవకారస్య వ్యావర్త్యం కీర్తయతి —
న త్వితి ।
విశిష్టాధికారో గృహస్థానుష్ఠేయకర్మసు గృహస్థత్వేన స్వామిత్వం తేన దేవగోచరతామప్రాప్తమిత్యర్థః ।
దేవాదిరక్షణస్యాకారణత్వే ఫలితమాహ —
తస్మాదితి ।
ప్రత్యగవిద్యా యథోక్తాధికారిణో నియమేన ప్రవృత్త్యనురాగే హేతురితి శఙ్కతే —
నన్వితి ।
తదేవ స్ఫుటయతి —
అవిద్వానితి ।
తస్యాః స్వరూపేణ ప్రవర్తకత్వం దూషయతి —
సాఽపీతి ।
అవిద్యాయస్తర్హి ప్రవృత్త్యన్వయవ్యతిరేకౌ కథమిత్యాశఙ్క్య కారణకారణత్వేనేత్యాహ —
ప్రవర్తకేతి ।
సత్యన్యస్మిన్కారణేఽకారణమేవావిద్యా ప్రవృత్తేరితి చేత్తత్రాఽఽహ —
ఎవం తర్హీతి ।
ఉత్తరవాక్యముత్తరత్వేనావతార్య తస్మిన్వివక్షితం ప్రవర్తకం సంక్షిపతి —
తదిహాభిధీయత ఇతి ।
తత్రార్థతః శ్రుత్యన్తరం సంవాదయతి —
స్వాభావిక్యామితి ।
తత్రైవ భగవతః సమ్మతిమాహ —
స్మృతౌ చేతి ।
’అథ కేన ప్రయుక్తోఽయమ్’ ఇత్యాదిప్రశ్నస్యోత్తరమ్ –
‘కామ ఎష క్రోధ ఎష రజోగుణసముద్భవః’(భ. గీ. ౩ । ౩౭) ఇత్యాది ।
’అకామతః క్రియా కాచిద్దృశ్యతే నేహ కస్యచిత్ ।
యద్యద్ధి కురుతే జన్తుస్తత్తత్కామస్య చేష్టితమ్’ ॥
ఇతి వాక్యమాశ్రిత్యాఽఽహ —
మానవే చేతి ।
దర్శితమితి శేషః ।
ఉక్తేఽర్థే తృతీయాధ్యాయశేషమపి ప్రమాణయతి —
స ఎషోఽర్థ ఇతి ॥౧౬॥