ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
ப்ரத²மோ(அ)த்⁴யாய:பஞ்சமம் ப்³ராஹ்மணம்
பூர்வப்ருஷ்ட²ம்      உத்தரப்ருஷ்ட²ம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அதை²ஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி யதஶ்சோதே³தி ஸூர்யோ(அ)ஸ்தம் யத்ர ச க³ச்ச²தீதி ப்ராணாத்³வா ஏஷ உதே³தி ப்ராணே(அ)ஸ்தமேதி தம் தே³வாஶ்சக்ரிரே த⁴ர்மம் ஸ ஏவாத்³ய ஸ உ ஶ்வ இதி யத்³வா ஏதே(அ)முர்ஹ்யத்⁴ரியந்த ததே³வாப்யத்³ய குர்வந்தி । தஸ்மாதே³கமேவ வ்ரதம் சரேத்ப்ராண்யாச்சைவாபாந்யாச்ச நேந்மா பாப்மா ம்ருத்யுராப்நுவதி³தி யத்³யு சரேத்ஸமாபிபயிஷேத்தேநோ ஏதஸ்யை தே³வதாயை ஸாயுஜ்யம் ஸலோகதாம் ஜயதி ॥ 23 ॥
அதை²தஸ்யைவார்த²ஸ்ய ப்ரகாஶக: ஏஷ ஶ்லோகோ மந்த்ரோ ப⁴வதி । யதஶ்ச யஸ்மாத்³வாயோ: உதே³தி உத்³க³ச்ச²தி ஸூர்ய:, அத்⁴யாத்மம் ச சக்ஷுராத்மநா ப்ராணாத் — அஸ்தம் ச யத்ர வாயௌ ப்ராணே ச க³ச்ச²தி அபரஸந்த்⁴யாஸமயே ஸ்வாபஸமயே ச புருஷஸ்ய — தம் தே³வா: தம் த⁴ர்மம் தே³வா: சக்ரிரே த்⁴ருதவந்த: வாகா³த³யோ(அ)க்³ந்யாத³யஶ்ச ப்ராணவ்ரதம் வாயுவ்ரதம் ச புரா விசார்ய । ஸ ஏவ அத்³ய இதா³நீம் ஶ்வோ(அ)பி ப⁴விஷ்யத்யபி காலே அநுவர்த்யதே அநுவர்திஷ்யதே ச தே³வைரித்யபி⁴ப்ராய: । தத்ரேமம் மந்த்ரம் ஸங்க்ஷேபதோ வ்யாசஷ்டே ப்³ராஹ்மணம் — ப்ராணாத்³வா ஏஷ ஸூர்ய உதே³தி ப்ராணே(அ)ஸ்தமேதி । தம் தே³வாஶ்சக்ரிரே த⁴ர்மம் ஸ ஏவாத்³ய ஸ உ ஶ்வ இத்யஸ்ய கோ(அ)ர்த² இத்யுச்யதே — யத் வை ஏதே வ்ரதம் அமுர்ஹி அமுஷ்மிந்காலே வாகா³த³யோ(அ)க்³ந்யாத³யஶ்ச ப்ராணவ்ரதம் வாயுவ்ரதம் ச அத்⁴ரியந்த, ததே³வாத்³யாபி குர்வந்தி அநுவர்தந்தே அநுவர்திஷ்யந்தே ச ; வ்ரதம் தயோரப⁴க்³நமேவ । யத்து வாகா³தி³வ்ரதம் அக்³ந்யாதி³வ்ரதம் ச தத்³ப⁴க்³நமேவ, தேஷாம் அஸ்தமயகாலே ஸ்வாபகாலே ச வாயௌ ப்ராணே ச