ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அதா²த: ஸம்ப்ரத்திர்யதா³ ப்ரைஷ்யந்மந்யதே(அ)த² புத்ரமாஹ த்வம் ப்³ரஹ்ம த்வம் யஜ்ஞஸ்த்வம் லோக இதி ஸ புத்ர: ப்ரத்யாஹாஹம் ப்³ரஹ்மாஹம் யஜ்ஞோ(அ)ஹம் லோக இதி யத்³வை கிஞ்சாநூக்தம் தஸ்ய ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மேத்யேகதா । யே வை கே ச யஜ்ஞாஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷாம் யஜ்ஞ இத்யேகதா யே வை கே ச லோகாஸ்தேஷாம் ஸர்வேஷாம் லோக இத்யேகதைதாவத்³வா இத³ம் ஸர்வமேதந்மா ஸர்வம் ஸந்நயமிதோ(அ)பு⁴நஜதி³தி தஸ்மாத்புத்ரமநுஶிஷ்டம் லோக்யமாஹுஸ்தஸ்மாதே³நமநுஶாஸதி ஸ யதை³வம்வித³ஸ்மால்லோகாத்ப்ரைத்யதை²பி⁴ரேவ ப்ராணை: ஸஹ புத்ரமாவிஶதி । ஸ யத்³யநேந கிஞ்சித³க்ஷ்ணயாக்ருதம் ப⁴வதி தஸ்மாதே³நம் ஸர்வஸ்மாத்புத்ரோ முஞ்சதி தஸ்மாத்புத்ரோ நாம ஸ புத்ரேணைவாஸ்மிம்ல்லோகே ப்ரதிதிஷ்ட²த்யதை²நமேதே தை³வா: ப்ராணா அம்ருதா ஆவிஶந்தி ॥ 17 ॥
ஏவம் ஸாத்⁴யலோகத்ரயப²லபே⁴தே³ந விநியுக்தாநி புத்ரகர்மவித்³யாக்²யாநி த்ரீணி ஸாத⁴நாநி ; ஜாயா து புத்ரகர்மார்த²த்வாந்ந ப்ருத²க்ஸாத⁴நமிதி ப்ருத²க் நாபி⁴ஹிதா ; வித்தம் ச கர்மஸாத⁴நத்வாந்ந ப்ருத²க்ஸாத⁴நம் ; வித்³யாகர்மணோர்லோகஜயஹேதுத்வம் ஸ்வாத்மப்ரதிலாபே⁴நைவ ப⁴வதீதி ப்ரஸித்³த⁴ம் ; புத்ரஸ்ய து அக்ரியாத்மகத்வாத் கேந ப்ரகாரேண லோகஜயஹேதுத்வமிதி ந ஜ்ஞாயதே ; அதஸ்தத்³வக்தவ்யமிதி அத² அநந்தரமாரப்⁴யதே — ஸம்ப்ரத்தி: ஸம்ப்ரதா³நம் ; ஸம்ப்ரத்திரிதி வக்ஷ்யமாணஸ்ய கர்மணோ நாமதே⁴யம் ; புத்ரே ஹி ஸ்வாத்மவ்யாபாரஸம்ப்ரதா³நம் கரோதி அநேந ப்ரகாரேண பிதா, தேந ஸம்ப்ரத்திஸம்ஜ்ஞகமித³ம் கர்ம । தத் கஸ்மிந்காலே கர்தவ்யமித்யாஹ — ஸ பிதா யதா³ யஸ்மிந்காலே ப்ரைஷ்யந் மரிஷ்யந் மரிஷ்யாமீத்யரிஷ்டாதி³த³ர்ஶநேந மந்யதே, அத² ததா³ புத்ரமாஹூயாஹ — த்வம் ப்³ரஹ்ம த்வம் யஜ்ஞஸ்த்வம் லோக இதி । ஸ ஏவமுக்த: புத்ர: ப்ரத்யாஹ ; ஸ து பூர்வமேவாநுஶிஷ்டோ ஜாநாதி மயைதத்கர்தவ்யமிதி ; தேநாஹ — அஹம் ப்³ரஹ்ம அஹம் யஜ்ஞ: அஹம் லோக இதி ஏதத்³வாக்யத்ரயம் । ஏதஸ்யார்த²ஸ்திரோஹித இதி மந்வாநா ஶ்ருதிர்வ்யாக்²யாநாய ப்ரவர்ததே — யத்³வை கிஞ்ச யத்கிஞ்ச அவஶிஷ்டம் அநூக்தம் அதீ⁴தமநதீ⁴தம் ச, தஸ்ய ஸர்வஸ்யைவ ப்³ரஹ்மேத்யேதஸ்மிந்பதே³ ஏகதா ஏகத்வம் ; யோ(அ)த்⁴யயநவ்யாபாரோ மம கர்தவ்ய ஆஸீதே³தாவந்தம் காலம் வேத³விஷய:, ஸ: இத ஊர்த்⁴வம் த்வம் ப்³ரஹ்ம த்வத்கர்த்ருகோ(அ)ஸ்த்வித்யர்த²: । ததா² யே வை கே ச யஜ்ஞா அநுஷ்டே²யா: ஸந்தோ மயா அநுஷ்டி²தாஶ்சாநநுஷ்டி²தாஶ்ச, தேஷாம் ஸர்வேஷாம் யஜ்ஞ இத்யேதஸ்மிந்பத³ ஏகதா ஏகத்வம் ; மத்கர்த்ருகா யஜ்ஞா ய ஆஸந் ; தே இத ஊர்த்⁴வம் த்வம் யஜ்ஞ: த்வத்கர்த்ருகா ப⁴வந்த்வித்யர்த²: । யே வை கே ச லோகா மயா ஜேதவ்யா: ஸந்தோ ஜிதா அஜிதாஶ்ச, தேஷாம் ஸர்வேஷாம் லோக இத்யேதஸ்மிந்பத³ ஏகதா ; இத ஊர்த்⁴வம் த்வம் லோக: த்வயா ஜேதவ்யாஸ்தே । இத ஊர்த்⁴வம் மயா அத்⁴யயநயஜ்ஞலோகஜயகர்தவ்யக்ரதுஸ்த்வயி ஸமர்பித:, அஹம் து முக்தோ(அ)ஸ்மி கர்தவ்யதாப³ந்த⁴நவிஷயாத்க்ரதோ: । ஸ ச ஸர்வம் ததை²வ ப்ரதிபந்நவாந்புத்ர: அநுஶிஷ்டத்வாத் । தத்ர இமம் பிதுரபி⁴ப்ராயம் மந்வாநா ஆசஷ்டே ஶ்ருதி: — ஏதாவத் ஏதத்பரிமாணம் வை இத³ம் ஸர்வம் — யத்³க்³ருஹிணா கர்தவ்யம் , யது³த வேதா³ அத்⁴யேதவ்யா:, யஜ்ஞா யஷ்டவ்யா:, லோகாஶ்ச ஜேதவ்யா: ; ஏதந்மா ஸர்வம் ஸந்நயம் — ஸர்வம் ஹி இமம் பா⁴ரம் மத³தீ⁴நம் மத்தோ(அ)பச்சி²த்³ய ஆத்மநி நிதா⁴ய இத: அஸ்மால்லோகாத் மா மாம் அபு⁴நஜத் பாலயிஷ்யதீதி — ல்ருட³ர்தே² லங் , ச²ந்த³ஸி காலநியமாபா⁴வாத் । யஸ்மாதே³வம் ஸம்பந்ந: புத்ர: பிதரம் அஸ்மால்லோகாத்கர்தவ்யதாப³ந்த⁴நதோ மோசயிஷ்யதி, தஸ்மாத்புத்ரமநுஶிஷ்டம் லோக்யம் லோகஹிதம் பிது: ஆஹுர்ப்³ராஹ்மணா: । அத ஏவ ஹ்யேநம் புத்ரமநுஶாஸதிலோக்யோ(அ)யம் ந: ஸ்யாதி³தி — பிதர: । ஸ பிதா யதா³ யஸ்மிந்காலே ஏவம்வித் புத்ரஸமர்பிதகர்தவ்யதாக்ரது: அஸ்மால்லோகாத் ப்ரைதி