నైష దోషః, ప్రశ్నాభ్యామాత్మని క్రియాకారకఫలాత్మతాపోహస్య వివక్షితత్వాత్ । ఇహ హి విద్యావిద్యావిషయావుపన్యస్తౌ — ‘ఆత్మేత్యేవోపాసీత’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౭) ‘ఆత్మానమేవావేత్’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౧౦) ‘ఆత్మానమేవ లోకముపాసీత’ (బృ. ఉ. ౧ । ౪ । ౧౫) ఇతి విద్యావిషయః, తథా అవిద్యావిషయశ్చ పాఙ్క్తం కర్మ తత్ఫలం చాన్నత్రయం నామరూపకర్మాత్మకమితి । తత్ర అవిద్యావిషయే వక్తవ్యం సర్వముక్తమ్ । విద్యావిషయస్తు ఆత్మా కేవల ఉపన్యస్తః న నిర్ణీతః । తన్నిర్ణయాయ చ ‘బ్రహ్మ తే బ్రవాణి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౧ । ౧) ఇతి ప్రక్రాన్తమ్ , ‘జ్ఞపయిష్యామి’ (బృ. ఉ. ౨ । ౧ । ౧౫) ఇతి చ । అతః తద్బ్రహ్మ విద్యావిషయభూతం జ్ఞాపయితవ్యం యాథాత్మ్యతః । తస్య చ యాథాత్మ్యం క్రియాకారకఫలభేదశూన్యమ్ అత్యన్తవిశుద్ధమద్వైతమ్ — ఇత్యేతద్వివక్షితమ్ । అతస్తదనురూపౌ ప్రశ్నావుత్థాప్యేతే శ్రుత్యా — క్వైష తదాభూత్కుత ఎతదాగాదితి । తత్ర — యత్ర భవతి తత్ అధికరణమ్ , యద్భవతి తదధికర్తవ్యమ్ — తయోశ్చ అధికరణాధికర్తవ్యయోర్భేదః దృష్టో లోకే । తథా — యత ఆగచ్ఛతి తత్ అపాదానమ్ — య ఆగచ్ఛతి స కర్తా, తస్మాదన్యో దృష్టః । తథా ఆత్మా క్వాప్యభూదన్యస్మిన్నన్యః, కుతశ్చిదాగాదన్యస్మాదన్యః — కేనచిద్భిన్నేన సాధనాన్తరేణ — ఇత్యేవం లోకవత్ప్రాప్తా బుద్ధిః ; సా ప్రతివచనేన నివర్తయితవ్యేతి । నాయమాత్మా అన్యః అన్యత్ర అభూత్ , అన్యో వా అన్యస్మాదాగతః, సాధనాన్తరం వా ఆత్మన్యస్తి ; కిం తర్హి స్వాత్మన్యేవాభూత్ — ‘స్వమాత్మానమపీతో భవతి’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౮ । ౧) ‘సతా సోమ్య తదా సమ్పన్నో భవతి’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౮ । ౧) ‘ప్రాజ్ఞేనాత్మనా సమ్పరిష్వక్తః’ (బృ. ఉ. ౪ । ౩ । ౨౧) ‘పర ఆత్మని సమ్ప్రతిష్ఠతే’ (ప్ర. ఉ. ౪ । ౯) ఇత్యాదిశ్రుతిభ్యః ; అత ఎవ నాన్యః అన్యస్మాదాగచ్ఛతి ; తత్ శ్రుత్యైవ ప్రదర్శ్యతే ‘అస్మాదాత్మనః’ ఇతి, ఆత్మవ్యతిరేకేణ వస్త్వన్తరాభావాత్ । నన్వస్తి ప్రాణాద్యాత్మవ్యతిరిక్తం వస్త్వన్తరమ్ — న, ప్రాణాదేస్తత ఎవ నిష్పత్తేః ॥