ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ದ್ವಿತೀಯೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಓಂ । ದೃಪ್ತಬಾಲಾಕಿರ್ಹಾನೂಚಾನೋ ಗಾರ್ಗ್ಯ ಆಸ ಸ ಹೋವಾಚಾಜಾತಶತ್ರುಂ ಕಾಶ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ಸ ಹೋವಾಚಾಜಾತಶತ್ರುಃ ಸಹಸ್ರಮೇತಸ್ಯಾಂ ವಾಚಿ ದದ್ಮೋ ಜನಕೋ ಜನಕ ಇತಿ ವೈ ಜನಾ ಧಾವಂತೀತಿ ॥ ೧ ॥
ತತ್ರ ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಾದೀ ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ ದೃಪ್ತಬಾಲಾಕಿಃ - ದೃಪ್ತಃ ಗರ್ವಿತಃ ಅಸಮ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಾದೇವ — ಬಲಾಕಾಯಾ ಅಪತ್ಯಂ ಬಾಲಾಕಿಃ, ದೃಪ್ತಶ್ಚಾಸೌ ಬಾಲಾಕಿಶ್ಚೇತಿ ದೃಪ್ತಬಾಲಾಕಿಃ, ಹ - ಶಬ್ದ ಐತಿಹ್ಯಾರ್ಥ ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾಯಾಮ್ , ಅನೂಚಾನಃ ಅನುವಚನಸಮರ್ಥಃ ವಕ್ತಾ ವಾಗ್ಮೀ, ಗಾರ್ಗ್ಯೋ ಗೋತ್ರತಃ, ಆಸ ಬಭೂವ ಕ್ವಚಿತ್ಕಾಲವಿಶೇಷೇ । ಸ ಹೋವಾಚ ಅಜಾತಶತ್ರುಮ್ ಅಜಾತಶತ್ರುನಾಮಾನಮ್ ಕಾಶ್ಯಂ ಕಾಶಿರಾಜಮ್ ಅಭಿಗಮ್ಯ — ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ತುಭ್ಯಂ ಬ್ರವಾಣಿ ಕಥಯಾನಿ । ಸ ಏವಮುಕ್ತೋಽಜಾತಶತ್ರುರುವಾಚ — ಸಹಸ್ರಂ ಗವಾಂ ದದ್ಮಃ ಏತಸ್ಯಾಂ ವಾಚಿ — ಯಾಂ ಮಾಂ ಪ್ರತ್ಯವೋಚಃ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ, ತಾವನ್ಮಾತ್ರಮೇವ ಗೋಸಹಸ್ರಪ್ರದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಸಾಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮಕಥನಮೇವ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕಸ್ಮಾನ್ನಾಪೇಕ್ಷ್ಯತೇ ಸಹಸ್ರದಾನೇ, ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ಇಯಮೇವ ತು ವಾಕ್ ನಿಮಿತ್ತಮಪೇಕ್ಷ್ಯತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಯತಃ ಶ್ರುತಿರೇವ ರಾಜ್ಞೋಽಭಿಪ್ರಾಯಮಾಹ — ಜನಕೋ ದಾತಾ ಜನಕಃ ಶ್ರೋತೇತಿ ಚ ಏತಸ್ಮಿನ್ವಾಕ್ಯದ್ವಯೇ ಏತದ್ವಯಮಭ್ಯಸ್ಯತೇ ಜನಕೋ ಜನಕ ಇತಿ ; ವೈ - ಶಬ್ದಃ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾವದ್ಯೋತನಾರ್ಥಃ ; ಜನಕೋ ದಿತ್ಸುರ್ಜನಕಃ ಶುಶ್ರೂಷುರಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮ ಶುಶ್ರೂಷವೋ ವಿವಕ್ಷವಃ ಪ್ರತಿಜಿಘೃಕ್ಷವಶ್ಚ ಜನಾಃ ಧಾವಂತಿ ಅಭಿಗಚ್ಛಂತಿ ; ತಸ್ಮಾತ್ ತತ್ಸರ್ವಂ ಮಯ್ಯಪಿ ಸಂಭಾವಿತವಾನಸೀತಿ ॥

ಆಖ್ಯಾಯಿಕಾರ್ಥೇ ಬಹುಧಾ ಸ್ಥಿತೇ ತದಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪೂರ್ವಪಕ್ಷವಾದಿತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇತಿ ।

ಗರ್ವಿತತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಅಸಮ್ಯಗಿತಿ ।

ಇಯಮೇವ ನು ವಾಙ್ನಿಮಿತ್ತಮಿತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಕಸ್ಮಾದಿತ್ಯನುಷಜ್ಯತೇ । ಅತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣೀತಿ ವಾಗೇವ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಶ್ರುತಿಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಜನಕ ಇತಿ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಜನಕಸ್ಯ ದಾತೃತ್ವಾದಿ ತದವದ್ಯೋತಕೋ ವೈನಿಪಾತ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।

ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಜನಕೋ ದಿತ್ಸುರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸಂಭಾವಿತವಾನಸೀತಿ ಪ್ರಾಗುಕ್ತಂ ವಾಙ್ಮಾತ್ರಂ ಸಹಸ್ರದಾನೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ತಸ್ಮಾನ್ಮುಗ್ಧಪ್ರಸಿದ್ಧ್ಯತಿಕ್ರಮಣಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ತತ್ಸರ್ವಂ ದಾತೃತ್ವಾದಿಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಇತಿಶಬ್ದೋಽಭಿಪ್ರಾಯಸಮಾಪ್ತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