ஆத்மைவேத³மக்³ர ஆஸீத் । ஆத்மைவ — ஸ்வாபா⁴விக: அவித்³வாந் கார்யகரணஸங்கா⁴தலக்ஷணோ வர்ணீ அக்³ரே ப்ராக்³தா³ரஸம்ப³ந்தா⁴த் ஆத்மேத்யபி⁴தீ⁴யதே ; தஸ்மாதா³த்மந: ப்ருத²க்³பூ⁴தம் காம்யமாநம் ஜாயாதி³பே⁴த³ரூபம் நாஸீத் ; ஸ ஏவைக ஆஸீத் — ஜாயாத்³யேஷணாபீ³ஜபூ⁴தாவித்³யாவாநேக ஏவாஸீத் । ஸ்வாபா⁴விக்யா ஸ்வாத்மநி கர்த்ராதி³காரகக்ரியாப²லாத்மகதாத்⁴யாரோபலக்ஷணயா அவித்³யாவாஸநயா வாஸித: ஸ: அகாமயத காமிதவாந் । கத²ம் ? ஜாயா கர்மாதி⁴காரஹேதுபூ⁴தா மே மம கர்து: ஸ்யாத் ; தயா விநா அஹமநதி⁴க்ருத ஏவ கர்மணி ; அத: கர்மாதி⁴காரஸம்பத்தயே ப⁴வேஜ்ஜாயா ; அதா²ஹம் ப்ரஜாயேய ப்ரஜாரூபேணாஹமேவோத்பத்³யேய ; அத² வித்தம் மே ஸ்யாத் கர்மஸாத⁴நம் க³வாதி³லக்ஷணம் ; அதா²ஹமப்⁴யுத³யநி:ஶ்ரேயஸஸாத⁴நம் கர்ம குர்வீய — யேநாஹமந்ருணீ பூ⁴த்வா தே³வாதீ³நாம் லோகாந்ப்ராப்நுயாம் , தத்கர்ம குர்வீய, காம்யாநி ச புத்ரவித்தஸ்வர்கா³தி³ஸாத⁴நாநி ஏதாவாந்வை காம: ஏதாவத்³விஷயபரிச்சி²ந்ந இத்யர்த²: ; ஏதாவாநேவ ஹி காமயிதவ்யோ விஷய: - யது³த ஜாயாபுத்ரவித்தகர்மாணி ஸாத⁴நலக்ஷணைஷணா, லோகாஶ்ச த்ரய: — மநுஷ்யலோக: பித்ருலோகோ தே³வலோக இதி — ப²லபூ⁴தா: ஸாத⁴நைஷணாயாஶ்சாஸ்யா: ; தத³ர்தா² ஹி ஜாயாபுத்ரவித்தகர்மலக்ஷணா ஸாத⁴நைஷணா ; தஸ்மாத் ஸா ஏகைவ ஏஷணா, யா லோகைஷணா ; ஸா ஏகைவ ஸதீ ஏஷணா ஸாத⁴நாபேக்ஷேதி த்³விதா⁴ ; அதோ(அ)வதா⁴ரயிஷ்யதி ‘உபே⁴ ஹ்யேதே ஏஷணே ஏவ’ (ப்³ரு. உ. 3 । 5 । 1) இதி । ப²லார்த²த்வாத்ஸர்வாரம்ப⁴ஸ்ய லோகைஷணா அர்த²ப்ராப்தா உக்தைவேதி — ஏதாவாந்வை ஏதாவாநேவ காம இதி அவத்⁴ரியதே ; போ⁴ஜநே(அ)பி⁴ஹிதே த்ருப்திர்ந ஹி ப்ருத²க³பி⁴தே⁴யா, தத³ர்த²த்வாத்³போ⁴ஜநஸ்ய । தே ஏதே ஏஷணே ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணே காம:, யேந ப்ரயுக்த: அவித்³வாந் அவஶ ஏவ கோஶகாரவத் ஆத்மாநம் வேஷ்டயதி — கர்மமார்க³ ஏவாத்மாநம் ப்ரணித³த⁴த் ப³ஹிர்முகீ²பூ⁴த: ந ஸ்வம் லோகம் ப்ரதிஜாநாதி ; ததா² ச தைத்திரீயகே — ‘அக்³நிமுக்³தோ⁴ ஹைவ தூ⁴மதாந்த: ஸ்வம் லோகம் ந ப்ரதிஜாநாதி’ (தை. ப்³ரா. 3 । 10 । 