ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
த்³விதீயோ(அ)த்⁴யாய:ப்ரத²மம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
அத² யதா³ ஸுஷுப்தோ ப⁴வதி யதா³ ந கஸ்யசந வேத³ ஹிதா நாம நாட்³யோ த்³வாஸப்ததி: ஸஹஸ்ராணி ஹ்ருத³யாத்புரீததமபி⁴ப்ரதிஷ்ட²ந்தே தாபி⁴: ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶேதே ஸ யதா² குமாரோ வா மஹாராஜோ வா மஹாப்³ராஹ்மணோ வாதிக்⁴நீமாநந்த³ஸ்ய க³த்வா ஶயீதைவமேவைஷ ஏதச்சே²தே ॥ 19 ॥
அத² யதா³ ஸுஷுப்தோ ப⁴வதி — யதா³ ஸ்வப்ந்யயா சரதி, ததா³ப்யயம் விஶுத்³த⁴ ஏவ ; அத² புந: யதா³ ஹித்வா த³ர்ஶநவ்ருத்திம் ஸ்வப்நம் யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸுஷுப்த: ஸுஷ்டு² ஸுப்த: ஸம்ப்ரஸாத³ம் ஸ்வாபா⁴வ்யம் க³த: ப⁴வதி — ஸலிலமிவாந்யஸம்ப³ந்த⁴காலுஷ்யம் ஹித்வா ஸ்வாபா⁴வ்யேந ப்ரஸீத³தி । கதா³ ஸுஷுப்தோ ப⁴வதி ? யதா³ யஸ்மிந்காலே, ந கஸ்யசந ந கிஞ்சநேத்யர்த²:, வேத³ விஜாநாதி ; கஸ்யசந வா ஶப்³தா³தே³: ஸம்ப³ந்தி⁴வஸ்த்வந்தரம் கிஞ்சந ந வேத³ — இத்யத்⁴யாஹார்யம் ; பூர்வம் து ந்யாய்யம் , ஸுப்தே து விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வஸ்ய விவக்ஷிதத்வாத் । ஏவம் தாவத்³விஶேஷவிஜ்ஞாநாபா⁴வே ஸுஷுப்தோ ப⁴வதீத்யுக்தம் ; கேந புந: க்ரமேண ஸுஷுப்தோ ப⁴வதீத்யுச்யதே — ஹிதா நாம ஹிதா இத்யேவம்நாம்ந்யோ நாட்³ய: ஸிரா: தே³ஹஸ்யாந்நரஸவிபரிணாமபூ⁴தா:, தாஶ்ச, த்³வாஸப்ததி: ஸஹஸ்ராணி — த்³வே ஸஹஸ்ரே அதி⁴கே ஸப்ததிஶ்ச ஸஹஸ்ராணி — தா த்³வாஸப்ததி: ஸஹஸ்ராணி, ஹ்ருத³யாத் — ஹ்ருத³யம் நாம மாம்ஸபிண்ட³: — தஸ்மாந்மாம்ஸபிண்டா³த்புண்ட³ரீகாகாராத் , புரீததம் ஹ்ருத³யபரிவேஷ்டநமாசக்ஷதே — தது³பலக்ஷிதம் ஶரீரமிஹ புரீதச்ச²ப்³தே³நாபி⁴ப்ரேதம் — புரீததமபி⁴ப்ரதிஷ்ட²ந்த இதி — ஶரீரம் க்ருத்ஸ்நம் வ்யாப்நுவத்ய: அஶ்வத்த²பர்ணராஜய இவ ப³ஹிர்முக்²ய: ப்ரவ்ருத்தா இத்யர்த²: । தத்ர பு³த்³தே⁴ரந்த:கரணஸ்ய ஹ்ருத³யம் ஸ்தா²நம் ; தத்ரஸ்த²பு³த்³தி⁴தந்த்ராணி ச இதராணி பா³ஹ்யாநி கரணாநி ; தேந பு³த்³தி⁴: கர்மவஶாத் ஶ்ரோத்ராதீ³நி தாபி⁴ர்நாடீ³பி⁴: மத்ஸ்யஜாலவத் கர்ணஶஷ்குல்யாதி³ஸ்தா²நேப்⁴ய: ப்ரஸாரயதி ; ப்ரஸார்ய ச அதி⁴திஷ்ட²தி ஜாக³ரிதகாலே ; தாம் விஜ்ஞாநமயோ(அ)பி⁴வ்யக்தஸ்வாத்மசைதந்யாவபா⁴ஸதயா வ்யாப்நோதி ; ஸங்கோசநகாலே ச தஸ்யா: அநுஸங்குசதி ; ஸோ(அ)ஸ்ய விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஸ்வாப: ; ஜாக்³ரத்³விகாஸாநுப⁴வோ போ⁴க³: ; பு³த்³த்⁴யுபாதி⁴ஸ்வபா⁴வாநுவிதா⁴யீ ஹி ஸ:, சந்த்³ராதி³ப்ரதிபி³ம்ப³ இவ ஜலாத்³யநுவிதா⁴யீ । தஸ்மாத் தஸ்யா பு³த்³தே⁴: ஜாக்³ரத்³விஷயாயா: தாபி⁴: நாடீ³பி⁴: ப்ரத்யவஸர்பணமநு ப்ரத்யவஸ்ருப்ய புரீததி ஶரீரே ஶேதே திஷ்ட²தி — தப்தமிவ லோஹபிண்ட³ம் அவிஶேஷேண ஸம்வ்யாப்ய அக்³நிவத் ஶரீரம் ஸம்வ்யாப்ய வர்தத இத்யர்த²: । ஸ்வாபா⁴விக ஏவ ஸ்வாத்மநி வர்தமாநோ(அ)பி கர்மாநுக³தபு³த்³த்⁴யநுவ்ருத்தித்வாத் புரீததி ஶேத இத்யுச்யதே । ந ஹி ஸுஷுப்திகாலே ஶரீரஸம்ப³ந்தோ⁴(அ)ஸ்தி । ‘தீர்ணோ ஹி ததா³ ஸர்வாஞ்சோ²காந்ஹ்ருத³யஸ்ய’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 22) இதி ஹி வக்ஷ்யதி । ஸர்வஸம்ஸாரது³:க²வியுக்தேயமவஸ்தே²த்யத்ர த்³ருஷ்டாந்த: — ஸ யதா² குமாரோ வா அத்யந்தபா³லோ வா, மஹாராஜோ வா அத்யந்தவஶ்யப்ரக்ருதி: யதோ²க்தக்ருத் , மஹாப்³ராஹ்மணோ வா அத்யந்தபரிபக்வவித்³யாவிநயஸம்பந்ந:, அதிக்⁴நீம் — அதிஶயேந து³:க²ம் ஹந்தீத்யதிக்⁴நீ ஆநந்த³ஸ்ய அவஸ்தா² ஸுகா²வஸ்தா² தாம் ப்ராப்ய க³த்வா, ஶயீத அவதிஷ்டே²த । ஏஷாம் ச குமாராதீ³நாம் ஸ்வபா⁴வஸ்தா²நாம் ஸுக²ம் நிரதிஶயம் ப்ரஸித்³த⁴ம் லோகே ; விக்ரியமாணாநாம் ஹி தேஷாம் து³:க²ம் ந ஸ்வபா⁴வத: ; தேந தேஷாம் ஸ்வாபா⁴விக்யவஸ்தா² த்³ருஷ்டாந்தத்வேநோபாதீ³யதே, ப்ரஸித்³த⁴த்வாத் ; ந தேஷாம் ஸ்வாப ஏவாபி⁴ப்ரேத:, ஸ்வாபஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகத்வேந விவக்ஷிதத்வாத் விஶேஷாபா⁴வாச்ச ; விஶேஷே ஹி ஸதி த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகபே⁴த³: ஸ்யாத் ; தஸ்மாந்ந தேஷாம் ஸ்வாபோ த்³ருஷ்டாந்த: — ஏவமேவ, யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, ஏஷ விஜ்ஞாநமய ஏதத் ஶயநம் ஶேதே இதி — ஏதச்ச²ந்த³: க்ரியாவிஶேஷணார்த²: — ஏவமயம் ஸ்வாபா⁴விகே ஸ்வ ஆத்மநி ஸர்வஸம்ஸாரத⁴ர்மாதீதோ வர்ததே ஸ்வாபகால இதி ॥