நிம்லுக்தித³ர்ஶநாத் । அதை²தத³ந்யத்ரோக்தம் — ‘யதா³ வை புருஷ: ஸ்வபிதி ப்ராணம் தர்ஹி வாக³ப்யேதி ப்ராணம் மந: ப்ராணம் சக்ஷு: ப்ராணம் ஶ்ரோத்ரம் யதா³ ப்ரபு³த்⁴யதே ப்ராணாதே³வாதி⁴ புநர்ஜாயந்த இத்யத்⁴யாத்மமதா²தி⁴தை³வதம் யதா³ வா அக்³நிரநுக³ச்ச²தி வாயும் தர்ஹ்யநூத்³வாதி தஸ்மாதே³நமுத³வாஸீதி³த்யாஹுர்வாயும் ஹ்யநூத்³வாதி யதா³தி³த்யோ(அ)ஸ்தமேதி வாயும் தர்ஹி ப்ரவிஶதி வாயும் சந்த்³ரமா வாயௌ தி³ஶ: ப்ரதிஷ்டி²தா வாயோரேவாதி⁴ புநர்ஜாயந்தே’ (ஶத. ப்³ரா. 10 । 3 । 3 । 6, 8) இதி । யஸ்மாத் ஏததே³வ வ்ரதம் வாகா³தி³ஷு அக்³ந்யாதி³ஷு ச அநுக³தம் யதே³தத் வாயோஶ்ச ப்ராணஸ்ய ச பரிஸ்பந்தா³த்மகத்வம் ஸர்வை: தே³வைரநுவர்த்யமாநம் வ்ரதம் — தஸ்மாத் அந்யோ(அ)ப்யேகமேவ வ்ரதம் சரேத் ; கிம் தத் ? ப்ராண்யாத் ப்ராணநவ்யாபாரம் குர்யாத் அபாந்யாத் அபாநநவ்யாபாரம் ச ; ந ஹி ப்ராணாபாநவ்யாபாரஸ்ய ப்ராணநாபாநநலக்ஷணஸ்யோபரமோ(அ)ஸ்தி ; தஸ்மாத்ததே³வ ஏகம் வ்ரதம் சரேத் ஹித்வேந்த்³ரியாந்தரவ்யாபாரம் — நேத் மா மாம் பாப்மா ம்ருத்யு: ஶ்ரமரூபீ ஆப்நுவத் ஆப்நுயாத் — நேச்ச²ப்³த³: பரிப⁴யே — யத்³யஹமஸ்மாத்³வ்ரதாத்ப்ரச்யுத: ஸ்யாம் , க்³ரஸ்த ஏவாஹம் ம்ருத்யுநேத்யேவம் த்ரஸ்தோ தா⁴ரயேத்ப்ராணவ்ரதமித்யபி⁴ப்ராய: । யதி³ கதா³சித் உ சரேத் ப்ராரபே⁴த ப்ராணவ்ரதம் , ஸமாபிபயிஷேத் ஸமாபயிதுமிச்சே²த் ; யதி³ ஹி அஸ்மாத்³வ்ரதாது³பரமேத் ப்ராண: பரிபூ⁴த: ஸ்யாத் தே³வாஶ்ச ; தஸ்மாத்ஸமாபயேதே³வ । தேந உ தேந அநேந வ்ரதேந ப்ராணாத்மப்ரதிபத்த்யா ஸர்வபூ⁴தேஷு — வாகா³த³ய: அக்³ந்யாத³யஶ்ச மதா³த்மகா ஏவ, அஹம் ப்ராண ஆத்மா ஸர்வபரிஸ்பந்த³க்ருத் ஏவம் தேநாநேந வ்ரததா⁴ரணேந ஏதஸ்யா ஏவ ப்ராணதே³வதாயா: ஸாயுஜ்யம் ஸயுக்³பா⁴வம் ஏகாத்மத்வம் ஸலோகதாம் ஸமாநலோகதாம் வா ஏகஸ்தா²நத்வம் — விஜ்ஞாநமாந்த்³யாபேக்ஷமேதத் — ஜயதி ப்ராப்நோதீதி ॥