ம்ரியதே, அத² ததா³ ஏபி⁴ரேவ ப்ரக்ருதைர்வாங்மந:ப்ராணை: புத்ரமாவிஶதி புத்ரம் வ்யாப்நோதி । அத்⁴யாத்மபரிச்சே²த³ஹேத்வபக³மாத் பிதுர்வாங்மந:ப்ராணா: ஸ்வேந ஆதி⁴தை³விகேந ரூபேண ப்ருதி²வ்யக்³ந்யாத்³யாத்மநா பி⁴ந்நக⁴டப்ரதீ³பப்ரகாஶவத் ஸர்வம் ஆவிஶந்தி ; தை: ப்ராணை: ஸஹ பிதாபி ஆவிஶதி வாங்மந:ப்ராணாத்மபா⁴வித்வாத்பிது: ; அஹமஸ்ம்யநந்தா வாங்மந:ப்ராணா அத்⁴யாத்மாதி³பே⁴த³விஸ்தாரா: — இத்யேவம்பா⁴விதோ ஹி பிதா ; தஸ்மாத் ப்ராணாநுவ்ருத்தித்வம் பிதுர்ப⁴வதீதி யுக்தமுக்தம் — ஏபி⁴ரேவ ப்ராணை: ஸஹ புத்ரமாவிஶதீதி ; ஸர்வேஷாம் ஹ்யஸாவாத்மா ப⁴வதி புத்ரஸ்ய ச । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யஸ்ய பிதுரேவமநுஶிஷ்ட: புத்ரோ ப⁴வதி ஸோ(அ)ஸ்மிந்நேவ லோகே வர்ததே புத்ரரூபேண நைவ ம்ருதோ மந்தவ்ய இத்யர்த²: ; ததா² ச ஶ்ருத்யந்தரே — ‘ஸோ(அ)ஸ்யாயமிதர ஆத்மா புண்யேப்⁴ய: கர்மப்⁴ய: ப்ரதிதீ⁴யதே’ (ஐ. உ. 2 । 1 । 4) இதி । அதே²தா³நீம் புத்ரநிர்வசநமாஹ — ஸ புத்ர: யதி³ கதா³சித் அநேந பித்ரா அக்ஷ்ணயா கோணச்சி²த்³ரதோ(அ)ந்தரா அக்ருதம் ப⁴வதி கர்தவ்யம் , தஸ்மாத் கர்தவ்யதாரூபாத்பித்ரா அக்ருதாத் ஸர்வஸ்மால்லோகப்ராப்திப்ரதிப³ந்த⁴ரூபாத் புத்ரோ முஞ்சதி மோசயதி தத்ஸர்வம் ஸ்வயமநுதிஷ்ட²ந்பூரயித்வா ; தஸ்மாத் பூரணேந த்ராயதே ஸ பிதரம் யஸ்மாத் , தஸ்மாத் , புத்ரோ நாம ; இத³ம் தத்புத்ரஸ்ய புத்ரத்வம் — யத்பிதுஶ்சி²த்³ரம் பூரயித்வா த்ராயதே । ஸ பிதா ஏவம்விதே⁴ந புத்ரேண ம்ருதோ(அ)பி ஸந் அம்ருத: அஸ்மிந்நேவ லோகே ப்ரதிதிஷ்ட²தி ஏவமஸௌ பிதா புத்ரேணேமம் மநுஷ்யலோகம் ஜயதி ; ந ததா² வித்³யாகர்மப்⁴யாம் தே³வலோகபித்ருலோகௌ, ஸ்வரூபலாப⁴ஸத்தாமாத்ரேண ; ந ஹி வித்³யாகர்மணீ ஸ்வரூபலாப⁴வ்யதிரேகேண புத்ரவத் வ்யாபாராந்தராபேக்ஷயா லோகஜயஹேதுத்வம் ப்ரதிபத்³யேதே । அத² க்ருதஸம்ப்ரத்திகம் பிதரம் ஏநம் ஏதே வாகா³த³ய: ப்ராணா: தை³வா: ஹைரண்யக³ர்பா⁴: அம்ருதா: அமரணத⁴ர்மாண ஆவிஶந்தி ॥

வ்ருத்தமநுவத³தி —

ஏவமிதி ।

புத்ராதி³வஜ்ஜாயாவித்தயோரபி ப்ரக்ருதத்வாத்ப²லவிஶேஷே விநியோகோ³ வக்தவ்ய இத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஜாயா த்விதி ।

ந ப்ருத²க்புத்ரகர்மப்⁴யாமிதி ஶேஷ: । ந ப்ருத²க்ஸாத⁴நம் கர்மண: ஸகாஶாதி³தி த்³ரஷ்டவ்யம் ।

ப⁴வத்வேவம் ஸாத⁴நத்ரயநியமஸ்ததா²(அ)பி வித்³யாகர்மணீ ஹித்வா ஸமநந்தரக்³ரந்தே² கிமிதி புத்ரநிரூபணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

வித்³யாகர்மணோரிதி ।

யதோ²க்தே சோத்³யே புத்ரஸ்ய லோகஹேதுத்வஜ்ஞாநார்த²ம் ஸம்ப்ரத்திவாக்யமித்யாஹ —

அத இதி ।

அதா²த இதி பத³த்³வயம் வ்யாக்²யாய ஸம்ப்ரத்திபத³ம் வ்யாசஷ்டே —

ஸம்ப்ரத்திரிதி ।

கிமித³ம் ஸம்ப்ரதா³நம் நாம ததா³ஹ —

ஸம்ப்ரத்திரிதி ।

ததே³வ கர்ம விஶத³யதி —

புத்ரே ஹீதி ।

அநேந ப்ரகாரேணேதி வக்ஷ்யமாணப்ரகாரோக்தி: । அரிஷ்டாதீ³த்யாதி³பதே³ந து³:ஸ்வப்நாதி³ஸம்க்³ரஹ: । ப்ரத்யாஹ வாக்யத்ரயமிதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

புத்ரஸ்யாஹம் ப்³ரஹ்மேத்யாதி³ப்ரதிவசநே ஹேதுமாஹ —

ஸ த்விதி ।

மயா கார்யம் யத³த்⁴யயநாதி³ ததே³வாவஶிஷ்டம் த்வயா கார்யமிதி புத்ரஸ்ய ப்ராக³நுஶிஷ்டபா⁴வே ப்ரதிவசநாநுபபத்திரித்யர்த²: ।

யத்³வை கிஞ்சேத்யாதி³வாக்யாநாம் புத்ராநுமந்த்ரணவாக்யைரர்த²பே⁴தா³பா⁴வாத்புநருக்திரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏதஸ்யேதி ।

யத்³வை கிஞ்சேத்யாதி³வாக்யே வாக்யார்த²மாஹ —

யோ(அ)த்⁴யயநேதி ।

த்வம் ப்³ரஹ்மேதிவாக்யவத்த்வம் யஜ்ஞ இதி வாக்யமபி ஶக்யம் வ்யாக்²யாதுமித்யாஹ —

ததே²தி ।

ப்³ராஹ்மணார்த²ம் ஸம்க்³ருஹ்ணாதி —

மத்கர்த்ருகா இதி ।

த்வம் லோக இத்யஸ்ய வ்யாக்²யாநம் யே வை கே சேத்யாதி³ ।

தத்ர பதா³ர்தா²நுக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ —

இத இதி ।

கிமிதி த்வத்கர்த்ருகமத்⁴யயநாதி³ மயி ஸமர்ப்யதே த்வயைவ கிம் நாநுஷ்டீ²யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