11) இதி । கத²ம் புநரேதாவத்த்வமவதா⁴ர்யதே காமாநாம் , அநந்தத்வாத் ; அநந்தா ஹி காமா: — இத்யேததா³ஶங்க்ய ஹேதுமாஹ — யஸ்மாத் — ந - இச்ச²ந் - சந — இச்ச²ந்நபி, அத: அஸ்மாத்ப²லஸாத⁴நலக்ஷணாத் , பூ⁴ய: அதி⁴கதரம் , ந விந்தே³த் ந லபே⁴த ; ந ஹி லோகே ப²லஸாத⁴நவ்யதிரிக்தம் த்³ருஷ்டமத்³ருஷ்டம் வா லப்³த⁴வ்யமஸ்தி ; லப்³த⁴வ்யவிஷயோ ஹி காம: ; தஸ்ய சைதத்³வ்யதிரேகேணாபா⁴வாத்³யுக்தம் வக்தும் — ஏதாவாந்வை காம இதி । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — த்³ருஷ்டார்த²மத்³ருஷ்டார்த²ம் வா ஸாத்⁴யஸாத⁴நலக்ஷணம் அவித்³யாவத்புருஷாதி⁴காரவிஷயம் ஏஷணாத்³வயம் காம: ; அதோ(அ)ஸ்மாத்³விது³ஷா வ்யுத்தா²தவ்யமிதி । யஸ்மாத் ஏவமவித்³வாநநாத்மகாமீ பூர்வ: காமயாமாஸ, ததா² பூர்வதரோ(அ)பி ; ஏஷா லோகஸ்தி²தி: ; ப்ரஜாபதேஶ்சைவமேஷ ஸர்க³ ஆஸீத் — ஸோ(அ)பி³பே⁴த³வித்³யயா, தத: காமப்ரயுக்த: ஏகாக்யரமமாணோ(அ)ரத்யுபகா⁴தாய ஸ்த்ரியமைச்ச²த் , தாம் ஸமப⁴வத் , தத: ஸர்கோ³(அ)யமாஸீதி³தி ஹி உக்தம் — தஸ்மாத் தத்ஸ்ருஷ்டௌ ஏதர்ஹி ஏதஸ்மிந்நபி காலே ஏகாகீ ஸந் ப்ராக்³தா³ரக்ரியாத: காமயதே — ஜாயா மே ஸ்யாத் , அத² ப்ரஜாயேய, அத² வித்தம் மே ஸ்யாத் , அத² கர்ம குர்வீயேத்யுக்தார்த²ம் வாக்யம் । ஸ: — ஏவம் காமயமாந: ஸம்பாத³யம்ஶ்ச ஜாயாதீ³ந் யாவத் ஸ: ஏதேஷாம் யதோ²க்தாநாம் ஜாயாதீ³நாம் ஏகைகமபி ந ப்ராப்நோதி, அக்ருத்ஸ்ந: அஸம்பூர்ணோ(அ)ஹம் இத்யேவ தாவத் ஆத்மாநம் மந்யதே ; பாரிஶேஷ்யாத்ஸமஸ்தாநேவைதாந்ஸம்பாத³யதி யதா³, ததா³ தஸ்ய க்ருத்ஸ்நதா । யதா³ து ந ஶக்நோதி க்ருத்ஸ்நதாம் ஸம்பாத³யிதும் ததா³ அஸ்ய க்ருத்ஸ்நத்வஸம்பாத³நாய ஆஹ — தஸ்யோ தஸ்ய அக்ருத்ஸ்நத்வாபி⁴மாநிந: க்ருத்ஸ்நதேயம் ஏவம் ப⁴வதி ; கத²ம் ? அயம் கார்யகரணஸங்கா⁴த: ப்ரவிப⁴ஜ்யதே ; தத்ர மநோ(அ)நுவ்ருத்தி ஹி இதரத்ஸர்வம் கார்யகரணஜாதமிதி மந: ப்ரதா⁴நத்வாத் ஆத்மேவ ஆத்மா — யதா² ஜாயாதீ³நாம் குடும்ப³பதிராத்மேவ தத³நுகாரித்வாஜ்ஜாயாதி³சதுஷ்டயஸ்ய, ஏவமிஹாபி மந ஆத்மா பரிகல்ப்யதே க்ருத்ஸ்நதாயை । ததா² வாக்³ஜாயா மநோ(அ)நுவ்ருத்தித்வஸாமாந்யாத்³வாச: । வாகி³தி ஶப்³த³ஶ்சோத³நாதி³லக்ஷணோ மநஸா ஶ்ரோத்ரத்³வாரேண க்³ருஹ்யதே