బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
అథైతస్య ప్రాణస్యాపః శరీరం జ్యోతీరూపమసౌ చన్ద్రస్తద్యావానేవ ప్రాణస్తావత్య ఆపస్తావానసౌ చన్ద్రస్త ఎతే సర్వ ఎవ సమాః సర్వేఽనన్తాః స యో హైతానన్తవత ఉపాస్తేఽన్తవన్తం స లోకం జయత్యథ యో హైతాననన్తానుపాస్తేఽనన్తం స లోకం జయతి ॥ ౧౩ ॥
అథైతస్య ప్రకృతస్య ప్రాజాపత్యాన్నస్య ప్రాణస్య, న ప్రజోక్తస్య అనన్తరనిర్దిష్టస్య, ఆపః శరీరం కార్యం కరణాధారః ; పూర్వవత్ జ్యోతీరూపమసౌ చన్ద్రః ; తత్ర యావానేవ ప్రాణః యావత్పరిమాణః అధ్యాత్మాదిభేదేషు, తావద్వ్యాప్తిమత్య ఆపః తావత్పరిమాణాః ; తావానసౌ చన్ద్ర అబాధేయః తాస్వప్స్వనుప్రవిష్టః కరణభూతః అధ్యాత్మమధిభూతం చ తావద్వ్యాప్తిమానేవ । తాన్యేతాని పిత్రా పాఙ్క్తేన కర్మణా సృష్టాని త్రీణ్యన్నాని వాఙ్మనః ప్రాణాఖ్యాని ; అధ్యాత్మమధిభూతం చ జగత్సమస్తమ్ ఎతైర్వ్యాప్తమ్ ; నైతేభ్యోఽన్యదతిరిక్తం కిఞ్చిదస్తి కార్యాత్మకం కరణాత్మకం వా । సమస్తాని త్వేతాని ప్రజాపతిః త ఎతే వాఙ్మనఃప్రాణాః సర్వ ఎవ సమాః తుల్యాః వ్యాప్తిమన్తః యావత్ప్రాణిగోచరం సాధ్యాత్మాధిభూతం వ్యాప్య వ్యవస్థితాః ; అత ఎవానన్తా యావత్సంసారభావినో హి తే । న హి కార్యకరణప్రత్యాఖ్యానేన సంసారోఽవగమ్యతే ; కార్యకరణాత్మకా హి త ఇత్యుక్తమ్ । స యః కశ్చిత్ హ ఎతాన్ ప్రజాపతేరాత్మభూతాన్ అన్తవతః పరిచ్ఛిన్నాన్ అధ్యాత్మరూపేణ వా అధిభూతరూపేణ వా ఉపాస్తే, స చ తదుపాసనానురూపమేవ ఫలమ్ అన్తవన్తం లోకం జయతి, పరిచ్ఛిన్న ఎవ జాయతే, నైతేషామాత్మభూతో భవతీత్యర్థః । అథ పునః యః హ ఎతాననన్తాన్ సర్వాత్మకాన్ సర్వప్రాణ్యాత్మభూతాన్ అపరిచ్ఛిన్నాన్ ఉపాస్తే, సోఽనన్తమేవ లోకం జయతి ॥

ఆధిదైవికయోర్వాఙ్మనసయోర్విభూతినిర్దేశానన్తర్యమథేత్యుక్తమ్ । నన్వేతస్యేత్యేతచ్ఛబ్దేన ప్రజాత్వేనోక్తస్య ప్రాణస్య కిమితి న గ్రహణం తత్రాఽఽహ —

న ప్రజేతి ।

అన్నత్రయస్య సమప్రధానత్వేన ప్రకృతత్వాదేతచ్ఛబ్దేన ప్రధానపరామర్శోపపత్తౌ నాప్రధానం పరామృశ్యత ఇత్యర్థః । పూర్వవద్వాచో మనసశ్చ పృథివీ ద్యౌశ్చ శరీరం యథా తథేత్యర్థః ।

ద్వైరూప్యే ప్రాణస్యోక్తే వ్యాప్తిమవిశిష్టాం వ్యాచష్టే —

తత్రేతి ।

తావానిత్యాది ప్రతీకమాదాయ వ్యాచష్టే —

చన్ద్ర ఇతి ।

వాఙ్మనఃప్రాణానామాధిదైవికరూపేణోపాసనం విధాతుం వృత్తం కీర్తయతి —

తానీతి ।

ఎతేభ్యోఽతిరిక్తమధిష్ఠానమస్తీత్యాశఙ్క్య విశినష్టి —

కార్యాత్మకమితి ।

ప్రజాపతిరేతేభ్యోఽతిరిక్తోఽస్తీత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

సమస్తానీతి ।

సోపస్కరం వృత్తమనూద్య వాక్యమాదాయ వ్యాచష్టే —

త ఎత ఇతి ।

తుల్యాం వ్యాప్తిమేవ వ్యనక్తి —

యావదితి ।

తావదశేషం జగద్వ్యాప్యేతి యోజనా ।

తుల్యవ్యాప్తిమత్త్వముపజీవ్యాఽఽహ —

అత ఎవేతి ।

తేషాం యావత్సంసారభావిత్వమభివ్యనక్తి —

న హీతి ।

కార్యకరణయోర్యావత్సంసారభావిత్వేఽపి ప్రాణానాం కిమాయాతమత ఆహ —

కార్యేతి ।

తేషు పరిచ్ఛిన్నత్వేన ధ్యానే దోషమాహ —

స య ఇతి ।

ఎవం పాతనికాం కృత్వా వివక్షితముపాసనాముపదిశతి —

అథేతి ॥౧౩॥