இத ஊர்த்⁴வமிதி ।

கர்தவ்யதைவ ப³ந்த⁴நம் தத்³விஷய: க்ரது: ஸம்கல்பஸ்தஸ்மாதி³தி யாவத் ।

ஸ புத்ர இத்யாதே³ஸ்தாத்பர்யமாஹ —

ஸ சேதி ।

தத்ரேதி யதோ²க்தாநுஶாஸநோக்தி: ।

ஏதந்மா ஸர்வமித்யாதி³ ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

ஸர்வம் ஹீதி ।

அநத்³யதநே பூ⁴தே(அ)ர்தே² விஹிதஸ்ய லஙோ ப⁴விஷ்யத³ர்த²ம் கத²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ச²ந்த³ஸீதி ।

புத்ராநுஶாஸநஸ்ய ப²லவத்த்வமாஹ —

யஸ்மாதி³த்யாதி³நா ।

க்ருதஸம்ப்ரத்திக: ஸந்பிதா கிம் கரோதீத்யபேக்ஷாயாமாஹ —

ஸ பிதேதி ।

கோ(அ)யம் ப்ரவேஶோ ந ஹி விஶிஷ்டஸ்ய கேவலஸ்ய வா பி³லே ஸர்பவத்ப்ரவேஶ: ஸம்ப⁴வத்யத ஆஹ —

அத்⁴யாத்மேதி ।

ஹேதுர்மித்²யாஜ்ஞாநாதி³: ।

வாகா³தி³ஷ்வாவிஷ்டேஷ்வபி குதோ(அ)ர்தா²ந்தரஸ்ய பிதுராவேஶதீ⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

வாகி³தி ।

தத்³பா⁴வித்வமேவ ஸ்போ²ரயதி —

அஹமிதி ।

பா⁴வநாப²லமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

புத்ரவிஶேஷணாத்பரிச்சி²ந்நத்வம் பிதுஸ்தத³வஸ்த²மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸர்வேஷாம் ஹீதி ।

ம்ருதஸ்ய பிதுரிதோ லோகாத்³வ்யாவ்ருத்தஸ்ய கத²ம் யதோ²க்தரூபத்வமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏதது³க்தமிதி ।

புத்ரரூபேணாத்ர ஸ்தி²தமேவ விப⁴ஜதே —

நைவேதி ।

ம்ருதோ(அ)பி பிதா(அ)நுஶிஷ்டபுத்ராத்மநா(அ)த்ர வர்ததே நாஸ்மாத³த்யந்தம் வ்யாவ்ருத்த: ப²லரூபேண ச பரத்ரேதி பா⁴வ: ।

உக்தே(அ)ர்த² ஐதரேயஶ்ருதிம் ஸம்வாத³யதி —

ததா² சேதி ।

ஷஷ்டீ²ப்ரத²மாப்⁴யாம் பிதாபுத்ராவுச்யேதே ।

ஸ யதீ³த்யாதி³வாக்யமவதார்ய வ்யாகரோதி —

அதே²த்யாதி³நா ।

அக்ருதமக்ருதாதி³தி ச ச்சே²த³: ।

தஸ்மாதி³தி ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாகரோதி —

பூரணேநேதி ।

ததே³வ ப்ரபஞ்சயதி —

இத³ம் ததி³தி ।

புத்ரவைஶிஷ்ட்யம் நிக³மயதி —

ஸ பிதேதி ।

புத்ரேணைதல்லோகஜயமுபஸம்ஹரதி —

ஏவமிதி ।

யதோ²க்தாத்புத்ராத்³வித்³யாகர்மணோர்விஶேஷமாஹ —

ந ததே²தி ।

கத²ம் தர்ஹி தாப்⁴யாம் பிதா தௌ ஜயதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸ்வரூபேதி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

ந ஹீதி ।

அநுஶிஷ்டபுத்ரேணைதல்லோகஜயிநம் பிதரமதி⁴க்ருத்யாதை²நமித்யாதி³ வாக்யம் தத்³வ்யாகரோதி —

அதே²தி ।

புத்ரப்ரகரணவிச்சே²தா³ர்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: ॥17॥