వృత్తమనువదతి —
ఎవమితి ।
పుత్రాదివజ్జాయావిత్తయోరపి ప్రకృతత్వాత్ఫలవిశేషే వినియోగో వక్తవ్య ఇత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
జాయా త్వితి ।
న పృథక్పుత్రకర్మభ్యామితి శేషః । న పృథక్సాధనం కర్మణః సకాశాదితి ద్రష్టవ్యమ్ ।
భవత్వేవం సాధనత్రయనియమస్తథాఽపి విద్యాకర్మణీ హిత్వా సమనన్తరగ్రన్థే కిమితి పుత్రనిరూపణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
విద్యాకర్మణోరితి ।
యథోక్తే చోద్యే పుత్రస్య లోకహేతుత్వజ్ఞానార్థం సంప్రత్తివాక్యమిత్యాహ —
అత ఇతి ।
అథాత ఇతి పదద్వయం వ్యాఖ్యాయ సంప్రత్తిపదం వ్యాచష్టే —
సంప్రత్తిరితి ।
కిమిదం సంప్రదానం నామ తదాహ —
సంప్రత్తిరితి ।
తదేవ కర్మ విశదయతి —
పుత్రే హీతి ।
అనేన ప్రకారేణేతి వక్ష్యమాణప్రకారోక్తిః । అరిష్టాదీత్యాదిపదేన దుఃస్వప్నాదిసంగ్రహః । ప్రత్యాహ వాక్యత్రయమితి సంబన్ధః ।
పుత్రస్యాహం బ్రహ్మేత్యాదిప్రతివచనే హేతుమాహ —
స త్వితి ।
మయా కార్యం యదధ్యయనాది తదేవావశిష్టం త్వయా కార్యమితి పుత్రస్య ప్రాగనుశిష్టభావే ప్రతివచనానుపపత్తిరిత్యర్థః ।
యద్వై కిఞ్చేత్యాదివాక్యానాం పుత్రానుమన్త్రణవాక్యైరర్థభేదాభావాత్పునరుక్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతస్యేతి ।
యద్వై కిఞ్చేత్యాదివాక్యే వాక్యార్థమాహ —
యోఽధ్యయనేతి ।
త్వం బ్రహ్మేతివాక్యవత్త్వం యజ్ఞ ఇతి వాక్యమపి శక్యం వ్యాఖ్యాతుమిత్యాహ —
తథేతి ।
బ్రాహ్మణార్థం సంగృహ్ణాతి —
మత్కర్తృకా ఇతి ।
త్వం లోక ఇత్యస్య వ్యాఖ్యానం యే వై కే చేత్యాది ।
తత్ర పదార్థానుక్త్వా వాక్యార్థమాహ —
ఇత ఇతి ।
కిమితి త్వత్కర్తృకమధ్యయనాది మయి సమర్ప్యతే త్వయైవ కిం నానుష్ఠీయతే తత్రాఽఽహ —
ఇత ఊర్ధ్వమితి ।
కర్తవ్యతైవ బన్ధనం తద్విషయః క్రతుః సంకల్పస్తస్మాదితి యావత్ ।
స పుత్ర ఇత్యాదేస్తాత్పర్యమాహ —
స చేతి ।
తత్రేతి యథోక్తానుశాసనోక్తిః ।
ఎతన్మా సర్వమిత్యాది ప్రతీకమాదాయ వ్యాచష్టే —
సర్వం హీతి ।
అనద్యతనే భూతేఽర్థే విహితస్య లఙో భవిష్యదర్థం కథమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఛన్దసీతి ।
పుత్రానుశాసనస్య ఫలవత్త్వమాహ —
యస్మాదిత్యాదినా ।
కృతసంప్రత్తికః సన్పితా కిం కరోతీత్యపేక్షాయామాహ —
స పితేతి ।
కోఽయం ప్రవేశో న హి విశిష్టస్య కేవలస్య వా బిలే సర్పవత్ప్రవేశః సంభవత్యత ఆహ —
అధ్యాత్మేతి ।
హేతుర్మిథ్యాజ్ఞానాదిః ।
వాగాదిష్వావిష్టేష్వపి కుతోఽర్థాన్తరస్య పితురావేశధీరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
వాగితి ।
తద్భావిత్వమేవ స్ఫోరయతి —
అహమితి ।
భావనాఫలమాహ —
తస్మాదితి ।
పుత్రవిశేషణాత్పరిచ్ఛిన్నత్వం పితుస్తదవస్థమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
సర్వేషాం హీతి ।
మృతస్య పితురితో లోకాద్వ్యావృత్తస్య కథం యథోక్తరూపత్వమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతదుక్తమితి ।
పుత్రరూపేణాత్ర స్థితమేవ విభజతే —
నైవేతి ।
మృతోఽపి పితాఽనుశిష్టపుత్రాత్మనాఽత్ర వర్తతే నాస్మాదత్యన్తం వ్యావృత్తః ఫలరూపేణ చ పరత్రేతి భావః ।
ఉక్తేఽర్థ ఐతరేయశ్రుతిం సంవాదయతి —
తథా చేతి ।
షష్ఠీప్రథమాభ్యాం పితాపుత్రావుచ్యేతే ।
స యదీత్యాదివాక్యమవతార్య వ్యాకరోతి —
అథేత్యాదినా ।
అకృతమకృతాదితి చ చ్ఛేదః ।
తస్మాదితి ప్రతీకమాదాయ వ్యాకరోతి —
పూరణేనేతి ।
తదేవ ప్రపఞ్చయతి —
ఇదం తదితి ।
పుత్రవైశిష్ట్యం నిగమయతి —
స పితేతి ।
పుత్రేణైతల్లోకజయముపసంహరతి —
ఎవమితి ।
యథోక్తాత్పుత్రాద్విద్యాకర్మణోర్విశేషమాహ —
న తథేతి ।
కథం తర్హి తాభ్యాం పితా తౌ జయతి తత్రాఽఽహ —
స్వరూపేతి ।
తదేవ స్ఫుటయతి —
న హీతి ।
అనుశిష్టపుత్రేణైతల్లోకజయినం పితరమధికృత్యాథైనమిత్యాది వాక్యం తద్వ్యాకరోతి —
అథేతి ।
పుత్రప్రకరణవిచ్ఛేదార్థోఽథశబ్దః ॥౧౭॥