அவதா⁴ர்யதே ப்ரயுஜ்யதே சேதி மநஸோ ஜாயேவ வாக் । தாப்⁴யாம் ச வாங்மநஸாப்⁴யாம் ஜாயாபதிஸ்தா²நீயாப்⁴யாம் ப்ரஸூயதே ப்ராண: கர்மார்த²மிதி ப்ராண: ப்ரஜேவ । தத்ர ப்ராணசேஷ்டாதி³லக்ஷணம் கர்ம சக்ஷுர்த்³ருஷ்டவித்தஸாத்⁴யம் ப⁴வதீதி சக்ஷுர்மாநுஷம் வித்தம் ; தத் த்³விவித⁴ம் வித்தம் — மாநுஷம் இதரச்ச ; அதோ விஶிநஷ்டி இதரவித்தநிவ்ருத்த்யர்த²ம் மாநுஷமிதி ; க³வாதி³ ஹி மநுஷ்யஸம்ப³ந்தி⁴வித்தம் சக்ஷுர்க்³ராஹ்யம் கர்மஸாத⁴நம் ; தஸ்மாத்தத்ஸ்தா²நீயம் , தேந ஸம்ப³ந்தா⁴த் சக்ஷுர்மாநுஷம் வித்தம் ; சக்ஷுஷா ஹி யஸ்மாத் தந்மாநுஷம் வித்தம் விந்த³தே க³வாத்³யுபலப⁴த இத்யர்த²: । கிம் புநரிதரத்³வித்தம் ? ஶ்ரோத்ரம் தை³வம் — தே³வவிஷயத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய விஜ்ஞாநம் தை³வம் வித்தம் ; ததி³ஹ ஶ்ரோத்ரமேவ ஸம்பத்திவிஷயம் ; கஸ்மாத் ? ஶ்ரோத்ரேண ஹி யஸ்மாத் தத் தை³வம் வித்தம் விஜ்ஞாநம் ஶ்ருணோதி ; அத: ஶ்ரோத்ராதீ⁴நத்வாத்³விஜ்ஞாநஸ்ய ஶ்ரோத்ரமேவ ததி³தி । கிம் புநரேதைராத்மாதி³வித்தாந்தைரிஹ நிர்வர்த்யம் கர்மேத்யுச்யதே — ஆத்மைவ — ஆத்மேதி ஶரீரமுச்யதே ; கத²ம் புநராத்மா கர்மஸ்தா²நீய: ? அஸ்ய கர்மஹேதுத்வாத் । கத²ம் கர்மஹேதுத்வம் ? ஆத்மநா ஹி ஶரீரேண யத: கர்ம கரோதி । தஸ்ய அக்ருத்ஸ்நத்வாபி⁴மாநிந ஏவம் க்ருத்ஸ்நதா ஸம்பந்நா — யதா² பா³ஹ்யா ஜாயாதி³லக்ஷணா ஏவம் । தஸ்மாத்ஸ ஏஷ பாங்க்த: பஞ்சபி⁴ர்நிர்வ்ருத்த: பாங்க்த: யஜ்ஞ: த³ர்ஶநமாத்ரநிர்வ்ருத்த: அகர்மிணோ(அ)பி । கத²ம் புநரஸ்ய பஞ்சத்வஸம்பத்திமாத்ரேண யஜ்ஞத்வம் ? உச்யதே — யஸ்மாத் பா³ஹ்யோ(அ)பி யஜ்ஞ: பஶுபுருஷஸாத்⁴ய:, ஸ ச பஶு: புருஷஶ்ச பாங்க்த: ஏவ, யதோ²க்தமநஆதி³பஞ்சத்வயோகா³த் ; ததா³ஹ — பாங்க்த: பஶு: க³வாதி³:, பாங்க்த: புருஷ: — பஶுத்வே(அ)பி அதி⁴க்ருதத்வேநாஸ்ய விஶேஷ: புருஷஸ்யேதி ப்ருத²க்புருஷக்³ரஹணம் । கிம் ப³ஹுநா பாங்க்தமித³ம் ஸர்வம் கர்மஸாத⁴நம் ப²லம் ச, யதி³த³ம் கிஞ்ச யத்கிஞ்சிதி³த³ம் ஸர்வம் । ஏவம் பாங்க்தம் யஜ்ஞமாத்மாநம் ய: ஸம்பாத³யதி ஸ: ததி³த³ம் ஸர்வம் ஜக³த் ஆத்மத்வேந ஆப்நோதி — ய ஏவம் வேத³ ॥