ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಮೇಧಯಾ ತಪಸಾಜನಯತ್ಪಿತೇತಿ ಮೇಧಯಾ ಹಿ ತಪಸಾಜನಯತ್ಪಿತಾ । ಏಕಮಸ್ಯ ಸಾಧಾರಣಮಿತೀದಮೇವಾಸ್ಯ ತತ್ಸಾಧಾರಣಮನ್ನಂ ಯದಿದಮದ್ಯತೇ । ಸ ಯ ಏತದುಪಾಸ್ತೇ ನ ಸ ಪಾಪ್ಮನೋ ವ್ಯಾವರ್ತತೇ ಮಿಶ್ರಂ ಹ್ಯೇತತ್ । ದ್ವೇ ದೇವಾನಭಾಜಯದಿತಿ ಹುತಂ ಚ ಪ್ರಹುತಂ ಚ ತಸ್ಮಾದ್ದೇವೇಭ್ಯೋ ಜುಹ್ವತಿ ಚ ಪ್ರ ಚ ಜುಹ್ವತ್ಯಥೋ ಆಹುರ್ದರ್ಶಪೂರ್ಣಮಾಸಾವಿತಿ ತಸ್ಮಾನ್ನೇಷ್ಟಿಯಾಜುಕಃ ಸ್ಯಾತ್ । ಪಶುಭ್ಯ ಏಕಂ ಪ್ರಾಯಚ್ಛದಿತಿ ತತ್ಪಯಃ । ಪಯೋ ಹ್ಯೇವಾಗ್ರೇ ಮನುಷ್ಯಾಶ್ಚ ಪಶವಶ್ಚೋಪಜೀವಂತಿ ತಸ್ಮಾತ್ಕುಮಾರಂ ಜಾತಂ ಘೃತಂ ವೈ ವಾಗ್ರೇ ಪ್ರತಿಲೇಹಯಂತಿ ಸ್ತನಂ ವಾನುಧಾಪಯಂತ್ಯಥ ವತ್ಸಂ ಜಾತಮಾಹುರತೃಣಾದ ಇತಿ । ತಸ್ಮಿನ್ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಂ ಯಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಿತಿ ಯಚ್ಚ ನೇತಿ ಪಯಸಿ ಹೀದಂ ಸರ್ವಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಂ ಯಚ್ಚ ಪ್ರಾಣಿತಿ ಯಚ್ಚ ನ । ತದ್ಯದಿದಮಾಹುಃ ಸಂವತ್ಸರಂ ಪಯಸಾ ಜುಹ್ವದಪ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಂ ಜಯತೀತಿ ನ ತಥಾ ವಿದ್ಯಾದ್ಯದಹರೇವ ಜುಹೋತಿ ತದಹಃ ಪುನರ್ಮೃತ್ಯುಮಪಜಯತ್ಯೇವಂ ವಿದ್ವಾನ್ಸರ್ವಂ ಹಿ ದೇವೇಭ್ಯೋಽನ್ನಾದ್ಯಂ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ । ಕಸ್ಮಾತ್ತಾನಿ ನ ಕ್ಷೀಯಂತೇಽದ್ಯಮಾನಾನಿ ಸರ್ವದೇತಿ ಪುರುಷೋ ವಾ ಅಕ್ಷಿತಿಃ ಸ ಹೀದಮನ್ನಂ ಪುನಃ ಪುನರ್ಜನಯತೇ । ಯೋ ವೈತಾಮಕ್ಷಿತಿಂ ವೇದೇತಿ ಪುರುಷೋ ವಾ ಅಕ್ಷಿತಿಃ ಸ ಹೀದಮನ್ನಂ ಧಿಯಾ ಧಿಯಾ ಜನಯತೇ ಕರ್ಮಭಿರ್ಯದ್ಧೈತನ್ನ ಕುರ್ಯಾತ್ಕ್ಷೀಯೇತ ಹ ಸೋಽನ್ನಮತ್ತಿ ಪ್ರತೀಕೇನೇತಿ ಮುಖಂ ಪ್ರತೀಕಂ ಮುಖೇನೇತ್ಯೇತತ್ । ಸ ದೇವಾನಪಿಗಚ್ಛತಿ ಸ ಊರ್ಜಮುಪಜೀವತೀತಿ ಪ್ರಶಂಸಾ ॥ ೨ ॥
ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ — ಯತ್ ಅಜನಯದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣಮ್ ; ಮೇಧಯಾ ಪ್ರಜ್ಞಯಾ ವಿಜ್ಞಾನೇನ ತಪಸಾ ಚ ಕರ್ಮಣಾ ; ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೀ ಏವ ಹಿ ಮೇಧಾತಪಃಶಬ್ದವಾಚ್ಯೇ, ತಯೋಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ ; ನೇತರೇ ಮೇಧಾತಪಸೀ, ಅಪ್ರಕರಣಾತ್ ; ಪಾಂಕ್ತಂ ಹಿ ಕರ್ಮ ಜಾಯಾದಿಸಾಧನಮ್ ; ‘ಯ ಏವಂ ವೇದ’ ಇತಿ ಚ ಅನಂತರಮೇವ ಜ್ಞಾನಂ ಪ್ರಕೃತಮ್ ; ತಸ್ಮಾನ್ನ ಪ್ರಸಿದ್ಧಯೋರ್ಮೇಧಾತಪಸೋರಾಶಂಕಾ ಕಾರ್ಯಾ ; ಅತಃ ಯಾನಿ ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಭ್ಯಾಂ ಜನಿತವಾನ್ಪಿತಾ, ತಾನಿ ಪ್ರಕಾಶಯಿಷ್ಯಾಮ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಃ । ತತ್ರ ಮಂತ್ರಾಣಾಮರ್ಥಃ ತಿರೋಹಿತತ್ವಾತ್ಪ್ರಾಯೇಣ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯೋ ಭವತೀತಿ ತದರ್ಥವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ ಪ್ರವರ್ತತೇ । ತತ್ರ ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನಿ ಮೇಧಯಾ ತಪಸಾಜನಯತ್ಪಿತೇತ್ಯಸ್ಯ ಕೋಽರ್ಥಃ ? ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿ — ಹಿ - ಶಬ್ದೇನೈವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥಾವದ್ಯೋತಕೇನ ; ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಹ್ಯಸ್ಯ ಮಂತ್ರಸ್ಯಾರ್ಥ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಯದಜನಯದಿತಿ ಚ ಅನುವಾದಸ್ವರೂಪೇಣ ಮಂತ್ರೇಣ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತೈವ ಪ್ರಕಾಶಿತಾ ; ಅತಃ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್ ಅವಿಶಂಕಯೈವಾಹ — ಮೇಧಯಾ ಹಿ ತಪಸಾಜನಯತ್ಪಿತೇತಿ ॥

