ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಮೇಧಯಾ ತಪಸಾಜನಯತ್ಪಿತಾ । ಏಕಮಸ್ಯ ಸಾಧಾರಣಂ ದ್ವೇ ದೇವಾನಭಾಜಯತ್ । ತ್ರೀಣ್ಯಾತ್ಮನೇಽಕುರುತ ಪಶುಭ್ಯ ಏಕಂ ಪ್ರಾಯಚ್ಛತ್ । ತಸ್ಮಿನ್ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಂ ಯಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಿತಿ ಯಚ್ಚ ನ । ಕಸ್ಮಾತ್ತಾನಿ ನ ಕ್ಷೀಯಂತೇಽದ್ಯಮಾನಾನಿ ಸರ್ವದಾ । ಯೋ ವೈತಾಮಕ್ಷಿತಿಂ ವೇದ ಸೋಽನ್ನಮತ್ತಿ ಪ್ರತೀಕೇನ । ಸ ದೇವಾನಪಿಗಚ್ಛತಿ ಸ ಊರ್ಜಮುಪಜೀವತೀತಿ ಶ್ಲೋಕಾಃ ॥ ೧ ॥
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಮೇಧಯಾ । ಅವಿದ್ಯಾ ಪ್ರಸ್ತುತಾ ; ತತ್ರ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಅನ್ಯಾಂ ದೇವತಾಮುಪಾಸ್ತೇ ಅನ್ಯೋಽಸಾವನ್ಯೋಽಹಮಸ್ಮೀತಿ ; ಸಃ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಭಿಮಾನಃ ಕರ್ಮಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ನಿಯತೋ ಜುಹೋತ್ಯಾದಿಕರ್ಮಭಿಃ ಕಾಮಪ್ರಯುಕ್ತೋ ದೇವಾದೀನಾಮುಪಕುರ್ವನ್ ಸರ್ವೇಷಾಂ ಭೂತಾನಾಂ ಲೋಕ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಯಥಾ ಚ ಸ್ವಕರ್ಮಭಿರೇಕೈಕೇನ ಸರ್ವೈರ್ಭೂತೈರಸೌ ಲೋಕೋ ಭೋಜ್ಯತ್ವೇನ ಸೃಷ್ಟಃ, ಏವಮಸಾವಪಿ ಜುಹೋತ್ಯಾದಿಪಾಂಕ್ತಕರ್ಮಭಿಃ ಸರ್ವಾಣಿ ಭೂತಾನಿ ಸರ್ವಂ ಚ ಜಗತ್ ಆತ್ಮಭೋಜ್ಯತ್ವೇನಾಸೃಜತ ; ಏವಮ್ ಏಕೈಕಃ ಸ್ವಕರ್ಮವಿದ್ಯಾನುರೂಪ್ಯೇಣ ಸರ್ವಸ್ಯ ಜಗತೋ ಭೋಕ್ತಾ ಭೋಜ್ಯಂ ಚ, ಸರ್ವಸ್ಯ ಸರ್ವಃ ಕರ್ತಾ ಕಾರ್ಯಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಏತದೇವ ಚ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಕರಣೇ ಮಧುವಿದ್ಯಾಯಾಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಃ — ಸರ್ವಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಂ ಮಧ್ವಿತಿ ಆತ್ಮೈಕತ್ವವಿಜ್ಞಾನಾರ್ಥಮ್ । ಯದಸೌ ಜುಹೋತ್ಯಾದಿನಾ ಪಾಂಕ್ತೇನ ಕಾಮ್ಯೇನ ಕರ್ಮಣಾ ಆತ್ಮಭೋಜ್ಯತ್ವೇನ ಜಗದಸೃಜತ ವಿಜ್ಞಾನೇನ ಚ, ತಜ್ಜಗತ್ಸರ್ವಂ ಸಪ್ತಧಾ ಪ್ರವಿಭಜ್ಯಮಾನಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣತ್ವೇನ ಸಪ್ತಾನ್ನಾನ್ಯುಚ್ಯಂತೇ, ಭೋಜ್ಯತ್ವಾತ್ ; ತೇನಾಸೌ ಪಿತಾ ತೇಷಾಮನ್ನಾನಾಮ್ । ಏತೇಷಾಮನ್ನಾನಾಂ ಸವಿನಿಯೋಗಾನಾಂ ಸೂತ್ರಭೂತಾಃ ಸಂಕ್ಷೇಪತಃ ಪ್ರಕಾಶಕತ್ವಾತ್ ಇಮೇ ಮಂತ್ರಾಃ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಂ ಕೀರ್ತಯತಿ —

ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತತ್ರೇತ್ಯತಿಕ್ರಾಂತಬ್ರಾಹ್ಮಣೋಕ್ತಿಃ । ಉಪಾಸ್ತಿಶಬ್ದಿತಂ ಭೇದದರ್ಶನಮವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಮನೇನಾನೂದ್ಯ ನ ಸ ವೇದೇತಿ ತದ್ಧೇತುರವಿದ್ಯಾ ಪೂರ್ವತ್ರ ಪ್ರಸ್ತುತೇತಿ ಯೋಜನಾ ।

ಅಥೋ ಅಯಮಿತ್ಯತ್ರೋಕ್ತಮನುವದತಿ —

ಸವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಭಿಮಾನ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮೈವೇದಮಗ್ರ ಆಸೀದಿತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಕಾಮಪ್ರಯುಕ್ತ ಇತಿ ।

ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮವತಾರಯಿತುಮಪೇಕ್ಷಿತಂ ಪೂರಯತಿ —

ಯಥಾ ಚೇತಿ ।

ಗೃಹಿಣೋ ಜಗತಶ್ಚ ಪರಸ್ಪರಂ ಸ್ವಕರ್ಮೋಪಾರ್ಜಿತತ್ವಮೇಷ್ಟವ್ಯಮನ್ಯಥಾಽನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರಕತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಸೂತ್ರಸ್ಯೈವ ಜಗತ್ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾತಿಶಯವತ್ತ್ವಾನ್ನೇತರೇಷಾಂ ತದಭಾವಾದತ ಆಹ —

ಏವಮಿತಿ ।

ಪೂರ್ವಕಲ್ಪೀಯವಿಹಿತಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಜ್ಞಾನಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾತಾ ಸರ್ವೋ ಜಂತುರುತ್ತರಸರ್ಗಸ್ಯ ಪಿತೃತ್ವೇನಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತೋ ನ ತು ಪ್ರಜಾಪತಿರೇವೇತ್ಯುಕ್ತಮರ್ಥಂ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ಯಾಽಽಹ —

ಸರ್ವಸ್ಯೇತಿ ।

ಸರ್ವಸ್ಯ ಮಿಥೋ ಹೇತುಹೇತುಮತ್ತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —

ಏತದೇವೇತಿ ।

ಸರ್ವಸ್ಯಾನ್ಯೋನ್ಯಕಾರ್ಯಕಾರಣತ್ವೋಕ್ತ್ಯಾ ಕಲ್ಪಿತತ್ವವಚನಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಆತ್ಮೈಕತ್ವೇತಿ ।

ಏವಂ ಭೂಮಿಕಾಂ ಕೃತ್ವೋತ್ತರಬ್ರಾಹ್ಮಣತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಯದಸಾವಿತಿ ।

ಉಚ್ಯಂತೇ ಧ್ಯಾನಾರ್ಥಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಅನ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಃ —

ಭೋಜ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ।

ತೇನ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಭ್ಯಾಂ ಜನಕತ್ವೇನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮವತಾರ್ಯ ಮಂತ್ರಮವತಾರಯತಿ —

ಏತೇಷಾಮಿತಿ ॥೧॥