ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪ್ರಥಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಷಷ್ಠಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತ್ರಯಂ ವಾ ಇದಂ ನಾಮ ರೂಪಂ ಕರ್ಮ ತೇಷಾಂ ನಾಮ್ನಾಂ ವಾಗಿತ್ಯೇತದೇಷಾಮುಕ್ಥಮತೋ ಹಿ ಸರ್ವಾಣಿ ನಾಮಾನ್ಯುತ್ತಿಷ್ಠಂತಿ । ಏತದೇಷಾಂ ಸಾಮೈತದ್ಧಿ ಸರ್ವೈರ್ನಾಮಭಿಃ ಸಮಮೇತದೇಷಾಂ ಬ್ರಹ್ಮೈತದ್ಧಿ ಸರ್ವಾಣಿ ನಾಮಾನಿ ಬಿಭರ್ತಿ ॥ ೧ ॥
ಯದೇತದವಿದ್ಯಾವಿಷಯತ್ವೇನ ಪ್ರಸ್ತುತಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಲಕ್ಷಣಂ ವ್ಯಾಕೃತಂ ಜಗತ್ ಪ್ರಾಣಾತ್ಮಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಂತೋತ್ಕರ್ಷವದಪಿ ಫಲಮ್ , ಯಾ ಚೈತಸ್ಯ ವ್ಯಾಕರಣಾತ್ಪ್ರಾಗವಸ್ಥಾ ಅವ್ಯಾಕೃತಶಬ್ದವಾಚ್ಯಾ — ವೃಕ್ಷಬೀಜವತ್ ಸರ್ವಮೇತತ್ ತ್ರಯಮ್ ; ಕಿಂ ತತ್ತ್ರಯಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ನಾಮ ರೂಪಂ ಕರ್ಮ ಚೇತಿ ಅನಾತ್ಮೈವ — ನ ಆತ್ಮಾ ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ; ತಸ್ಮಾದಸ್ಮಾದ್ವಿರಜ್ಯೇತೇತ್ಯೇವಮರ್ಥಃ ತ್ರಯಂ ವಾ ಇತ್ಯಾದ್ಯಾರಂಭಃ । ನ ಹ್ಯಸ್ಮಾತ್ ಅನಾತ್ಮನಃ ಅವ್ಯಾವೃತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಯ ಆತ್ಮಾನಮೇವ ಲೋಕಮ್ ಅಹಂ ಬ್ರಹ್ಮಾಸ್ಮೀತ್ಯುಪಾಸಿತುಂ ಬುದ್ಧಿಃ ಪ್ರವರ್ತತೇ, ಬಾಹ್ಯಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಪ್ರವೃತ್ತ್ಯೋರ್ವಿರೋಧಾತ್ । ತಥಾ ಚ ಕಾಠಕೇ — ‘ಪರಾಂಚಿ ಖಾನಿ ವ್ಯತೃಣತ್ಸ್ವಯಂಭೂಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಪರಾಙ್ಪಶ್ಯತಿ ನಾಂತರಾತ್ಮನ್ । ಕಶ್ಚಿದ್ಧೀರಃ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಮೈಕ್ಷದಾವೃತ್ತಚಕ್ಷುರಮೃತತ್ವಮಿಚ್ಛನ್’ (ಕ . ೨ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿ ॥

ಪ್ರಪಂಚಿತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಸಂಕ್ಷೇಪೇಣೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —

ತದೇತದಿತಿ ।

ಫಲಮಪಿ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋರುಕ್ತವಿಶೇಷಣವದ್ಯದೇತತ್ಪ್ರಸ್ತುತಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಅವ್ಯಾಕೃತಪ್ರಕ್ರಿಯಾಯಾಮುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಯಾ ಚೇತಿ ।

ವ್ಯಾಕೃತಾವ್ಯಾಕೃತಸ್ಯ ಜಗತಃ ಸಂಗೃಹೀತಂ ರೂಪಮಾಹ —

ಸರ್ವಮಿತಿ ।

ವಾಙ್ಮನಃಪ್ರಾಣಾಖ್ಯಂ ತ್ರಯಮಿತಿ ಶಂಕಾಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂ ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಿಮರ್ಥಃ ಪುನರಯಮುಪಸಂಹಾರ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅನಾತ್ಮೈವೇತಿ ।

ಆತ್ಮಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —

ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಿತಿ ।

ಅನಾತ್ಮತ್ವೇನ ಜಗತೋ ಹೇಯತ್ವಂ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।

ವೈರಾಗ್ಯಮಪಿ ಕಿಮರ್ಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಅವಿರಕ್ತೋಽಪಿ ಕುತೂಹಲಿತಯಾ ತತ್ರಾಧಿಕಾರೀ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಬಾಹ್ಯೇತಿ ।

ಅನಾತ್ಮಪ್ರವಣಮಪ್ಯಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯಿಷ್ಯತ್ಯಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾತ್ಮತ್ವಾತ್ಕುತೋ ವಿರೋಧ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ —

ತಥೇತಿ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಧೀಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಕಶ್ಚಿದಿತಿ ।