ತತ್ರಾಽಽದ್ಯಮಂತ್ರಭಾಗಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತಿ ।

ಅಜನಯದಿತಿ ಕ್ರಿಯಾಯಾ ವಿಶೇಷಣಂ ಯದಿತಿ ಪದಮ್ । ತಥಾ ಚ ತದ್ಯುಕ್ತಂ ಪಿತೃತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಗ್ರಂಥಾರ್ಥಧಾರಣಶಕ್ತಿರ್ಮೇಧಾ । ಕೃಚ್ಛ್ರಚಾಂದ್ರಾಯಣಾದಿ ತಪಃ ।

ತೇ ಕಸ್ಮಾದತ್ರ ನ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೀ ಇತಿ ।

ತಯೋಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಪಾಂಕ್ತಂ ಹೀತಿ ।

ಇತರಯೋರಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಹೇತೂಕೃತಮನೂದ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಪ್ರಕೃತತ್ವಮುಕ್ತಂ ಹೇತುಮಾದಾಯ ವಾಕ್ಯಂ ಪೂರಯತಿ —

ಅತ ಇತಿ ।

ಯತ್ಸಪ್ತಾನ್ನಾನೀತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಭಾಗಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣವಾಕ್ಯಸಮುದಾಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತ್ಮಕೋ ಗ್ರಂಥಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮೇಧಯಾ ಹೀತ್ಯಾದಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ತತ್ರ ಯದಿತಿ ।

ಪ್ರಕೃತಮಂತ್ರಸಮುದಾಯಃ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।

ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —

ಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ಹೀತಿ ।

ನ ಕೇವಲಂ ಹಿಶಬ್ದಾನ್ಮಂತ್ರಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ಕಿಂತು ಮಂತ್ರಸ್ವರೂಪಾಲೋಚನಾಯಾಮಪಿ ತತ್ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —

ಯದಿತಿ ।

ಮಂತ್ರಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವೇ ಮಂತ್ರಸ್ಯಾನುಗುಣತ್ವಂ ಹೇತೂಕೃತ್ಯ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಅತ ಇತಿ ।