ப்³ராஹ்மணார்த²தா³ர்ட்⁴யார்த²ம் மந்த்ரமவதார்ய வ்யாகரோதி —

அதே²த்யாதி³நா ।

ஸூர்யோ(அ)தி⁴தை³வமுத³யகாலே வாயோருத்³க³ச்ச²தி । தத்ர சாபரஸந்த்⁴யாஸமயே(அ)ஸ்தம் க³ச்ச²தி । ஸ ஏவ சாத்⁴யாத்மம் ப்ரபோ³த⁴ஸமயே சக்ஷுராத்மநா ப்ராணாது³தே³தி புருஷஸ்ய ஸ்வாபஸமயே ச தஸ்மிந்நேவாஸ்தம் க³ச்ச²தீதி யதஶ்சேத்யாதௌ³ விபா⁴க³: ।

ஶ்லோகஸ்யோத்தரார்த⁴ம் ப்ராணாதி³த்யாதி³ப்³ராஹ்மணவ்யவஹிதம் ஶ்லோகே பூர்ணதாஜ்ஞாபநார்த²ம் ப்ரத²மம் வ்யாசஷ்டே —

தம் தே³வா இதி ।

தா⁴ரணஸ்ய ப்ரக்ருதத்வாத்ஸாமாந்யேந ச விஶேஷம் லக்ஷயித்வா(அ)(அ)ஹ —

த்⁴ருதவந்த இதி ।

ஸ ஏவேதி த⁴ர்மபராமர்ஶ: । தத்ரேதி ஸப்தமீ ஸம்பூர்ணமந்த்ரமதி⁴கரோதி । இமம் மந்த்ரமிதி பூர்வார்தோ⁴க்தி: ।

உத்தரார்த⁴ஸ்ய ப்³ராஹ்மணமாகாங்க்ஷாபூர்வகமுத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

தமித்யாதி³நா ।

தைரப⁴க்³நம் தே³வைரப⁴க்³நத்வேந மீமாம்ஸிதம் தே(அ)நுக³ச்ச²ந்தீத்யர்த²: ।

விஶேஷணஸ்யார்த²வத்த்வம் ஸாத⁴யதி —

யத்த்விதி ।

உக்தம் ஹேதுமக்³நிரஹஸ்யமாஶ்ரித்ய விஶத³யதி —

அதே²தி ।

யதா²(அ)த்ரேத்யுபமார்தோ²(அ)த²ஶப்³த³: । அநுக³ச்ச²தி ஶாம்யதீத்யேதத் । வாயுமநு தத³தீ⁴ந ஏவ தஸ்மிந்கால உத்³வாத்யஸ்தமேதி । உத³வாஸீத³ஸ்தம் க³த இத்யர்த²: । இதிஶப்³தோ³(அ)க்³நிரஹஸ்யவாக்யஸமாப்த்யர்த²:।

அத்⁴யாத்மம் ப்ராணவ்ரதமதி⁴தை³வஞ்ச வாயுவ்ரதமித்யேகமேவ வ்ரதம் தா⁴ர்யமிதி மந்த்ரப்³ராஹ்மணாப்⁴யாம் ப்ரதிபாத்³ய தஸ்மாதி³தி வ்யாசஷ்டே —

யஸ்மாதி³தி ।

ந ஹி வாகா³த³யோ(அ)க்³ந்யாத³யோ வா பரிஸ்பந்த³விரஹிண: ஸ்தா²துமர்ஹந்தி தேந ப்ராணாதி³வ்ரதம் தைரநுவர்த்யத ஏவேத்யர்த²: ।

ஏகமேவேதி நியமே ப்ராணவ்யாபாரஸ்யாப⁴க்³நத்வம் ஹேதுமாஹ —

ந ஹீதி ।

தத³நுபரமே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

நநு ப்ராணநாத்³யபா⁴வே ஜீவநாஸம்ப⁴வாத்தஸ்யா(அ)(அ)ர்தி²கத்வாத்தத³நுஷ்டா²நமவிதே⁴யமித்யாஶங்க்யைவகாரலப்⁴யம் நியமம் த³ர்ஶயதி —

ஹித்வேதி ।

நேதி³த்யாதி³வாக்யஸ்யாக்ஷரார்த²முக்த்வா தாத்பர்யார்த²மாஹ —

யத்³யஹமிதி ।

ப்ராணவ்ரதஸ்ய ஸக்ருத³நுஷ்டா²நமாஶங்க்ய ஸர்வேந்த்³ரியவ்யாபாரநிவ்ருத்திவரூபம் ஸம்ந்யாஸமாமரணமநுவர்தயேதி³த்யாஹ —

யதீ³தி ।

விபக்ஷே தோ³ஷமாஹ —

யதி³ ஹீதி ।

ப்ராணாதி³பரிப⁴வபரிஹாரார்த²ம் நியமம் நிக³மயதி —

தஸ்மாதி³தி ।

வித்³யாப²லம் வக்தும் பூ⁴மிகாங்கரோதி —

தேநேதி ।

வ்ரதமேவ விஶிநஷ்டி —

ப்ராணேதி ।

ப்ரதிபத்திமேவ ப்ரகடயதி —

ஸர்வபூ⁴தேஷ்விதி ।

ஸம்ப்ரதி வித்³யாப²லம் கத²யதி —

ஏவமிதி ।

கத²மேகஸ்மிந்நேவ விஜ்ஞாநே ப²லவிகல்ப: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்ய விஜ்ஞாநப்ரகர்ஷாபேக்ஷம் ஸாயுஜ்யம் தந்நிகர்ஷாபேக்ஷம் ச ஸாலோக்யமித்யாஹ —

விஜ்ஞாநேதி ॥23॥