ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೈನಮಗ್ನೇಶ್ಚ ದೈವೀ ವಾಗಾವಿಶತಿ ಸಾ ವೈ ದೈವೀ ವಾಗ್ಯಯಾ ಯದ್ಯದೇವ ವದತಿ ತತ್ತದ್ಭವತಿ ॥ ೧೮ ॥
ಕಥಮಿತಿ ವಕ್ಷ್ಯತಿ — ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೈನಮಿತ್ಯಾದಿ । ಏವಂ ಪುತ್ರಕರ್ಮಾಪರವಿದ್ಯಾನಾಂ ಮನುಷ್ಯಲೋಕಪಿತೃಲೋಕದೇವಲೋಕಸಾಧ್ಯಾರ್ಥತಾ ಪ್ರದರ್ಶಿತಾ ಶ್ರುತ್ಯಾ ಸ್ವಯಮೇವ ; ಅತ್ರ ಕೇಚಿದ್ವಾವದೂಕಾಃ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತವಿಶೇಷಾರ್ಥಾನಭಿಜ್ಞಾಃ ಸಂತಃ ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧನಾನಾಂ ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತಾಂ ವದಂತಿ ; ತೇಷಾಂ ಮುಖಾಪಿಧಾನಂ ಶ್ರುತ್ಯೇದಂ ಕೃತಮ್ — ಜಾಯಾ ಮೇ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾದಿ ಪಾಂಕ್ತಂ ಕಾಮ್ಯಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯುಪಕ್ರಮೇಣ, ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಚ ಸಾಧ್ಯವಿಶೇಷವಿನಿಯೋಗೋಪಸಂಹಾರೇಣ ಚ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಋಣಶ್ರುತಿರವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಾ ನ ಪರಮಾತ್ಮವಿದ್ವಿಷಯೇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ; ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚ — ‘ಕಿಂ ಪ್ರಜಯಾ ಕರಿಷ್ಯಾಮೋ ಯೇಷಾಂ ನೋಽಯಮಾತ್ಮಾಯಂ ಲೋಕಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೨) ಇತಿ -

ಆವೇಶಪ್ರಕಾರಬುಭುತ್ಸಾಯಾಮುತ್ತರವಾಕ್ಯಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ —

ಕಥಮಿತ್ಯದಿನಾ ।

ಪೃಥಿವ್ಯೈ ಚೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ಪಕ್ಷಂ ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಏವಮಿತಿ ।

ಅತ್ರೇತಿ ವೈದಿಕಂ ಪಕ್ಷಂ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಂ ಸಪ್ತಮೀ ।

ಬಹುವದನಶೀಲತ್ವೇ ಹೇತುಃ —

ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತೇತಿ ।

ಮೋಕ್ಷಾರ್ಥತಾಮೃಣಾಪಾಕರಣಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ವದಂತೀತಿ ಶೇಷಃ ।

ಮೀಮಾಂಸಕಪಕ್ಷಂ ಪ್ರಕೃತಶ್ರುತಿವಿರೋಧೇನ ದೂಷಯತಿ —

ತೇಷಾಮಿತಿ ।

ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶ್ರುತೇರಾದಿಮಧ್ಯಾವಸಾನಾಲೋಚನಯಾ ಪುತ್ರಾದೇಃ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಾವಗಮಾನ್ನ ಮುಕ್ತಿಫಲತೇತ್ಯಾಹ —

ಜಾಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪುತ್ರಾದೀನಾಂಚೇತಿ ಚಕಾರಾದೇತಾವಾನ್ವೈ ಕಾಮ ಇತಿ ಮಧ್ಯಸಂಗ್ರಹಃ ।

ಯದುಕ್ತಮೃಣಾಪಾಕರಣಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ಪುತ್ರಾದೇರ್ಮುಕ್ತಿಫಲತೇತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪುತ್ರಾದೇಃ ಶ್ರುತಂ ಸಂಸಾರಫಲತ್ವಂ ಪರಾಮ್ರಷ್ಟುಂ ತಚ್ಛಬ್ದಃ । ಶ್ರುತಿಶಬ್ದಃ ಸ್ಮೃತೇರುಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಃ ।

ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತ್ಯೋರವಿರಕ್ತವಿಷಯತ್ವೇ ವಾಕ್ಯಶೇಷಮನುಕೂಲಯತಿ —

ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಚೇತಿ ।