బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ప్రథమోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
పృథివ్యై చైనమగ్నేశ్చ దైవీ వాగావిశతి సా వై దైవీ వాగ్యయా యద్యదేవ వదతి తత్తద్భవతి ॥ ౧౮ ॥
కథమితి వక్ష్యతి — పృథివ్యై చైనమిత్యాది । ఎవం పుత్రకర్మాపరవిద్యానాం మనుష్యలోకపితృలోకదేవలోకసాధ్యార్థతా ప్రదర్శితా శ్రుత్యా స్వయమేవ ; అత్ర కేచిద్వావదూకాః శ్రుత్యుక్తవిశేషార్థానభిజ్ఞాః సన్తః పుత్రాదిసాధనానాం మోక్షార్థతాం వదన్తి ; తేషాం ముఖాపిధానం శ్రుత్యేదం కృతమ్ — జాయా మే స్యాదిత్యాది పాఙ్క్తం కామ్యం కర్మేత్యుపక్రమేణ, పుత్రాదీనాం చ సాధ్యవిశేషవినియోగోపసంహారేణ చ ; తస్మాత్ ఋణశ్రుతిరవిద్వద్విషయా న పరమాత్మవిద్విషయేతి సిద్ధమ్ ; వక్ష్యతి చ — ‘కిం ప్రజయా కరిష్యామో యేషాం నోఽయమాత్మాయం లోకః’ (బృ. ఉ. ౪ । ౪ । ౨౨) ఇతి -

ఆవేశప్రకారబుభుత్సాయాముత్తరవాక్యప్రవృత్తిం ప్రతిజానీతే —

కథమిత్యదినా ।

పృథివ్యై చేత్యాదివాక్యస్య వ్యావర్త్యం పక్షం వృత్తానువాదపూర్వకముత్థాపయతి —

ఎవమితి ।

అత్రేతి వైదికం పక్షం నిర్ధారయితుం సప్తమీ ।

బహువదనశీలత్వే హేతుః —

శ్రుత్యుక్తేతి ।

మోక్షార్థతామృణాపాకరణశ్రుతిస్మృతిభ్యాం వదన్తీతి శేషః ।

మీమాంసకపక్షం ప్రకృతశ్రుతివిరోధేన దూషయతి —

తేషామితి ।

కథమిత్యాశఙ్క్య శ్రుతేరాదిమధ్యావసానాలోచనయా పుత్రాదేః సంసారఫలత్వావగమాన్న ముక్తిఫలతేత్యాహ —

జాయేత్యాదినా ।

పుత్రాదీనాఞ్చేతి చకారాదేతావాన్వై కామ ఇతి మధ్యసంగ్రహః ।

యదుక్తమృణాపాకరణశ్రుతిస్మృతిభ్యాం పుత్రాదేర్ముక్తిఫలతేతి తత్రాఽఽహ —

తస్మాదితి ।

పుత్రాదేః శ్రుతం సంసారఫలత్వం పరామ్రష్టుం తచ్ఛబ్దః । శ్రుతిశబ్దః స్మృతేరుపలక్షణార్థః ।

శ్రుతిస్మృత్యోరవిరక్తవిషయత్వే వాక్యశేషమనుకూలయతి —

వక్ష్యతి చేతి ।