బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
ద్వితీయోఽధ్యాయఃప్రథమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
స యత్రైతత్స్వప్న్యయా చరతి తే హాస్య లోకాస్తదుతేవ మహారాజో భవత్యుతేవ మహాబ్రాహ్మణ ఉతేవోచ్చావచం నిగచ్ఛతి స యథా మహారాజో జానపదాన్గృహీత్వా స్వే జనపదే యథాకామం పరివర్తేతైవమేవైష ఎతత్ప్రాణాన్గృహీత్వా స్వే శరీరే యథాకామం పరివర్తతే ॥ ౧౮ ॥
నను దర్శనలక్షణాయాం స్వప్నావస్థాయాం కార్యకరణవియోగేఽపి సంసారధర్మిత్వమస్య దృశ్యతే — యథా చ జాగరితే సుఖీ దుఃఖీ బన్ధువియుక్తః శోచతి ముహ్యతే చ ; తస్మాత్ శోకమోహధర్మవానేవాయమ్ ; నాస్య శోకమోహాదయః సుఖదుఃఖాదయశ్చ కార్యకరణసంయోగజనితభ్రాన్త్యా అధ్యారోపితా ఇతి । న, మృషాత్వాత్ — సః ప్రకృత ఆత్మా యత్ర యస్మిన్కాలే దర్శనలక్షణయా స్వప్న్యయా స్వప్నవృత్త్యా చరతి వర్తతే, తదా తే హ అస్య లోకాః కర్మఫలాని — కే తే ? తత్ తత్ర ఉత అపి మహారాజ ఇవ భవతి ; సోఽయం మహారాజత్వమివ అస్య లోకః, న మహారాజత్వమేవ జాగరిత ఇవ ; తథా మహాబ్రాహ్మణ ఇవ, ఉత అపి, ఉచ్చావచమ్ — ఉచ్చం చ దేవత్వాది, అవచం చ తిర్యక్త్వాది, ఉచ్చమివ అవచమివ చ — నిగచ్ఛతి మృషైవ మహారాజత్వాదయోఽస్య లోకాః, ఇవ - శబ్దప్రయోగాత్ , వ్యభిచారదర్శనాచ్చ ; తస్మాత్ న బన్ధువియోగాదిజనితశోకమోహాదిభిః స్వప్నే సమ్బధ్యత ఎవ ॥

అన్వయవ్యతిరేకాభ్యాం వాగాద్యుపాధికమాత్మనః సంసారిత్వముక్తం తత్ర వ్యతిరేకాసిద్ధిమాశఙ్కతే —

నన్వితి ।

వ్యతిరేకాసిద్ధౌ ఫలితమాహ —

తస్మాదితి ।

స్వప్నస్య రజ్జుసర్పవన్మిథ్యాత్వేన వస్తుధర్మత్వాభావాన్నాఽఽత్మనః సంసారిత్వమిత్యుత్తరమాహ —

న మృషాత్వాదితి ।

తదుపపాదయన్నాదౌ స యత్రేత్యాదీన్యక్షరాణి యోజయతి —

స ప్రకృత ఇత్యాదినా ।

అథాత్ర స్వప్నస్వభావో నిర్దిశ్యతే న తస్య మిథ్యాత్వం కథ్యతే తత్రాఽఽహ —

మృషైవేతి ।

స్వప్నే దృష్టానాం మహారాజత్వాదీనాం జాగ్రత్యనువృత్తిరాహిత్యం వ్యభిచారదర్శనమ్ ।

స్వప్నస్య మిథ్యాత్వే సిద్ధమర్థమాహ —

తస్మాదితి ।