ನೈಷ ದೋಷಃ, ಪ್ರಶ್ನಾಭ್ಯಾಮಾತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಾತ್ಮತಾಪೋಹಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾತ್ । ಇಹ ಹಿ ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಾವಿಷಯಾವುಪನ್ಯಸ್ತೌ — ‘ಆತ್ಮೇತ್ಯೇವೋಪಾಸೀತ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೭) ‘ಆತ್ಮಾನಮೇವಾವೇತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೦) ‘ಆತ್ಮಾನಮೇವ ಲೋಕಮುಪಾಸೀತ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೪ । ೧೫) ಇತಿ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ, ತಥಾ ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯಶ್ಚ ಪಾಂಕ್ತಂ ಕರ್ಮ ತತ್ಫಲಂ ಚಾನ್ನತ್ರಯಂ ನಾಮರೂಪಕರ್ಮಾತ್ಮಕಮಿತಿ । ತತ್ರ ಅವಿದ್ಯಾವಿಷಯೇ ವಕ್ತವ್ಯಂ ಸರ್ವಮುಕ್ತಮ್ । ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಸ್ತು ಆತ್ಮಾ ಕೇವಲ ಉಪನ್ಯಸ್ತಃ ನ ನಿರ್ಣೀತಃ । ತನ್ನಿರ್ಣಯಾಯ ಚ ‘ಬ್ರಹ್ಮ ತೇ ಬ್ರವಾಣಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧) ಇತಿ ಪ್ರಕ್ರಾಂತಮ್ , ‘ಜ್ಞಪಯಿಷ್ಯಾಮಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೧ । ೧೫) ಇತಿ ಚ । ಅತಃ ತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಭೂತಂ ಜ್ಞಾಪಯಿತವ್ಯಂ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯತಃ । ತಸ್ಯ ಚ ಯಾಥಾತ್ಮ್ಯಂ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಭೇದಶೂನ್ಯಮ್ ಅತ್ಯಂತವಿಶುದ್ಧಮದ್ವೈತಮ್ — ಇತ್ಯೇತದ್ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಅತಸ್ತದನುರೂಪೌ ಪ್ರಶ್ನಾವುತ್ಥಾಪ್ಯೇತೇ ಶ್ರುತ್ಯಾ — ಕ್ವೈಷ ತದಾಭೂತ್ಕುತ ಏತದಾಗಾದಿತಿ । ತತ್ರ — ಯತ್ರ ಭವತಿ ತತ್ ಅಧಿಕರಣಮ್ , ಯದ್ಭವತಿ ತದಧಿಕರ್ತವ್ಯಮ್ — ತಯೋಶ್ಚ ಅಧಿಕರಣಾಧಿಕರ್ತವ್ಯಯೋರ್ಭೇದಃ ದೃಷ್ಟೋ ಲೋಕೇ । ತಥಾ — ಯತ ಆಗಚ್ಛತಿ ತತ್ ಅಪಾದಾನಮ್ — ಯ ಆಗಚ್ಛತಿ ಸ ಕರ್ತಾ, ತಸ್ಮಾದನ್ಯೋ ದೃಷ್ಟಃ । ತಥಾ ಆತ್ಮಾ ಕ್ವಾಪ್ಯಭೂದನ್ಯಸ್ಮಿನ್ನನ್ಯಃ, ಕುತಶ್ಚಿದಾಗಾದನ್ಯಸ್ಮಾದನ್ಯಃ — ಕೇನಚಿದ್ಭಿನ್ನೇನ ಸಾಧನಾಂತರೇಣ — ಇತ್ಯೇವಂ ಲೋಕವತ್ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಬುದ್ಧಿಃ ; ಸಾ ಪ್ರತಿವಚನೇನ ನಿವರ್ತಯಿತವ್ಯೇತಿ । ನಾಯಮಾತ್ಮಾ ಅನ್ಯಃ ಅನ್ಯತ್ರ ಅಭೂತ್ , ಅನ್ಯೋ ವಾ ಅನ್ಯಸ್ಮಾದಾಗತಃ, ಸಾಧನಾಂತರಂ ವಾ ಆತ್ಮನ್ಯಸ್ತಿ ; ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವಾಭೂತ್ — ‘ಸ್ವಮಾತ್ಮಾನಮಪೀತೋ ಭವತಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೮ । ೧) ‘ಸತಾ ಸೋಮ್ಯ ತದಾ ಸಂಪನ್ನೋ ಭವತಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೮ । ೧) ‘ಪ್ರಾಜ್ಞೇನಾತ್ಮನಾ ಸಂಪರಿಷ್ವಕ್ತಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೨೧) ‘ಪರ ಆತ್ಮನಿ ಸಂಪ್ರತಿಷ್ಠತೇ’ (ಪ್ರ. ಉ. ೪ । ೯) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭ್ಯಃ ; ಅತ ಏವ ನಾನ್ಯಃ ಅನ್ಯಸ್ಮಾದಾಗಚ್ಛತಿ ; ತತ್ ಶ್ರುತ್ಯೈವ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ ‘ಅಸ್ಮಾದಾತ್ಮನಃ’ ಇತಿ, ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ವಸ್ತ್ವಂತರಾಭಾವಾತ್ । ನನ್ವಸ್ತಿ ಪ್ರಾಣಾದ್ಯಾತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಂ ವಸ್ತ್ವಂತರಮ್ — ನ, ಪ್ರಾಣಾದೇಸ್ತತ ಏವ ನಿಷ್ಪತ್ತೇಃ ॥