ஸ்வப்நே(அ)பி ஶுத்³தி⁴ருக்தா கிம் ஸுஷுப்திக்³ரஹேணேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யதே³தி ।

க³தோ ப⁴வதி ததா³ ஸுதராமஸ்ய ஶுத்³தி⁴: ஸித்⁴யதீதி ஶேஷ: ।

தமேவ ஸுப்திகாலம் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரகடயதி —

கதே³தி ।

விகல்பம் வ்யாவர்தயதி —

பூர்வம் த்விதி ।

வ்ருத்தமநூத்³ய ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஸுஷுப்திக³திப்ரகாரம் த³ர்ஶயதி —

ஏவம் தாவதி³தி ।

ஹிதப²லப்ராப்திநிமித்தத்வாந்நாட்³யோ ஹிதா உச்யதே ।

தாஸாம் தே³ஹஸம்ப³ந்தா⁴நாமந்வயவ்யதிரேகாப்⁴யாமந்நரஸவிகாரத்வமாஹ —

அந்நேதி ।

தாஸாமேவ மத்⁴யமஸம்க்²யாம் கத²யதி —

தாஶ்சேதி ।

தாஸாம் ச ஹ்ருத³யஸம்ப³ந்தி⁴நீநாம் ததோ நிர்க³த்ய தே³ஹவ்யாப்த்யா ப³ஹிர்முக²த்வமாஹ —

ஹ்ருத³யாதி³தி ।

தாபி⁴ரித்யாதி³ வ்யாகர்தும் பூ⁴மிகாங்கரோதி —

தத்ரேதி ।

ஶரீரம் ஸப்தம்யர்த²: ।

ஶரீரே கரணாநாம் பு³த்³தி⁴தந்த்ரத்வே கிம் ஸ்யாத்ததா³ஹ —

தேநேதி ।

ததா²(அ)பி ஜீவஸ்ய கிமாயாதமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

தாம் விஜ்ஞாநமய இதி ।

போ⁴க³ஶப்³தோ³ ஜாக³ரவிஷய: ।

பு³த்³தி⁴விகாஸமநுப⁴வந்நாத்மா ஜாக³ர்தீத்யுச்யதே, தத்ஸம்கோசம் சாநுப⁴வந்ஸ்வபிதீத்யத்ர ஹேதுமாஹ —

பு³த்³தீ⁴தி ।

பு³த்³த்⁴யநுவிதா⁴யித்வம் பராம்ருஶ்ய தாபி⁴ரித்யாதி³ வ்யாசஷ்டே —

தஸ்மாதி³தி ।

ப்ரத்யவஸர்பணம் வ்யாவர்தநம் ।

பதா³ர்த²முக்த்வா வாக்யார்த²மாஹ —

தப்தமிவேதி ।

கர்மத்வே தே³ஹஸ்ய கர்த்ருத்வே சா(அ)(அ)த்மநோ த்³ருஷ்டாந்தத்³வயம் ।

ஹ்ருத³யாகாஶே ப்³ரஹ்மணி ஶேதே விஜ்ஞாநாத்மேத்யுக்த்வா புரீததி ஶயநமாசக்ஷாணஸ்ய பூர்வாபரவிரோத⁴: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸ்வாபா⁴விக இதி ।

ஔபசாரிகமித³ம் வசநமித்யத்ர ஹேதுமாஹ —

ந ஹீதி ।

இயமவஸ்தே²தி ப்ரக்ருதா ஸுஷுப்திருச்யதே ।

உக்தேஷு த்³ருஷ்டாந்தேஷு விவக்ஷிதமம்ஶம் த³ர்ஶயதி —

ஏஷாஞ்சேதி ।

து³:க²மபி தேஷாம் ப்ரஸித்³த⁴மித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

விக்ரியமாணாநாம் ஹீதி ।

குமாராதி³ஸ்வாபஸ்யைவ த்³ருஷ்டாந்தத்வம் கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந தேஷாமிதி ।

தத்ஸ்வாபஸ்ய த்³ருஷ்டாந்தத்வமஸ்மத்ஸ்வாபஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமிதி விபா⁴க³மாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

விஶேஷாபா⁴வாதி³தி ।

க்வைஷ ததா³(அ)பூ⁴தி³தி ப்ரஶ்நஸ்யோத்தரமுபபாதி³தமுபஸம்ஹரதி —

ஏவமிதி ।